بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت بانکداری ایران در حال تجربه دگرگونیها و تحولاتی جدید است که سرچشمههای مختلفی از جمله عوامل اقتصادی، رقابتی، قانونی، مشتریان، فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد از اینرو بانکها و مؤسسات مالی کشور با چالشهای تازهای مواجه شدهاند. در این شرایط بانکهایی که روندهای اصلی را درک نموده و مدل کسب و کار خود را با قابلیتها و فرآیندها و خدمات خود را متناسب با شرایط کنونی سازگار و همسو نمایند بدیهی است نسبت به رقبا در بهره گیری از فرصتهای پیش رو چند گام جلوتر خواهند بود.
پرداخت رکن اصلی انجام معاملات تجاری است. رواج تجارت الکترونیک بدون بانکداری الکترونیک و سیستمهای پرداخت کارآمد و ایمن امکانپذیر نخواهد بود. تحقیق حاضر به دنبال رتبهبندی بانکهای خصوصی کشور بر مبنای ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک میباشد؛ در این پژوهش با استفاده از اطلاعات بانک مرکزی ج. ا. ا و با استفاده از روش TOPSIS به رتبهبندی پنج بانک خصوصی کشور به کمک نرم افزار Expert Choice پرداخته شده است که در نهایت بانکهای پارسیان و اقتصاد نوین به ترتیب بالاترین رتبه را به دست آوردند.
-1 مقدمه
نظام بانکی در اقتصاد مبتنی بر بازار یکی از اجزای مهم هر کشور است و مسئولیت بسیار سنگینی را دارد.[1] بانکها به واسطه ارائه خدمات متنوع مالی و اعتباری، نقش تعیین کنندهای در توسعه و رشد اقتصادی ایفا مینمایند.[2] این نهادها داراییها را از منابع گوناگون جمعآوری میکنند و آنها را در اختیار بخشهایی قرار میدهند که به نقدینگی نیاز دارند. از اینرو بانکها شریان حیاتی هر کشور محسوب میشوند.
به موازات ورود بانکهای خصوصی به بازارهای مالی، تقاضا برای انواع خدمات بانکی نیز افزایش چشمگیر داشته است و بانکها برای ربودن گوی سبقت از یکدیگر در جهت افزایش سهم بازار و سودآوری به دنبال استفاده از انواع روشهای بهبود عملکرد هستند.[3] چشمانداز خدمات مالی در جهان به سرعت در حال تغییر است.[4] تغییرات تعدیلی، ساختاری و فناوری بسیاری در راستای حرکت به سوی یک محیط بانکداری مجازی یکپارچهتر در صنعت بانکداری دنیا روی داده است.[5] بانکها با ارائه مزایای متنوع و خدمات رقابتی و تجدید ساختار خدماتشان به سوی استفاده از تکنولوژی سریع و در جهت برآورده کردن نیازهای در حال تغییر مشتریان، در حال گسترش یافتن از میان مرزها هستند.[6]
-2 بیان مسئله
بخش مالی - بانکها - دستخوش تغییراتی است که پیشتر در تاریخ خود تجربه نکرده است. این تغییرات هم بر ساختار صنعت و هم ماهیت رقابت تاثیر شگرف داشته است. جای تعجب نیست که در این محیط پرتلاطم با تغییرات شتابنده، موسسات مالی مجبور شدهاند شیوه واکنش خود را نسبت به بازار تغییر دهند و به جای دیدی کوتاه مدت، دیدی بلند مدت را در پیش بگیرند.[7] توجه روز افزون بانکها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به ارایه خدمات بانکی از طریق ابزارهای الکترونیکی با هدف تسهیل فرآیند خدمات رسانی به مردم و کاهش هزینههای بانکداری، رقابت فشردهای را در صنعت بانکداری الکترونیکی ایجاد و اکثر بانکها را به بهرهگیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی وادار کرده است.[8]
با پیشرفت سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیا و تاثیر عمیق ابزار و تجهیزات الکترونیکی در تسهیل و تسریع کارها و صرفهجویی در وقت و هزینه، هر روز بر اهمیت اینگونه وسایل و کاربرد آنها افزوده میشود.[9] با توجه به اصل 44 قانون اساسی در خصوص توانمندسازی بخشهای خصوصی و تعاونی، بانکهای خصوصی جایگاهی مهم در نظام بانکی کشور یافتهاند و حضور بانکهای خصوصی با ساختار مدرن، نوید دهنده ایجاد فضای رقابتی در نظام بانکی کشور است.[10] ایفای نقش سازنده بانکها در جمعآوری منابع مالی و انتقال آنها به سمت فعالیتهای اقتصادی سودآور منوط به رفع مشکلات و معضلات پیش روی آنهاست[11] این مقاله درصدد رتبهبندی بانکهای خصوصی کشور در زمینه ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک که یکی از مشتقات و زیرمجموعه های بانکداری الکترونیک محسوب میشود، میباشد.
-3 پیشینه تحقیق
-1-3 تحقیقات داخلی
هادیان و عظیمی - 1383 - کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی بانکها را در اقتصاد ایران با استفاده از روش تحلیل فراگیر دادهها - DEA - مورد بررسی قرار دادهاند. در این مطالعه وضعیت کارایی 10 بانک کشور برای دوره زمانی 1376-1378 مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به دست آمده نشان میدهد که در بازه زمانی مذکور سه بانک ملی، کشاورزی و صنعت و معدن از لحاظ فنی، تخصیصی و اقتصادی کارا بودهاند.[2]
مؤتمنی، جوادزاده و تیزفهم - 1389 - با ارائه یک روش تصمیمگیری چندمعیاره فازی به ارزیابی عملکرد بانکها پرداختهاند. در این پژوهش با استفاده از نظر خبرگان معیارهای ارزیابی عملکرد بانکها احصا شده، سپس با روش Fuzzy AHP معیارها وزن-دهی و در نهایت بانکها به روش TOPSIS رتبهبندی شدهاند. در این مطالعه سه بانک ملی، تجارت و ملت مورد بررسی قرار گرفتهاند که در نهایت بانکهای ملت، تجارت و ملی به ترتیب رتبههای اول تا سوم را کسب کردهاند.[3] جباری، باغبان - 1390 - در پژوهشی که در زمینه بانکداری الکترونیک انجام شده است با استفاده از روش تصمیمگیری غیرقطعی و با روش ARIADNE به اولویتبندی کانالهای بانکداری الکترونیک از دیدگاه مشتریان شهر تهران پرداخته-اند.[12]
-2-3 تحقیقات خارجی
سچمه و همکارانش - - 2009 عملکرد بخش بانکداری ترکیه را با استفاده از TOPSIS و AHP مورد ارزیابی قرار دادند. آنها در این تحقیق پنج بانک بزرگ تجاری ترکیه را بر اساس شاخصهای مالی و غیرمالی مورد بررسی قرار دادند.[13]
-4 ادبیات پژوهش
-1-4 بانکداری الکترونیک
هر چند که بانکداری الکترونیک دارای سطوح متعددی میباشد، اما آنچه بانکداری الکترونیک را از غیر آن جدا میکند وجود سیستمهای سختافزاری و نرمافزاری و پردازش اطلاعات مالی توسط آنها میباشد.[14] به عبارتی بانکداری الکترونیک، یکپارچهسازی بهینه همه فعالیتهای یک بانک از طریق بکارگیری فناوری نوین اطلاعات است که امکان ارائه کلیه خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم میکند[15]، اما آنچه که عموم صاحبنظران به آن اتفاق نظر دارند، بهرهگیری از فناوری های سخت-افزاری، نرم افزاری و شبکه به طور مناسب و یکپارچهسازی کلیه فعالیتها و مشتریگرایی میباشد.[16]
-2-4 سیر تحول فناوری اطلاعات و بانکداری الکترونیک
در چند دهه اخیر تحولات شگرفی در نظام بانکداری رخ داده است که این تحولات را به چهار دوره میتوان تقسیم کرد. در هر دوره تا حدی رایانه و نرمافزار جایگزین انسانها وکاغذ شد. هر دوره از تکامل این امکان را برای مدیران نظام بانکی فراهم ساخت که اوقات تلف شده را در شرایط کار رقابتی به حداقل برسانند و در گستره بالاتری به ارائه خدمات بپردازند.[17] بانکداری الکترونیک شامل ارائه خدمات و سرویسهای بانکی در سه سطح اطلاعرسانی، ارتباط و تراکنش می باشد:
الف- اطلاعرسانی: این سطح ابتداییترین سطح بانکداری است. بانک، اطلاعات مربوط به خدمات و عملیات بانکی خود را از طریق شبکههای عمومی یا خصوصی معرفی میکند.
ب- ارتباطات: این سطح از بانکداری امکان انجام مبادلات بین سیستم بانکی و مشتری را فراهم میآورد. ریسک این سطح در بانکداری الکترونیک بیشتر از شیوه سنتی است و کنترلهای مناسبی را نیاز دارد.
ج- تراکنش: این سیستم متناسب با نوع اطلاعات و ارتباطات خود از بالاترین سطح ریسک برخوردار است و با یک سیستم امنیتی کنترل شده قادر است صدور چک، انتقال وجه و افتتاح حساب را انجام دهد.[18]
-3-4 ابزارها و تجهیزات پرداخت الکترونیک
در طی چند دهه اخیر سیستمهای پرداخت الکترونیکی به تدریج در حال جایگزینی با سیستمهای پرداخت سنتی می-باشد.[19] با استفاده از این سیستمهای پرداخت الکترونیک میتوان انتقال منابع پولی و اعتباری را به صورت الکترونیکی انجام داد، بدون آنکه نیازی به جابهجایی فیزیکی باشد.[20] امروزه با گسترش روزافزون معاملات الکترونیک، سیستمهای پرداخت الکترونیکی نیز طراحی شده و امکان انجام چنین عملیاتی را به مشتریان خواهد داد. یکی از روشهای معمول پرداخت الکترونیک انواع کارتها میباشد.[21]
