بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق در محدوده زمانی زمستان1390 تا تابستان 1391بمنظور تعیین شاخص کیفی آب تالاب مصنوعی که در بخش شمال غرب شهر خرمشهر و به موازات جاده اصلی اهواز-خرمشهر قراردارد، با استفاده از شاخص NSFWQI انجام گردید. این تالاب از زه آب های کشاورزی شرکت های نیشکر به نام واحدهای میرزا کوچک خان و امیرکبیر که در محدوده غرب رودخانه کارون واقع هستند، تشکیل شده است. مساحت تالاب حدوداً12000 هکتار می باشد.
این تالاب درتقسیم بندی اکوسیستمهای آبی جزء اکوسیستمهای لب شور وشور قراردارد وبا توجه به نزدیکی آن به تالاب بین المللی شادگان ،پذیرای تعداد بیشماری از پرندگان آبزی وکنار آبزی می باشد.نمونه برداری از 14 ایستگاه با استفاده از روشهای استانداردمتد صورت پذیرفت .بهمین منظور پارامترهای اکسیژن محلول،فکال کلیفرم،نیترات،فسفات،دما،کدورت،کلموادجامدمحلول،BODوpH اندازه گیری گردید. سپس با استفاده از نرم افزارهای دانشگاه ویلکس ،EXCEL و SPSS شاخص کیفی محاسبه وتفسیر گردید.
نتایج حاصله نشان داد که شاخص کیفی آب کلیه ایستگاههای مطالعاتی دررده متوسط - 50-70 - قراردارد.این رده نشان می دهدکهعموماً تنوع ارگانیسمهای آبی کمترشده وشرایط برای رشد جلبکی فراهم می شود.همچنین روند تغییرات شاخص کیفی از ایستگاههای خروجی زه آب - ورودی به تالاب - به سمت تالاب افزایشی می باشدوشاخص کیفی ایستگاههای مختلف درفصل سرد وگرم در سطح اطمینان %95دارای اختلاف معنی دار نمی باشند.
مقدمه
طبق تعریف کنوانسیون رامسر انواع آبگیرهای مصنوعی وانسان ساخت می توانند در طبقه بندی تالاب ها جای گرفته ودرصورت داشتن شرایط ومعیارهای لازم ،درفهرست کنوانسیون رامسر،نیز قرار میگیرند.[1] تالاب ها یکی از زیباترین مناطق زیستی در طبیعت است که از نظر زیستگاه انواع جانوران وگیاهان وهمچنین لحاظ کارکردهای مختلف هیدرولیکی،اقتصادی ،اجتماعی وگردشگری دارای اهمیت بسیار بالائی هستند. . ازنظرجغرافیای طبیعی،تالاب به زمین های واقع در محل تداخل محیط های آبی ومحیط خشکی اتلاق می شود که ویژگیهای محیط خشکی وآبی رادریک زمان دارا هستندویاگاهی به طور فصلی درشرایط خشکی یا آبی قرار میگیرند.
آب وخاک دوعنصراساسی تالاب میباشد وبراثر تعامل این دوعامل ،نوع تالاب ،کمیت وکیفیت گونه های گیاهی وجانوری وارتباط آن با محیط های هم جوار مشخص می شود.[2] بانظر به نزدیکی تالاب مصنوعی خرمشهربه تالاب بین المللی شادگان درحال حاضرپذیرای تعدادبیشماری از پرندگان مهاجروبومی وتعدادی از آبزیان می باشد.همچنین تاحدی باعث تلطیف آب وهوای منطقه واشتغال اندک مردم بومی منطقه شده است.تخلیه های ناگهانی آب آن به رودخانه اروندواراضی مجاورکشاورزی دراثرشکستن دایکهای حفاظتی ،گمانه زنیهای انتقال آب آن به تالاب شادگان ودریا وبسته بودن آن باعث می گرددتابا اطلاع از کیفیت بدنه آبی این تالاب انسان ساخت ،امکان حفاظت وبهره برداری بهینه از آن وتدوین برنامه های مدیریتی وزیست محیطی آینده را تسهیل وبا شرایط مناسب تری محقق نماید.
عوامل مهم تعیین کننده کیفیت آب تالاب را می توان در 6 دسته پارامترهای تغذیه گرایی - ،فسفات ،ارتوفسفات ،فسفر کل ونیتروژن - ،پارامترهای مرتبط با رژیم اکسیژن در تالاب COD - ،BOD ، - DO ،سموم - سموم،فلزات سنگین ورادیو ایزوتوپها وغیره - ،پارامترهای فیزیکی - کدورت ،جامدات کل ،هدایت الکتریکی ودما وغیره - ،پارامترهای میکروبی - کلیفرم های کل ومدفوعی ،تخم انگل وغیره - وپارامترهای شیمیایی - آنیون ،کاتیون وغیره - طبقه بندی نمود.بمنظور پایش وکنترل کیفیت آب درتالاب ورسیدن به عرصه هایی جامع از منظر کیفی از معیارهایی با عنوان شاخص کیفیت آب استفاده شده است.[2]
این شاخص ها معرف وضعیت کیفیت آب بر مبنای پارامترهای مختلفی که مورد ارزیابی قرار می گیرند ،می باشند شاخص کیفیت آب - WQI - ابزاری سودمندبرای خلاصه کردن مقادیرزیادداده های کیفیت آب دررودخانه ها ،دریاچه ها وسایر اکوسیستمهای آبی ودریک لغت خوب یا بد وهمچنین ابزاری جهت بیان ساده ترکیفیت آب جهت آگاهیهای عمومی واهداف مدیریتی است. دراین روش ازانواع پارامترهای کیفی فیزیکی ،شیمیائی وبیولوژیکی آب استفاده شده وتوسط شاخصهای کیفی این پارامترها به کمیت تبدیل می شوند.
سپس از کمیت بدست آمده برای ارزیابی های کیفی استفاده می شود.شاخصهابه تشخیص روندتغییرات زیست محیطی کمک کرده وازآنها می توان برای تصمیم گیریهای کلان کشوری وتدوین مقررات استفاده نمود.درحقیقتتقریباً از شاخص ها در همه کارهای پایش مانند ارزیابی ،بهره برداری ،تصفیه ،جستجوی منابع آب ،اطلاعات عمومی مربوط به آب وپروژه های زیست محیطی می توان استفاده نمود.بهمین منظور با انجام این تحقیق به تعیین شاخص کیفیت آب تالاب با استفاده ازNSFWQI درجهت حفظ شرایط مطلوب اکوسیستم به منظور حفظ کارکردهای زیست محیطی آن پرداخته شد.
مواد وروشها
منطقه موردمطالعه
تالاب مصنوعی ناصری خرمشهر - حوضچه های تبخیری - در کیلومتر 17-15 جاده خرمشهر -اهواز واقع شده است وبامساحت تقریبی12000- 10000 هکتار در موقعیت جغرافیائی30 35 42N و 48 11 58E درمنتهی الیه جنوب غربی استان خوزستان قرارداشته وازشرق به خط راه آهن اهواز-خرمشهر،از غرب به مرزایران وعراق ،از شمال امتداد جاده حسینیه واز جنوب به شمال اراضی واحد عمرانی شلمچه محدود میشود.
[3] این تالاب از دوبخش شرقی - درامتدادجاده اهواز خرمشهر - وغربی - به موازات مرز ایران وعراق - که بوسیله کانال ارتباطی به یکدیگر متصل می شوند،تشکیل شده است. منبع اصلی تامین آب تالاب از پساب واحدهای غربی شرکت توسعه نیشکر - واحد امیرکبیر ومیرزا کوچک خان - میباشدکه ماکزیمم دبی زه اب درشرایط توسعه کامل براساس اطلاعات بدست آمده حدود 25 مترمکعب در ثانیه تخمین زده شده است.[3] پساب مجتمع پرورش ماهی شهید کامروا - موسسه معین بنیاد خرمشهر - و سایت پرورش ماهی شهید احمدیان خرمشهرنیزازمنابع جدید تامین آب تالاب می باشند که حجم آن درمقابل زه آب نیشکر بسیار ناچیز است.
عمق آن حدود 2 متر بوده ودر گروه اکوسیستم های آبی،با آب لب شور وشور قرارمی گیردگیاهانی از جنس علف شورو گز در حاشیه تالاب مشاهده می گردند . از جمله ماهیان منطقه می توان به ماهی بیاح،شانک، شلج و بوشلمبو اشاره نمود . نوعی میگو - خانواده - Peneidae و خرچنگ گرد آب های شیرین از دیگر آبزیان منطقه هستند. از مهم ترین گروه های بنتوزی مشاهده شده می توان انواع شکم پایان، کرم های کم تار، نماتودها، دوکفه ای ها، زالوها، لارو حشرات و لارو سخت پوستان را نام برد.[4] نوع خاک منطقه دارای بافت سنگین و محدودیت شوری وقلیائیت بسیارزیاد می باشد.بطورمتوسط 7ماه از سال درجه حرارت بالای 40 درجه سانتیگراد می باشد. جهت بادغالب ،شمال غربی، دارای آب وهوای مدیترانه ای ومیانگین تبخیر سالیانه 2400-2200 میلیمتر در سال متغیر می باشد.[3]
روش بررسی
با توجه به اینکه شاخص NSFWQI با هدف حفظ محیط زیست آبزی وبقای حیات وحش یکی از پرکاربردترین شاخص ها در سطح دنیا می باشد و محاسبه این شاخص توسط پارامترهای متداول قابل اندازه گیری درکشورصورت می پذیرد ، دراین تحقیق از آن استفاده گردید. این تحقیق در محدوده زمانی زمستان - بهمن - 1390 تا تابستان - تیر - 1391در محدوده مطالعاتی تالاب ناصری خرمشهر انجام گردید.14 ایستگاه مورد مطالعه شامل 5 ایستگاه دربخش شرقی و5 ایستگاه در بخش غربی تالاب و3 ایستگاه در کانالهای خروجی وانتقال زه آب واحدهای نیشکر به تالاب ویک ایستگاه در کانال ارتباطی بین این دوبخش قرارداشتند . - شکل - 1
مرز ایران و عراق
نمونه برداری ازایستگاههای مورد نظر دردوفصل سرد وگرم به تعداد 672 عدد جهت اندازه گیری پارامترهای اکسیژن محلول،فکال کلیفرم،نیترات،فسفات،دما،کدورت،کل موادجامدمحلول، BODوpH به روش استاندارد متد صورت پذیرفت.[5] سپس با استفاده از نرم افزاردانشگاه ویلکس باواردنمودن هرپارامتر میزان شاخص کیفیت برای هرپارامتر محاسبه گردید.شاخص کیفیت هر پارامتر را در جدول وزن دهی قرارداده وشاخص کیفیت کل محاسبه شدو شاخص کیفی هر ایستگاه در فصول مختلف سرد وگرم وکل دوره مطالعاتی تعیین گردیدنهایتاً. شاخص کیفیت کل را با جدول رتبه بندی شاخص کیفیت آب NSFWQI مطابقت داده شد ورده بندی کیفیت آب تعیین گردید.جهت انجام تحلیل های آماری از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده گردید
نتیجه گیری وبحث
از بررسی نتایج محاسبه شاخص کیفی NSFWQI آب تالاب ناصری خرمشهر در ایستگاههای مطالعاتی در فصول سرد وگرم ومیانگین دوفصل سرد وگرم جدول 1 - - ونمودارهای - 2 - ، - - 3 و - - 4 مشاهده می گرددکه شاخص کیفی کلیه ایستگاههای مطالعاتی در محدوده 50-70 ودررده متوسط قرار گرفته اند. رده متوسط نشان میدهد که عموماً تنوع ارگانیسمهای آبی کمتر شده و شرایط برای رشد جلبکی فراهم می شود.
