بخشی از مقاله
چکیده:
تالاب ها به عنوان یکی از بارزترین زیبایی های خلقت، مفیدترین و در عین حال بد بیارترین اکوسیستم های طبیعت به شمار می روند، این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند که مطلقاً جایگزین ندارند؛ اما هیچ یک از اکوسیستم های جهان به اندازه تالاب ها صدمات ناشی از برخوردهای سطحی و کوته فکری بشر و تمایلات خودخواهانه انسان محوری را تجربه نکرده اند و متأسفانه هنوز روند تخریب این بوم سازگان طبیعی که ده ها کارکرد متفاوت و موزون را یکجا در خود دارند متوقف نشده است. تالاب پریشان در شهرستان کازرون در استان فارس به عنوان بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور از سال 1355 به عنوان یک سایت رامسر و ذخیره گاه زیست کره شناخته شده است.
این تالاب با داشتن ارزش های اکولوژیکی ویژه از نظر بین المللی بسیار حائز اهمیت است. اما متأسفانه به دلیل خشکسالی های اخیر در استان و همچنین برخی مداخلات انسانی از جمله تغییر کاربری اراضی حوزه ی دریاچه و بهره برداری بی رویه از منابع تأمین آب دریاچه و عدم توجه و تلاش کافی مسئولان مربوطه، چند سالی است که در خاموشی فرو رفته است. در این مقاله ابتدا به بیان موقعیت این تالاب و ارزش های آن پرداخته و سپس عوامل تهدیدکننده ی این اکوسیستم به طور عام و جزئی مورد بررسی قرار گرفته است و همچنین اشاره ای به طرح مدیریت جامع این تالاب می گردد و در پایان راهکارهایی برای احیای دوباره ی این تالاب پیشنهاد می شود. لازم به ذکر است که پس از چند سال، در ماه های اخیر به دلیل بارندگی های تقریباًمناسب، بخشی از تالاب پریشان دوباره آبگیری شده و شاهد حضور دوباره ی پرندگان مهاجر به این دریاچه هستیم.
واژه های کلیدی: تالاب پریشان، ذخیره گاه زیست کره، تغییر کاربری، کازرون، خشکسالی
مقدمه:
تالاب ها به منزله بخشی از بایوم های حیات وحش جهان و به عنوان اکوسیستم های بی بدیل، حدود 6 درصد از سطح کره ی زمین را در بر می گیرند. بر اساس تعاریف ارائه شده درکنوانسیون رامسر، مجموعه تالاب های جهان را می توان در 42 گروه دسته بندی کرد؛ از این تعداد، 41 نوع تالاب در کشور ما شناسایی شده است که هر کدام از آنها دارای ارزش و اهمیت ویژه ای هستند. تا این زمان تعدادی از تالاب های کشور، به عنوان تالاب بین المللی معرفی و در فهرست جهانی به ثبت رسیده اند. بعضی از تالاب های ایران به دلیل برخورداری از ویژگی های اکولوژیک و قرار گرفتن در شرایط جغرافیایی ویژه جزو تالاب های بی نظیر جهانی و یا در زمره ی منحصر به فرد ترین آنها محسوب می شوند - فصلنامه مهندس مشاور، . - 1391
تالاب ها به خاطر داشتن ویژگی های خاص هیدرولوزی دارای فوایدی می باشند. تالاب ها نه تنها موجب تغذیه و تأمین بخشی از سفره های آب زیرزمینی می شوند، بلکه محیطی را فراهم می کنند که بسیاری از پرندگان، ماهیها و آبزیانی که حیات آنها وابسته به وجود چنین نقاطی است، بتوانند از آن به عنوان بهترین زیستگاه جهت بقا و تأمین غذای خود از آن استفاده کنند - ماهنامه جهان گستر، ش . - 99 مطالعات ارزش اقتصادی تالاب ها نشانگر ان است که یک تالاب حدود 10 برابر جنگل ها و 200 برابر زمین های زراعی ارزش اقتصادی دارد، علاوه بر آن تنظیم آب و هوا، جلوگیری از سیل، حفاظت از تنوع گیاهی و جانوری، زیبایی و جاذبه های بصری ذاتی تالاب، جاذبه های توریستی و ایجاد فضایی برای زندگی پرندگان مهاجر و مکانی غنی برای پژوهش های تحقیقاتی و علمی متخصصین و دانشمندان از مهم ترین ارزش های وجود یک تالاب است - ویژه نامه تالاب، انجمن جبهه طبیعت - .
ایران جزو هفت کشور نخستی بود که به کنوانسیون رامسر پیوست و در حالی که از جمله 25 کشوری در دنیاست که بیش از 20 تالاب ثبت شده بین المللی دارد، پس پیشینه و سهم ایران در حوزه تالاب ها بسیار قوی است، اما با این حال متأسفانه از 20 تالاب موجود در کشور، هفت مورد آن در فهرست قرمزی که تالاب های در معرض خطر را معرفی می کند، قرار دارد - مبرقعی دینان،ن، . - 1391 علی رغم توجهات اخیر زیست محیطی و بررسی مشکلات و مسائل وابسته به منابع طبیعی در کشور، متأسفانه موضوع حفاظت از اکوسیستم تالاب ها و ارزش های آنها مورد غفلت واقع شده است، تا آنجا که شاهد مرگ آرام و تدریجی برخی از این میراث های زیستی کشورمان بوده ایم.
تالاب پریشان از جمله باارزش ترین تالاب های کشور بود که متأسفانه به دلیل برخی بی ملاحظگی و بی مهری های مسئولین و سیاست گذاران و همچنین شرایط طبیعی رو به نابودی گذاشت. در این مقاله به بررسی پیشینه و ارزش های این تالاب قبل از خشک شدن و همچنین بیان تهدیدات و ارائه ی راهکارهایی جهت احیای دوباره این ذخیره ی زیستی خواهیم پرداخت، به این امید که شاهد برگشت دوباره این اکوسیستم به محیط زیست بوده و از بروز این چنین حوادث ناگوار برای سایر ذخایر زیستی کشورمان جلوگیری کنیم. لازم به ذکر است که پس از چند سال خشکسالی، بر اثر بارندگی های تقریباً مناسب در اوایل سال 1392 حدود 500 هکتار از تالاب پریشان به عمق حدود یک متر آبگیری شده است وپرندگان مهاجر که سالها بود بدلیل خشکسالی منطقه را ترک کرده بودند دوباره به حاشیه تالاب بازگشتند. به گفته ی رئیس اداره ی حفاظت محیط زیست کازرون در این چند ماه اخیر بیش از هزار پرنده مهاجر از انواع مختلف درحاشیه تالاب شناسایی شده اند و در نیزارها تخم گذاری کرده اند.
معرفی منطقه مورد مطالعه
دریاچه پریشان در سال 1355 به عنوان تالاب بااهمیت بینالمللی در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و این منطقه همچنین از سوی یونسکو به عنوان ذخیرهگاه زیستکره معرفی شده است. این تالاب به عنوان یکی از تالابهای دارای اهمیت جهانی در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیطزیست نیز ثبت شده و از سال 1353 با عنوان منطقه حفاظت شده ارژن- پریشان تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست مدیریت میشود. تالاب پریشان یا فامور در 15 کیلومتری شرق شهرستان کازرون و 125 کیلومتری غرب شیراز واقع شده است. مساحت متوسط آن 4200 هکتار است که بیشترین وسعت را در فصل اردیبهشت و کمترین را در فصل پاییز دارد.
متوسط ارتفاع آن از سطح دریا 820 متر است. این دریاچه که فاقد رودخانه دائمی است بزرگترین دریاچه آب شیرین کشور بوده و در ردیف تالاب های طبیعی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و یکی از دو سایت نمونه طرح حفاظت از تالاب های ایران است که از طرف یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته شده است - شفیعی، م و همکاران، . - 1390 تالاب پریشان بین طول جغرافیایی 51 52 تا 51 43 شرقی و عرض جغرافیایی 29 22 تا 29 27 شمالی قرار گرفته است. از نظر زمین شناسی این تالاب دارای منشأ تکتونیکی - زمین ساختی - است و در منطقه ی چین خوردگی های زاگرس که تقریباً همزمان با رشته جبال آلپ بوده واقع شده است - زمانی و موسوی نسب، . - 1391 متوسط بارش سالانه این منطقه در حدود 450 میلیمتر است که بین 220 تا 700 میلیمتر در سال متغیر است. ظرفیت تبخیر در این منطقه بالا است. متوسط تبخیر سالانه در حدود 2470 میلیمتر و دامنه تغییرات آن بین 1600 تا 3350 میلیمتر است - شرکت آب منطقه ای فارس - .
منابع تأمین آب دریاچه
دریاچه پریشان از منابع مختلف شامل جریان های آب زیرزمینی، بارندگی و رواناب های سطحی از مناطق پیرامون تغذیه می شود. منابع آب های سطحی تالاب بیشتر چشمه ها و سیلاب های زمستانه و بهاره می باشد که درصد زیادی از آب ورودی به تالاب را تأمین می کنند و از بهم پیوستن چند چشمه رودخانه فامور تشکیل و از قسمت شرق وارد تالاب می گردد. آبرفت های قدیمی منطقه شامل سیلت، خاک رس و آهک است که منابع آب های زیرزمینی را تأمین می کند. طبق مطالعات زمین شناسی آب چشمه ها از دشت ارژن تأمین می شود. میزان آبدهی چشمه هایی که به تالاب پریشان می ریزند بستگی به میزان نزولات جوی دارد - صادق پناهی، ز،. - 1387 تشکیلات زمین شناسی در شمال این دریاچه آهکی است و دارای درز و شکاف های زیاد است. این ویژگی باعث پدید آمدن چشمه های متعددی در شرق و غرب دریاچه شده است. همچنین حجم قابل ملاحظه ای از جریان های زیرزمینی به صورت نشت از دامنه های شمالی به دریاچه وارد می شود - شفیعی، م و همکاران، . - 1390
تنوع زیستی تالاب پریشان
