بخشی از مقاله
چکیده
امروزه رفاه ذهنی به عنوان یکی از ابعاد مهم رفاه اجتماعی محسوب میشود و در مجامع علمی و سیاست گذاری های جهانی به عنوان ملاک و معیار توسعه انسانی و اجتماعی مطرح میشود. اهمیت رفاه ذهنی در این است که اگر چه افراد در محیط های عینی زندگی میکنند، اما آنها عمدتاً به جهان تعریف شده ذهنی شان پاسخ می دهند. بنابراین رفاه در دو بعد عینی و ذهنی تعریف می شود.
رفاه ذهنی به صورت احساس، تجربه و ادراک رفاه تعریف می شود و احساس خوشبختی، احساس امنیت، احساس بهبودی و .... را میتوان به صورت اشکال رفاه ذهنی در نظر گرفت. رفاه عینی به صورت شاخص های واقعی و عینی رفاه که مستقل از ذهنیت افراد وجود دارند، قابل توصیف هستند، که از جمله آن ها می توان شاخص های سلامتی و بهداشت در جامعه را نام برد. اما به صورت کلی بین وجه ذهنی و عینی رفاه، رابطه مستقیم وجود دارد، به عنوان مثال در جامعه ای که درصد بیماری پایین است، احساس سلامتی نیز بالاست.
مقدمه
مفهوم رفاه از آن مفاهیم سهل و ممتنع علوم اجتماعی است که در عین حال که به راحتی در دوره های مختلف تعریف شده است، به ندرت درباره تعریف آن توافق وجود دارد. شاید این موضوع به دلیل زمینههای خاص ماهیت مفهومی رفاه و سیر تحول آن و زمینه های تاریخی خاص از جمله توجه به مقوله رفاه و نحوه نگرش به انسان از دیدگاه های مختلف - مکاتب و ایدئولوژی و ... - بوده است - برادران و حسین پور، . - 1391 به عبارت دیگر رفاه، مفهومی مبهم است که همگان مشتاق آن هستند، با تفاسیر متعدد رو به روست و فاقد تعریف قابل قبول جهانی است.
بر همین اساس، در خصوص رفاه اجتماعی نیز جدال طولانی بین رویکردهای ذهنی و عینی وجود دارد - برادران و حسین پور، . - 1391 رفاه را می توان توصیف وضعیت زندگی مردم دانست - گیلیوری2007؛ به نقل از مدیری و آزادار ملکی، - 1391 و معمولاً به دو بخش عینی و ذهنی تقسیم می شود - مدیری و آزادار ملکی، . - 1391 در رویکرد عینی، بر سنجش »سنجه های سخت« مثل درآمد یا انطباق زندگی در وضعیت یکسان تأکید می شود - برادران و حسین پور، - 1391؛ و با شاخص های مشاهده ای مانند موقعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تبیین می شود - مدیری و آزادار ملکی، - 1391؛ و در سنت آمارهای اجتماعی ریشه دارد که داده های آن به قرن 19 بر می گردد.
اما رویکرد ذهنی بر »سنجه های نرم« مثل رضایت از درآمد و مسکن تاکید دارد - برادران و حسین پور، . - 1391 در سنجش رفاه ذهنی که می توان آن را مترادف با سلامت، آرامش، بهروزی یا سعادت نیز دانست، توصیف افراد از میزان خوشبختی، رضایت از زندگی یا فراوانی خلق مثبت به کار می آید - مدیری و آزادار ملکی، . - 1391 رویکرد ذهنی نیز در پژوهشهای پیمایشی ریشه دارد که مربوط به دهه 1960 است و به جریان روانشناختی وابسته است که بر موضوعاتی مثل اعتماد مصرف کننده و فقر ذهنی نظارت دارد.
در گذشته بیشتر بر بعد عینی رفاه تأکید می شده است؛ ولی از انجا که ابعاد عینی مثل داشتن شغل و درآمد و....، به تنهایی تأمین کننده رفاه افراد نیست، توجه به رفاه ذهنی از قبیل امنیت، رضایت شغلی، احساس آرامش و ... به علت تأثیر مستقیم آن بر کیفیت زندگی انسان، اهمیت ویژهای یافته است. از این رو مطالعات آینده نیز بر درک بهتر عواملی متکی خواهد بود که بر رفاه ذهنی انسان تأثیرگذار است.
بر همین اساس، تأمین رفاه ذهنی و ارتقای آن در جامعه، از وظایف مهمی است که سازمان بهداشت جهانی آن را برعهده همه دولت ها گذاشته است و به دلیل اهمیت این موضوع، سال 2001 را سال بهداشت روان نامید تا بیش از پیش بر اهمیت آن تأکید کرده و توجه همکاران را به آن جلب کند - برادران و حسین پور، . - 1391 مفهوم رفاه در سازمانها نیز مطرح شده است و توجه ویژهای را به خود جلب کرده است و علاوه بر رفاه عینی، توجه به رفاه ذهنی کارکنان سازمان نیز اهمیت زیادی یافته است چراکه بر کلیه جنبههای سازمان از جمله عملکرد کارکنان تأثیر خواهد گذاشت. با توجه به این امر در این مقاله رفاه ذهنی کارکنان در سازمان ها مرور خواهد شد و در این راستا عوامل اثرگذار بر آن و پیامدهای آن برای سازمان بررسی خواهد شد.
رفاه در کار
در خصوص رفاه در کار، بسیاری از پژوهشها ادعا می کنند که رفاه عمومی یک شاخص مناسب از رفاه در کار نیست. برخی پژوهشگران اظهار می دارند که اندازهگیری دقیق رفاه، احتیاج به موشکافی، در نظر گرفتن تعارضات و تنوع دانش کارکنان دارد. کوتون و هارت - 2003 - 1، به عنوان مثال رفاه کارکنان - 2 - EWB را در برگیرنده ی هر دو اثر مثبت3 و منفی4 و اطلاع از میزان رضایت شغلی افراد به کار برده اند. رفاه کارکنان ممکن است به عنوان کیفیت زندگی یک کارمند و وضعیت روانی، رفاه کلی - عمومی - ، رضایت شغلی و خستگی احساسی تعریف شده باشد - . - Zheng et al., 2015 ایلیس و همکاران - 2007 - 5، بیان می کنند که باید عوامل فردی و موقعیتی را در مفهوم EWB گنجانید و علاوه بر آن، آنرا به دسته های مرتبط با کار و غیر مرتبط با کار تقسیم کنند.
پژوهش گران، نشان می دهند که برای اندازه گیری EWB نباید تنها سلامتی و کار کارکنان را در نظر بگیرد، بلکه باید روابط خانوادگی و رضایت از زندگی کارکنان را نیز شامل شود. گیلمور6 و همکاران، EWB را به رضایت شغلی، رضایت خانوادگی، رضایت از زندگی و احساسات مثبت تقسیم می کنند، در حالیکه پژوهش گران دیگر اظهار دارند که EWB باید شامل احساسات شخصی در محل کار نیز باشد - . - Zheng et al., 2015 با توجه به این امر در ادامه به تفصیل به مباحث مرتبط با رفاه ذهنی کارکنان خواهیم پرداخت.
رفاه ذهنی
راسل - 2008 - 7، معتقد است رفاه ذهنی به دریافتهای شخص از خود و بینش ذهنی از تجربه زندگی اش اشاره دارد. به عبارت دیگر این نوع از رفاه، ارزیابیهای احساسی و شناختی از زندگی افراد را در بر می گیرد و نشان-گرحالت پیشرفته ی خوشایند روانشناختی است - برادران، . - 1391 دینر - 2005 - 8، معتقد است رفاه ذهنی به انواع ارزیابی های افراد از زندگی شان اعم از مثبت و منفی اطلاق می شود.
وی در مطالعات خود شاخصهای کیفیت زندگی، دامنه رضایت، رضایت از زندگی، شادکامی، احساس منفی و مثبت را برای رفاه ذهنی در نظر گرفته است - برادران و حسین پور، . - 1391 رفاه ذهنی بازتاب توازن میان آرزوهای شخص و وضعیت اوست. معمولاً در بررسی رفاه ذهنی، آن را مترادف با خوشبختی در نظر می گرفتندو غالباً با سطح درآمد سنجیده می شده است. لیکن امروزه پذیرفته شده که این مفهوم تنها با سطح درآمد قابل تبیین نیست و جنبه های دیگری از زندگی بشر را نیز شامل می شود.
