بخشی از مقاله
چکیده
رفتار امدادي - یاريرسان - که موضوع مطالعات زیادي در روانشناسی قرارگرفته عملی است که قصد آن سود رساندن به دیگران باشد. این که رفتار امدادي محصول تفکر منطقی حسابگرانه است یا نتیجه حالات هیجانی فرد، یا تعامل پیچیدهاي از این دو تعیین کننده تصمیم فرد میباشد موضوع داغی است که در حال حاضر در محافل علمی روانشناسی در میان دو دیدگاه شناختی و هیجانی در جریان است. مقاله حاضر تلاشی است براي ترسیم وضعیت کنونی پیشرفتهاي حاصل شده در این حوزه. طرفداران دیدگاه شناختی معتقدند که افراد بههنگام تصمیمگیري، میتوانند براساس استدلالهاي اخلاقی خود، که نوعی عملیات شناختی است، از بین یاريرسانی و عدمیاريرسانی یکی را انتخاب کنند.
در دیدگاه شناختی فرد با موقعیتهاي مستلزم قضاوت اخلاقی همانند معمایی که باید حل شود برخورد می- کند، لذا تعیین کنندة اصلی رفتار او سطح استدلال شناختی- اخلاقی اوست. از آنجا که مهارتهاي شناختی اساس توانایی فرد در توجه به نیازها یا درماندگی دیگران، و نیز تشکیل دهندة ظرفیت او در یافتن راههایی براي انجام واکنش مناسب در مقابل نیازهاي آنهاست، طبیعی است که بین توانایی شناختی و رفتار امدادي، به ویژه رفتارهاي امدادي مستلزم مهارتهاي شناختی پیچیده، ارتباط وجود داشته باشد.
از سوي دیگر طرفداران دیدگاه هیجانی نیز تاثیر ترغیبی و بازداشتی انواع هیجانها را بر رفتار امدادي در دو موقعیت اضطراري و غیراضطراري مستندسازي کردهاند. در موقعیتهاي اضطراري رفتار امدادي میتواند از طریق کاهش برانگیختگی هیجانی ناخوشایند ناشی از مشاهدة رنج کشیدن یک قربانی به نفع فرد کمک دهنده نیز باشد. به عبارت دیگر، در موقعیتهاي اضطراري کاهش هیجانات منفی که در پی رفتارهاي امدادي براي افراد کمک دهنده حاصل میشود میتواند انگیزهاي مهم براي اینگونه رفتارها باشد. در موقعیتهاي غیراضطراري، که نوعاً فاقد برانگیختگی هیجانی شدید هستند، باز هم ناظران - کمک دهندههاي احتمالی - با مبادرت به رفتار امدادي اقدام به مدیریت حالات هیجانی ملایم تر خود، یعنی ُخلق، میکنند.
کمکدهی براي کاهش احساس منفی یک تجربه تقویت کننده و بهبود دهندة خُلق است. در مجموع، میتوان گفت که رفتار یاريرسان هم بر هیجان و هم بر فرایندهاي شناختی که مسئول بازنمایی و یکپارچهسازي اطلاعات مربوط به قصد، باور و نتیجه عمل شخص است استوار میباشد. به عبارت دیگر، رفتار امدادي محصول هیجان منفی سوق دهندة فرد به سوي حساسیت همدلانه ونگرانی نسبت به دیگران، فراشناختی که او از حالت ذهنی آنها دارد، و توانایی وي در یکپارچه سازي این اطلاعات با پیش- بینی اودر مورد پیامدهاي واکنشهاي عملیاش به دنبال قضاوت اخلاقی باشد.
مقدمه
یکی از رویکرد هاي مفید به موضوع اخلاق مشاهده و تبیین آن چیزي است که مردم به هنگام مواجهه با موقعیت هایی که مستلزم تصمیم گیري اخلاقی است انجام می دهند. بر خلاف نظریه هاي فلسفه اخلاق که نوعاً در پی آن چه »باید« انجام شود هستند - بارون و ریتوف، 2009 - ، رویکرد هاي روانشناسانه تلاش می کنند مشخص نمایند که در چنین موقعیت هایی مردم چگونه رفتار می کنند و چرا. نتیجه چنین مطالعاتی ماهیت رفتار اخلاقی در انسان ها را براي ما روشن می سازد. رفتار امدادي - یاري رسان - از جمله رفتار هایی است که جنبه اخلاقی آن بارز بوده موضوع مطالعات زیادي در روانشناسی قرار گرفته است.
رفتار امدادي
مقصود از رفتار امدادي عملی است که قصد از آن سود رساندن به دیگران باشد. این نام حتی به رفتار هایی اطلاق می شود که انجام دهندة آنها انتظار سود شخصی هم دارد. بر اساس این تعریف حتی کمک مالی به یک نیازمند در کنار خیابان به منظور تحت تأثیر قرار دادن دوستان و ناظران هم رفتار امدادي محسوب می شود. در درون این تعریف وسیع می توان انواع مشخص تر و محدودتري از رفتار امدادي را هم تشخیص داد.
این نوع رفتار ها را رفتار خیر خواهانه می نامند ومقصود از آنها اعمالی است که قصد از انجام آنها سود رساندن به دیگران ولی نه دست یابی به یک پاداش بیرونی یا حتی شناخته شدن براي فرد مجري باشد. در واقع، منظور از رفتار امداديِ خیر خواهانه رفتاري است که سود آن به دیگران برسد، به ویژه هنگامی که رسیدن این سود به دیگران هدف اولیه آن رفتار باشد و فرد انتظار پاداش خارجی نداشته باشد.
ماتسوموتو، . - 2009
فردي که به طور ناشناس به یک نیازمند کمک می کند تا به احساس درونی خوبی دست یابد مثالی از رفتار خیر خواهانه را به نمایش می گذارد. تفاوت اساسی بین این دو نوع کمک دهی آن است که فرد مجري انتظار پاداش بیرونی را دارد یا درونی. روانشناسان به این تمایز اهمیت می دهند و ارزش اخلاقی بیشتري براي رفتار هاي امدادي قایل هستند که برانگیزانندة آنها فقط پاداش هاي درونی است. در واقع، برخی از نظریه پردازان حوزة اخلاق در روانشناسی فقط کمک رسانی هاي داراي انگیزه درونی را »نوع دوستانه« تلقی می کنند.
با این حال، روانشناسانی هم وجود دارند که واژة نوع دوستی را براي گونه بسیار محدودتري از رفتار امدادي ذخیره کرده اند، رفتاري که آن را »نوع دوستی خالص« می نامند. مقصود از نوع دوستی خالص عملی است که قصد آن سود رساندن به دیگران فقط و فقط براي ارتقاء بهزیستی و رفاه آنها است. در این نوع رفتار امدادي، کمک رسانی بدون توجه به منافع درونی یا بیرونی آن براي فرد مجري اتفاق می افتد. البته ممکن است این نوع رفتار پاداش هایی را هم در پی داشته باشد، اما این پاداش ها یا انتظار دستیابی به آنها برانگیزاننده و مولد رفتار نبوده اند.
