بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
رقابت بازار محصول و معیارهای مختلف کیفیت سود مبتنی بر اصول فعالیت بازار
چکیده
هدف این پژوهش بررسی تأثیر رقابت بازار محصول بر روی معیارهای مختلف کیفیت سود مبتنی بر اصول فعالیت بازار در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد. دوره زمانی پژوهش، 1381-1391 بوده و 230 شرکت به عنوان نمونه انتخاب شده است. به دلیل ماهیت متغیرهای پژوهش، دوره زمانی نهایی پژوهش منوط به سالهای 1387 الی 1391 گردید. برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش در حالت تلفیقی (ترکیبی)، از مدلهای رگرسیونی چند متغیره در نرمافزار اقتصادسنجی EViews 6 استفاده شده است. در این پژوهش، معیارهای مختلف کیفیت سود مبتنی بر اصول فعالیت بازار شامل مربوط بودن ارزش، زمانبندی سود و ضریب واکنش سود، متغیر وابسته و رقابت بازار محصول، متغیر مستقل بوده و از متغیرهای کنترلی مؤثر بر کیفیت سود شامل نوع حسابرس، به موقع بودن گزارشگری مالی، شاخص سودآوری، اندازه شرکت، نسبت اهرمی، گزارش زیان توسط شرکت، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری و نوسانپذیری فروش نیز استفاده شده است.
یافتههای پژوهش نشان میدهد که رقابت بازار محصول بر روی معیارهای مختلف کیفیت سود مبتنی بر اصول فعالیت بازار، تأثیر نداشته است. دیگر نتایج حاکی از تأثیر مثبت سودآوری و تأثیر منفی نوسانپذیری فروش بر معیار معکوسِ زمانبندی سود، همچنین تأثیر مثبت سودآوری و تأثیر منفی گزارش زیان توسط شرکت بر معیار معکوسِ ضریب واکنش سود می-باشد.
واژههای کلیدی: رقابت بازار محصول، مربوط بودن ارزش، زمانبندی سود و ضریب واکنش سود.
.1 مقدمه
شرکتها تصمیمات عملیاتی مختلفی را اتخاذ میکنند. برای نمونه، تحقیقات بازاریابی اولیه را انجام میدهند، محصولهای جذابی را ارائه می-کنند، در مورد مقدار تولید و قیمت فروش تصمیم میگیرند، محصولهایشان را تبلیغ میکنند، تأمین مالی را انجام میدهند، سپس شروع به تولید میکنند و سرانجام، محصولها را به مصرفکنندگان میفروشند. ماهیت رقابت در بازارهای محصول تقریباً بر رفتار شرکتها در تمامی این مراحل تأثیر میگذارد (نمازی و ابراهیمی، 1391، .(11 سیاستهای رقابتی بازار محصول شرکتها، بر سود، جریان نقد آزاد و ارزشیابی سرمایهگذاران از این جریانهای نقدی نیز تأثیرگذار است (لیاندرسی و واتاناب1، 2011، .(1 شدت و نحوه تأثیر میزان رقابت در بازار محصول بر میزان کیفیت و مدیریت سود شرکتها به عنوان یک سؤال اساسی در اینجا قابل طرح است. در واقع با مشاهده وضعیت رقابتی در اکثر صنایع بورسی، این سؤال به ذهن متبادر میشود که تأثیرگذاری فضای رقابتی در صنایع بورسی بر کیفیت سود شرکتها چگونه است؟
یکی از پیش شرطهای بنیادی برای کسب اطمینان سرمایهگذاران و اعتباردهندگان در جهت فعالیتهای سازنده اقتصادی، تهیه و ارائه اطلاعاتی است که در انجام تصمیمگیریهای مالی و اقتصادی سودمند واقع شود. وجود مکانیزمهایی برای اطمینان دادن به سرمایهگذاران و سایر استفادهکنندگان، نسبت به کیفیت اطلاعات مالی، با اهدافی همچون کمک به کارایی بازار سرمایه و در نهایت تخصیص بهینه سرمایه ضروری است. حسابداری که با وظیفه اطلاعرسانی بیطرفانه گام در جامعه اطلاعاتی مینهد، نقش خطیری در افزایش کیفیت اطلاعات دارد (ثقفی و ابراهیمی، 1388، .(34
شناسایی کیفیت سود برای استفادهکنندگان از صورتهای مالی جهت ارزیابی عملکرد جاری، پیشبینی سودآوری آتی و همچنین تعیین ارزش شرکت از اهمیت به سزایی برخوردار است.
سهامداران و سرمایهگذاران در بازار سرمایه به اطلاعاتی نیاز دارند که برای تصمیمگیری به آنها در زمینه ارزیابی کیفیت سود شرکتها و همچنین تعیین توانایی شرکتها برای بقا و دوام در بازار رقابتی کمک نماید. مشخص شدن تأثیر رقابت بازار محصول و ساختار صنعت بر روی کیفیت سود شرکتها، سبب ارزیابی دقیقتر آنان از میزان توانایی آتی شرکتها جهت بقا و تأثیر رقابت بر میزان کیفیت سود شرکتها شده و باعث تصمیمگیری آگاهانهتر آنان خواهد شد.
رایس(2003) 2 بیان میکند که شرکتها در مواجهه با فشارهای اقتصادی و رقابتی در جهت منصرف کردن رقبا برای ورود به صنعت تلاش خواهند کرد. یکی از راههای مقابله با این فشارها، دستکاری و مدیریت سود در جهت ارائه اطلاعات باثبات و قابلاتکا به بازار میباشد. روتمبرگ و شارفاستین( 1990) 3 و شلیفر( 2004) 4 معتقدند که یک رابطه مثبت بین رقابت و مدیریت سود وجود دارد. آنها بر این باورند که یافتههای آنان همراستا با این دیدگاه است که نگرانیهای شغلی مدیران ناشی از فعالیت در یک محیط رقابتی شدید، آنها را وادار به مدیریت سود میکند. یافتههای آنان مغایر با این دیدگاه است که رقابت به عنوان یک مکانیزم انضباطی5 منجر به شفافیت اطلاعاتی میگردد.
لذا، هدف پژوهش حاضر این است که به این سؤال پاسخ داده شود آیا افزایش رقابت در بازار محصول به افزایش کیفیت اطلاعات (به ویژه کیفیت سود) و در نتیجه کاهش ریسک اطلاعاتی کمک نموده است یا خیر؟
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
رقابت در اینجا توان بازار شرکتها تعریف میشود. توان بازار به معنای کنترل یک شرکت بر قیمت یا سطح تولید محصولش است. در تعریف عملیاتی، توان بازار به معنای توان انحصاری، انحصار چندجانبه یا رقابتی یک شرکت است (پاندی6، .(2004
در ادبیات مالی استراتژیک و اقتصادی و مالی، میتوان تعاریف مختلفی از ساختار بازار یافت. در ادبیات استراتژیک بیان میشود که حفظ و بقای شرکتها در محیط رقابتی دنیای امروز، راهی جز کسب مزیت رقابتی برای آنها باقی نمیگذارد و کسب مزیت رقابتی به منزله قدرت بازار شرکتها است (حاجیپور و مؤمنی، .(1388
رقابتی بودن بازار محصول بدین معناست که شرکتهای مختلف در تولید و فروش کالا رقابت تنگاتنگی دارند و کالاهای آنها نسبت به دیگری برتری چندانی ندارد، چرا که اگر غیر از این باشد، بازار به سمت انحصار یا انحصار چند جانبه تمایل پیدا میکند (خدامیپور و بزرایی، 1392، .(53
رقابت در بازار ابعاد متفاوتی دارد، از جمله مهمترین ابعاد عبارتند از (پورحیدری و غفارلو، 1391، :(47
.1 قابلیت جانشینی کالاها: نخستین بعد قابلیت جانشینی است. در صورت بالا بودن قابلیت جانشینی کالاها گفته میشود محصول دارای شباهتهای زیادی با دیگر محصولات قابل جانشین است و این محصولات میتوانند به جای هم مصرف شوند و در این صورت تعداد مصرف-کنندگان و تعداد تولیدکنندگان و حجم بازارها و در نتیجه شدت رقابت بیشتر خواهد بود.
2. حجم تقاضا: بعد دوم حجم تقاضاست. اندازه بزرگتر بازار در نتیجه تقاضای بیشتر ایجاد میشود و در نتیجه تقاضای بالا رقابت را نیز بیشتر میکند، زیرا تا زمانی که بازار اشباع نشده، برای ورود رقبای جدید انگیزه لازم وجود دارد.
3. میزان سرمایهگذاری لازم (شدت سرمایهگذاری): سومین بعد موانع ورود است. به علت این که منابع در اقتصاد محدود هستند، در صورتی که برای ورود رقبا، حجم بالای سرمایهگذاری در داراییهای ثابت موردنیاز باشد، رقبا انگیزه چندانی برای ورود نخواهند داشت، زیرا هزینه فرصت سرمایهگذاری بالاست.
4. نسبت تمرکز صنعت: بعد چهارم نسبت تمرکز است. در صورتی که حجم عمده تولید و فروش (نسبت تمرکز) در صنایعی محدود به یک یا چند بازیگر باشد، شدت رقابت در این صنایع کمتر خواهد بود.
5. تعداد شرکتهای فعال در صنعت: آخرین بعد، تعداد شرکتهای فعال در هر یک از صنایع است. در صورتی که تعداد شرکتها بیشتر باشد، رقابت بین آنها نیز بیشتر خواهد بود.
به عقیده تورنتون(2002) 7 کیفیت اطلاعات حسابداری و گزارشگری مالی، محصول مشترک حداقل چهار عامل اصلی است: خلاقیت و نگرشهای مدیریت، کیفیت حسابرسی، تجربه کمیته حسابرسی و استانداردهای حسابداری دارای کیفیت بالا. وجود ضعف در هر یک از این چهار حلقه، میتواند کل زنجیره را مخدوش سازد. آن چه اهمیت دارد معیارها، متغیرها و سنجههایی است که کیفیت اطلاعات حسابداری را ارزیابی میکند.
نحوه و کیفیت افشای اطلاعات در شرکتهای مختلف، تفاوت قابل ملاحظهای دارد. شیوههای تصمیمگیری ارائه یا عدم ارائه اطلاعات معین توسط مدیریت، تحت تأثیر عوامل گوناگونی قرار میگیرد. نتایج تحقیقات پیشین حاکی از آن است که افشای
اطلاعات تحت تأثیر دو عامل اصلی میباشد .1 عوامل داخلی (ویژگیهای شرکت از قبیل ساختار هیئت مدیره و ترکیب سهامداران) و .2 عوامل خارجی (رقابت در بازار محصول، مقررات قانونی و نوع صنعت) (خدامی پور و بزرایی، 1392، .(52
هر قدر تعداد واحدهای تجاری موجود در صنعت، کمتر و توزیع بازار بین آنها نابرابر باشد، تمرکز و انحصار در آن بیشتر خواهد بود. دروگ8 و استاگتون(1990) 9 معتقدند که در صنایع رقابتی، واحدهای تجاری با ارائه گزارشهای مالی دقیق و با کیفیت، از ورود رقبای بالقوه به صنعت ممانعت به عمل میآورند (به نقل از کوهن10، 2004، .(22 ورکچیا(1983 ) 11 نشان می دهد که رقابت موجود در بازار محصول، مانع از انتشار گزارشهای مالی با کیفیت میشود و شرکتها در بازارهای رقابتی، اطلاعات مالی را با محتوای پایین گزارش میکنند (کوهن، 2004، .(44 هریس(1998) 12 به این نتیجه رسید در صنایعی که میزان رقابت پایین است، احتمال افشای مناسب عملیات در آن اندک است (به نقل از کوهن، 2004، .(44 کوهن (2004) اثبات نمود در صنایعی که شدت رقابت در آن پایین است، احتمال گزارش اطلاعات مالی با کیفیت در آنها کم است. با توجه به نتایج متقاوت تحقیقهای قبلی در کشورهای مختلف در مورد رابطه بین رقابت در بازار محصول و کیفیت اطلاعات و گزارشگری مالی، بررسی این موضوع در ایران، جهت آگاهی از تأثیر رقابت در بازار محصول بر کیفیت اطلاعات و گزارشگری مالی به طور عام و کیفیت سود به طور خاص از اهمیت ویژهای برخوردار است.
مدل نظری تحقیق حاضر در شکل ذیل نشان داده شده است:
نتایج تعدادی از پژوهشهای خارجی و داخلی که تا حدودی مرتبط با موضوع این پژوهش است، به صورت ذیل است:
آلوک13 و همکاران (2009) در تحقیقی به بررسی کیفیت سود و ضریب پاسخ سود، در شرایطی که افزایش باثبات در سود با افزایش باثبات در درآمد همراه است، پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که شرکتهای با رشد سود همراه با افزایش درآمد از کیفیت سود بالاتری نسبت به
شرکتهای با رشد همراه با کاهش هزینه برخوردار میباشند. همچنین شرکتهای با افزایش در آمد، عملکرد عملیاتی آتی بالاتری دارند. هم-چنین نتایج تحقیق نشان داد شرکتهایی که دارای رشد همراه با درآمد هستند، ضریب پاسخ سود بالاتری دارند.
لیو14 و سان(2010) 15 در پژوهش خود به بررسی رابطه بین ساختار مالکیت و کیفیت افشای اطلاعات مالی با استفاده از دادههای مربوط به 405 شرکت چینی در سال 2005 پرداختند. یافتههای پژوهش آنان حاکی از آن است که کیفیت افشای اطلاعات در شرکتهایی که در نهایت توسط کنترلکنندگان خصوصی کنترل میشوند نسبت به شرکتهایی که در نهایت توسط دولت کنترل میشوند، پایینتر است.
گیرود و مولر(2011) 16 معتقدند که رقابت بازار محصول منجر به ایجاد انگیزههایی در مدیران میشود که آنها را با منافع سهامداران، همسوتر میکند.
چنگ و همکاران(2013) 17 در پژوهشی با عنوان »تأثیر بازار رقابت محصول بر روی کیفیت سود« بر اساس نمونهای از شرکتهای تولیدی امریکایی طی دوره زمانی 1996 الی 2005 به این نتیجه رسیدند که بین بازار رقابت محصول و کیفیت سود رابطه مثبتی وجود دارد. نتایج همچنین حاکی از آن است که بین بازار رقابت محصول و دقت اطلاعات عمومی و محرمانه در دست سرمایهگذاران و تحلیلگران رابطه مثبت وجود دارد.
داتتا و همکاران(2013) 18 با بررسی 6019 شرکت آمریکایی بین سالهای 1987 الی 2009 به این نتیجه رسیدند که بین قدرت بازار محصول و همچنین رقابتپذیری در صنعت با مدیریت سود رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
خواجوی و ابراهیمی (1391) در پژوهشی با عنوان »بررسی تأثیر قدرت بازار محصول بر نقدشوندگی سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران« با بررسی 89 شرکت طی دوره زمانی 1383 الی 1388 به این نتیجه رسیدند که بین شاخص لرنر و نقدشوندگی سهام، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. این در حالی است که رابطه بین شاخص هرفیندال-هیرشمن و نقدشوندگی سهام، مثبت ولی غیرمعنیدار است. در مجموع، با افزایش قدرت بازار محصول، نقدشوندگی سهام بیشتر میشود.
پورحیدری و غفارلو (1391) در پژوهشی با عنوان »بررسی ارتباط بین ساختارهای رقابتی محصولات و محافظهکاری مشروط حسابداری« به بررسی ارتباط بین ابعاد پنجگانه رقابت و محافظهکاری مشروط در قالب پنج فرضیه اختصاصی پرداختند، سپس با استفاده از این ابعاد، متغیر ترکیبی برای سنجش رقابت به دست آمد و در قالب فرضیه کلی، ارتباط بین رقابت و محافظه کاری مشروط حسابداری بررسی شد. آزمون فرضیههای اختصاصی، بیانگر این نکته است که بر خلاف انتظار بین قابلیت جانشینی و محافظهکاری مشروط ارتباط معکوس و معناداری وجود
دارد. ارتباط بین حجم تقاضا و تعداد شرکتهای عضو صنایع با محافظهکاری مشروط مطابق انتظار، مثبت و معنادار است. همچنین، ارتباط بین موانع ورود و محافظهکاری مشروط مطابق انتظار، معکوس و معناداراست. نهایتاً بین نسبت تمرکز و محافظهکاری مشروط بر اساس پیشبینیها ارتباط معکوس، ولی ضعیف مشاهده شد. آزمون فرضیه کلی نیز نشان داد بین ساختارهای رقابتی محصولات و محافظهکاری مشروط در گزارشگری مالی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد.
نمازی و ابراهیمی (1391) در پژوهشی با عنوان »بررسی ارتباط بین ساختار رقابتی بازار محصول و بازده سهام« با به کارگیری شاخص هرفیندال-هیرشمن، شاخص لرنر و شاخص لرنر تعدیل شده در 87 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1381 الی 1388 به این نتیجه رسیدند که بین شاخص هرفیندال-هیرشمن با بازده سهام، رابطه منفی وجود دارد ولی معنادار نیست. این در حالی است که بین شاخص لرنر و شاخص لرنر تعدیل شده با بازده سهام، رابطه منفی معنیداری وجود دارد. این یافته بدین معناست که هر چه رقابت در بین صنایع بیشتر باشد، بازده سهام نیز بیشتر خواهد بود. به بیان دیگر، شرکتهای موجود در صنایع رقابتی، بازده بیشتری کسب میکنند که این امر با پیشبینی فرضیههای تخریب خلاقانه19 و موانع ورود20 سازگار است.
رحیمیان و ابراهیمی میمند (1392) در پژوهشی با عنوان »رابطه بین کیفیت افشا و محافظهکاری در بورس اوراق بهادار تهران« با بررسی 102 شرکت طی سالهای 1384 الی 1389 به این نتیجه رسیدند که بین کیفیت افشا و سطح اقلام تعهدی اختیاری، رابطه منفی و معنادار، و بین کیفیت افشا و محافظهکاری مشروط رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش کیفیت افشای اطلاعات، میزان محافظهکاری نامشروط کاهش مییابد.
خدامی پور و بزرایی (1392) در پژوهشی با عنوان »بررسی رابطه رقابت بازار محصول با ساختار هیئت مدیره و کیفیت افشا« با به کارگیری شاخص هرفیندال-هیرشمن و شاخص موانع ورود در 105 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1383 الی 1390 به این نتیجه رسیدند که بین شاخص هرفیندال-هیرشمن و شاخص موانع ورود با کیفیت افشا رابطه منفی و معنیداری وجود دارد که بیانگر رابطه مثبت بین رقابت و کیفیت افشا میباشد (تأیید تأثیر راهبردِ رقابت بازار محصول). همچنین نتایج نشان داد که شاخص هرفیندال-هیرشمن و شاخص موانع ورود بر رابطه بین استقلال هیئت مدیره و کیفیت افشا، تأثیر معنیداری ندارد (عدم تأیید تأثیر حاکمیتیِ رقابت بازار محصول).
.3 فرضیههای پژوهش
پرس( 2010) 21 یک چارچوب انتظارات عقلایی را بسط میدهد که در آن، رقابت ناقص در بازار محصول، امّا رقابت کامل در بازار سهام وجود دارد. رقابت ناقص در بازار محصول به این معناست که شرکتها تا اندازهای توانایی تعیین قیمت محصول خود را دارند. شرکتی که از قدرت بازار محصول برخوردار است، هنگامی که با تکانهای تولیدی منفی (مثبت) مواجه میشود و میزان خروجی آن کاهش مییابد، قادر خواهد بود تا قیمت محصول خود را افزایش (کاهش) دهد و سود خود را در برابر تکانهای تولیدی محافظت نماید (کیل و لون22، .(2011 از آنجا که سود شرکتهایی که قدرت بازار محصول بزرگتری دارند با ریسک کمتری روبرو است، سرمایهگذاران، سهام آنها را بیشتر معامله میکنند. لذا؛ به نظر میرسد شرکتهای دارای قدرت بازار محصول بیشتر، از کیفیت سود بالاتری برخوردار باشند.
با توجه به این مقدمه، این پژوهش داری 3 فرضیه اصلی به شرح ذیل است:
فرضیه اصلی .1 رقابت بازار محصول (تعدیل شده بر مبنای صنعت) بر روی مربوط بودن ارزش تأثیر دارد. فرضیه اصلی .2 رقابت بازار محصول (تعدیل شده بر مبنای صنعت) بر روی زمانبندی سود تأثیر دارد. فرضیه اصلی .3 رقابت بازار محصول (تعدیل شده بر مبنای صنعت) بر روی ضریب واکنش سود تأثیر دارد.
.4 متغیرهای پژوهش
متغیرهای این پژوهش به منظور آزمون فرضیهها، به سه گروه متغیرهای مستقل، وابسته و کنترلی تقسیم میشوند.
.1-4 متغیر مستقل
متغیر مستقل در این پژوهش رقابت بازار محصول23 است که برای سنجش آن از رقابت بازار تعدیل شده بر مبنای صنعت24 به شرح ذیل استفاده میگردد (داتتا و همکاران، :(2013
به منظور سنجش این معیار، ابتدا شاخص لرنر25 (رقابت بازار محصول شرکت) به شرح ذیل محاسبه گردید:
که در آن داریم:
شاخص لرنر برای شرکت i در پایان سال مالی t (رقابت بازار محصول شرکت)
کل فروش شرکت i در پایان سال مالی t
کل بهای تمام شده کالای فروش رفته شرکت i در پایان سال مالی t
کل هزینههای عملیاتی شرکت i در پایان سال مالی t
سپس شاخص مذکور بر اساس میزان سهم فروش هر شرکت در صنعت به شرح ذیل تعدیل و محاسبه میگردد تا رقابت بازار تعدیل شده بر مبنای صنعت برای هر شرکت بدست آید:
که در آن داریم:
رقابت بازار تعدیل شده بر مبنای صنعت برای شرکت i در پایان سال مالی t
شاخص لرنر برای شرکت i در پایان سال مالی t (رقابت بازار محصول شرکت)
سهم فروش شرکت i در پایان سال مالی t از صنعت مربوطه
تعداد شرکتهای هر صنعت در پایان سال مالی t
بالاتر بودن شاخص لرنر در یک صنعت بیانگر رقابت کمتر در آن صنعت است و رقابتپذیری بیشتر و راحتتر است.
.2-4 متغیر وابسته
متغیرهای وابسته این پژوهش به پیروی از گایو و راپوسو(2011) 26 عبارتند از معیارهای مختلف کیفیت سود مبتنی بر اصول فعالیت بازار27 شامل:
.1 مربوط بودن ارزش28
مطابق مطالعه فرانسیس و شیپر(1999) 29، مربوط بودن ارزش را به عنوان یک عامل قابل توضیح از طریق فرمول رگرسیونی زیر اندازهگیری میکنیم:
که در آن داریم:
بازده سالیانه سود سهام شرکت i در پایان سال .t
سود خالص قبل از کسر اقلام غیر مترقبه (سود عملیاتی) شرکت i در پایان سال t که بر اساس ارزش بازار سهام در شروع سال t، استانداردسازی و یکنواخت شده است.
تغییر سود خالص قبل از کسر اقلام غیر مترقبه (سود عملیاتی) شرکت i بین سالهای t و سال t-1 که بر اساس ارزش بازار سهام در شروع سال t، استانداردسازی و یکنواخت شده است.
باقیمانده مدل رگرسیونی شرکت i در پایان سال .t
در نهایت به منظور تعیین مربوط بودن ارزش از رابطه ذیل یعنی قرینه ضریب تعیین مدل رگرسیونی فوق برای یک دوره پنج ساله استفاده میکنیم:
که در این رابطه داریم:
قرینه ضریب تعیین مدل رگرسیونی مربوط بودن ارزش شرکت i برای سالهای t، t-1، t-2، t-3 و .t-4
معیار مربوط بودن ارزش شرکت i در پایان سال t (معیار معکوس کیفیت اطلاعات حسابداری).
ارزشهای بالاتر RELEV نشاندهنده سودهای دارای ارتباط ارزش کمتر است و بنابراین کیفیت پایینتر سود را منعکس میکند. مربوط بودن ارزش سود (که توانایی سود را برای پیشبینی تغییرات بازده یا قیمت سهام منعکس میکند) یک ویژگی مطلوب است که معمولاً به عنوان یک معیار مستقیم از سودمندی اطلاعات سود در تصمیمگیریها مورد توجه قرار میگیرد (گایو و راپوسو، 2011، .(476
.2 زمانبندی سود30
به منظور سنجش زمانبندی سود از معادله رگرسیونی زیر استفاده میکنیم:
که در این معادله داریم:
بازده سالیانه سود سهام شرکت i در پایان سال .t
سود خالص قبل از کسر اقلام غیر مترقبه (سود عملیاتی) شرکت i در پایان سال t که بر اساس ارزش بازار سهام در شروع سال t، استانداردسازی و یکنواخت شده است.
یک متغیر مجازی است که اگر بازده سالیانه سود سهام شرکت i در پایان سال t کوچکتر از صفر باشد، مساوی 1 خواهد بود و در غیر این صورت برابر با صفر در نظر گرفته خواهد شد.
باقیمانده مدل رگرسیونی شرکت i در پایان سال .t
در نهایت مشابه با تحقیق انجام شده توسط بال و همکاران(2000) 31 و راونیک و همکاران(2004) 32، معیار ذیل یعنی قرینه ضریب تعیین مدل رگرسیونی فوق برای یک دوره پنج ساله جهت اندازهگیری زمانبندی سود به صورت زیر تعریف شده است:
که در این رابطه داریم:
قرینه ضریب تعیین مدل رگرسیونی زمانبندی سود شرکت i برای سالهای t، t-1، t-2، t-3 و .t-4
معیار زمانبندی سود شرکت i در پایان سال t (معیار معکوس کیفیت اطلاعات حسابداری).
ارزشهای بالاتر TIMEL نشاندهنده سودهای دارای زمانبندی ضعیفتر است و در عمل کیفیت پایینتر سود را نشان میدهد. در این رابطه سودهایی که با سرعت بیشتر در اطلاعات مربوط به بازده سهام شرکتها منعکس میشوند، برای سرمایهگذاران از ارزش اطلاعاتی بالاتر برخوردار خواهند بود (گایو و راپوسو، 2011، .(476
.3 ضریب واکنش سود
متغیر مستقل دیگر تحقیق، ضریب واکنش سود33 در طول دورههای پنج ساله تحقیق است. ضریب واکنش سود در متون حسابداری به عنوان شاخصی برای ارزیابی محتوای اطلاعاتی حسابداری استفاده شده است؛ زیرا بازنمایی سود به بازده را اندازهگیری میکند. ضریب واکنش سود، شیب رگرسیون بازدهها (یا بازدههای غیرعادی) نسبت به تغییر در سود (یا سود غیر مورد انتظار) در طول دوره پنج ساله است که به صورت زیر تعریف شده است (کوهلبک و وارفیلد34، :(2008
که در آن داریم:
بازده سالیانه سود سهام شرکت i در پایان سال .t
تغییر سود قبل از مالیات شرکت i بین سالهای t و سال t-1 که بر اساس ارزش بازار سهام در شروع سال t، استانداردسازی و یکنواخت شده است.
قرینه ضریب واکنش سود شرکت i در پایان سال t (معیار معکوس کیفیت اطلاعات حسابداری).
باقیمانده مدل رگرسیونی شرکت i در پایان سال .t
.3-4 متغیرهای کنترلی
متغیرهای کنترلی استفاده شده در این پژوهش به عنوان سایر عوامل تأثیرگذار بر کیفیت سود عبارتند از:
.1 نوع حسابرس35
یک متغیر مجازی است که با صفر و یک نشان داده میشود. در صورتی که حسابرس یک شرکت، سازمان حسابرسی باشد؛ برای آن عدد یک و در صورتی که حسابرس شرکت، موسسات حسابرسی خصوصی باشد، برای آن عدد صفر در نظر گرفته شده است.
.2 به موقع بودن گزارشگری مالی36
