بخشی از مقاله
چکیده
حسابرسی از جمله فعالیت های حرفه ای است که تقاضا برای دریافت خدمات آن با گسترش بخش خصوصی و افزایش مشارکت عمومی در سرمایه گذاری ها و فعالیت های اقتصادی افزایش می یابد، استفاده کنندگان صورت های مالی - کهعمدتاً سرمایگذاران هستند - به اطلاعاتی نیاز دارند که افراد حرفه ای تأیید کرده باشند . همچنین مدیران واحدهای تجاری برای گرفتن مفاصا حساب و پاداش نیاز به تأیید عملکرد خود در مجمع عادی صاحبان سهام دارند و از ارکان مهم در مجمع گزارش حسابرسی صورت های مالی است.
درواقع، واحد های تجاری با حسابرسی صورت های مالی آنها را بیمه می کنند با توجه به این موارد حسابرسان بایستیکاملاً مستقل و بی طرفانه به حسابرسی صورت های مالی بپردازند و در همه حال آیین رفتار حرفه ای خود را رعایت کنند، یکی از مواردی که بین صاحب کار - واحد مورد رسیدگی - و مؤسسه ی حسابرسی ایجاد تضاد می کند حق الزحم هی حسابرسی است . از طرفی مدیریت واحد تجاری درصدد دریافت خدمات حسابرسی با حداقل هزینه است - بدین معنی که مدیریت محافظه کار در همه حال سعی در کاهش هزینه دارد - و از طرف دیگر مؤسسه ی حسابرسی با حفظ رعایت استقلال، کیفیت کار حسابرسی و آیین رفتار حرفه ای خود سعی در تعیین قیمتی مناسب دارد تا سود خود را از کار حسابرسی به حداکثر برساند.
کلمات کلیدی: رقابت حسابرسی، کیفیت خدمات حسابرسی،بازار حسابرسی.
مقدمه
رشد و گسرترش فعالیت های اقتصادی و توسعه ی شرکت های سهامی موجب شرده است سهامداران وظیفه اداره و کنترل دارایی های خود را - شرکت - به مدیران حرفه ای واگذار کنند. این مدیران در صورتی تمام تلاش، کوشش، تجربه و تخصص خود را به کار می گیرند که بابت تلاش هایشان پاداش مناسبی دریافت کنند . در دو دهه ی گذشته، تحقیق های فراوانی عوامل تعیین کننده ی خط مشی های پاداش مدیران، شیوه های انتخاب حسابرسان و حق الزحمه ی خدمات حسابرسی را بررسی کرده اند . اما ، در مورد ارتباط بین پاداش هیئت مدیره و حق الزحمه ی حسابرس تحقیق های بسیار اندکی انجام شده است.
در دنیای اقتصادی امروز حسابرسی به عنوان یک فعالیت حرفه ای، یک تخصص و یک رشته ی دانشگاهی - علمی عمر - نسبتاً کوتاهی دارد که به زحمت به بیش از یکصد سال می رسد ولی پیدایش حسابرسی به لحاظ زمانی با ظهور و معرفی حسابداری همراه بوده است .در واقع از زمانی که پیشرفت و تحول در تمدن بشراین ضرورت را به وجود آورد که مسئولیت اداره ی اموال یک شخص به شخص دیگری تفویض شود، اعمال نوعی نظارت بر پای بندی و وفاداری نسبت به تعهدات قراردادی نیز ضرورت یافته است .اما همزمان و همراه با تحولات شتاب آمیز یک صد سال گذشته، حرفه ی حسابرسی به سرعت، خود را با اوضاع و احوال زمان تطبیق داده و به عنوان یک حرفه و دانش تخصصی مطرح شده است.
بیان مسئله
آشنایی با عوامل موثر بر حق الزحمه های حسابرسی هم برای حسابرسان، هم صاحب کاران آن ها و هم اشخاصی اهمیت دارد که سیاست گذاری و قانون مندی در حرفه حسابرسی را دنبال می کنند. در واقع، حسابرسان با اطلاع از این عوامل خواهند توانست معیارهای قابل اتکا و یکنواختی را بدست آورند که با تعهد به استفاده همه حسابرسان از آنها انسجام و نظم خاصی در حرفه از بابت حق الزحمه ها ایجاد خواهد شد. در این صورت، از لطمات وارده به حرفه حسابرسی بدلیل نگاه بازاری به آن کاسته می شود.
مبانی نظری رقابت حسابرسی
برخی از حسابداران حرفه ای از این نگران اند که رقابت و به خصوص رقابت بر سر قیمت در قراردادهای حرفه ای منجر به افت کیفیت شود .اگرچه تحقیقات از این نگرانی ها حمایت چندانی نمی کند، اما این نظریه نیز طرفداران زیادی دارد که فشار بودجه و محدودیت زمانی به طور متناوب منجر به بروز حسابرسی های پایین تر از استاندارد می شود .یک دلیل وجود بودجه و زمان محدود، رقابت شدید بر سر قیمت است .اما این چنین مطلبی به قدر کافی مستند و در نتیجه قابل دفاع نیست. اما ابهام در زمین هی رقابت در حرفه ی حسابرسی کماکان بحث موجه و رایجی است و ویژگی های خاص حرفه ی حسابرسی به این ابهامات دامن می زند.
حسابرسی در معنای اعم کلمه دارای سابقه های طولانی است. حسابرسی از زمانی متولد گشت که نیاز به کنترل نسبت به عملیات مختلف مالی به خصوص وجوه دولتی احساس شد. پس از دوره رنسانس و توسعه تجارت جهانی نیاز به داشتن حساب و کتاب بیشتر شد. لذا اصول دفترداری دوطرفه در قرن 15 میلادی در ایتالیا متولد شد. انقلاب صنعتی کارخانه های بزرگ را به وجود آورد و از تشکل سرمایه های کوچک و اشتراک آنها، سرمایه های بزرگ ایجاد گردیدهو نهایتاً منجر به ایجاد بورس و بازار اوراق بهادار شد.
به طور کلی،فرضیه عمده برای نیاز به حسابرسی مطرح است این فرضیات عبارتند از فرضیه نمایندگیاین فرضیه، به نقشی اشاره دارد که حسابرسی در کاهش مسائل و خطرات نادیده گرفتن اصول اخلاقی ایفا می کند. طبق فرضیه نمایندگی، حسابرس در چارچوب روابط بین نماینده مالک بخش لاینفک سازوکاری قراردادی است که برای کنترل و نظارت بر هزینه های نمایندگی مدیر ایجاد می شود. به گفته جنسن و مک لینگ هنگامی که نماینده - مدیر - نسبت به مالک از اطلاعات بیشتری راجع به عملیات داخلی شرکت برخوردار است، با فرض اینکه مدیر بدنبال منافع شخصی خود است، بیشتر از حد مطلوب از منابع شرکت استفاده کرده و برای انتقال ثروت از مالکان به نفع خود تلاش می کند.
بنابراین سرمایه گذاران دارای رفتار عقلایی، چنین رفتارهایی را در قیمت گذاری اوراق بهادار شرکت لحاظ خواهند کرد و مبلغ کمتری را برای آن اوراق بهادار می پردازند - لم، . - 1998 حتی به عنوان آخرین گزینه ممکن است سرمایه خود را از شرکت خارج نمایند. در نتیجه سرمایه گذاران برای اجتناب از چنین پیشامدهایی سعی می کنند سازوکارهایی را برقرار سازند که بر رفتارها و انگیزه های فرصت طلبانه نظارت و کنترل داشته باشد. وجود حسابرس مستقل، از این سازوکارهاست. بدین ترتیب، در فرضیه نمایندگی، نقش حسابرس کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و خطرات زیرپا گذاشتن اصول اخلاقی است. بدون وجود حسابرس ممکن است صورتهای مالی جانبدارانه و نادرست ارائه شوند.
فرضیه اعتمادسازی
بر اساس این فرضیه، حسابرس به کاهش تصمیمات نادرست در بازار سرمایه کمک می کند و سرمایه گذار سعی می کند حسابرس معتبری را برگزیند تا به بازار سرمایه نشان دهد عملیات شرکت شفاف و مناسب می باشد. سرمایه گذاران بالقوه نیز برای تصمیمات سرمایه گذاری خود از این علائم3 استفاده می کنند.توجیه این فرضیه در مورد نحوه قیمت گذاری خدمات حسابرسی بدین صورت است که موسسات حسابرسی بزرگ و معتبر از صاحبکاران خود حق الزحمه بالاتری را طلب می کنند زیرا چنین موسساتی از کیفیت و اعتبار بالایی نزد سرمایه گذاران و جامعه برخوردارند و در نتیجه شفافیت و عملکرد مناسب تری را برای شرکت به ارمغان می آورند.
فرضیه اعتباربخشی
بر اساس این فرضیه که نسبت به دو فرضیه قبلی، کمتر مورد توجه محققان و نظریه پردازان قرار گرفته است، ممکن است حرفه حسابرسی مدعی باشد در اعتبار بخشی به نتایج و صورتهای مالی هیچ مسئولیتی ندارد ولی در طرف دیگر، سرمایه گذاران معتقدند در صورتی که در نتیجه استفاده از صورتهای مالی گمراه کننده به آنها زیان وارد شود، حسابرسان باید تاوان آن را بپردازند و زیان آنها را جبران کنند. بنابراین ممکن است در مواردی که به سرمایه گذاران زیان وارد می شود، حسابرسان مورد بازخواست قرار گیرند.
درنتیجه، حسابرسان باید در قیمت گذاری خدمات خود این ریسک را لحاظ کنند و هرچه نتایج عملیات شرکتی ضعیف تر باشد - سوددهی پایین یا زیان ده بودن - این ریسک افزایش یافته و حق الزحمه حسابرسی نیز به تبع آن افزایش می یابد. در عمل، یک یا ترکیبی از این فرضیات متناسب با شرایط فرهنگی و محیط قانونی و قضایی به کار می رود و در یک کشور ممکن است یکی از آنها نسبت به بقیه، توجیه بهتری را ارائه نماید.
تحقیقات انجام شده
بررسی ها نشان می دهد که تاکنون در خصوص عوامل مؤثر بر حق الزحمه حسابرسی در ایران مطالعات انگشت شماری انجام گرفته است . برای نمونه حساس یگانه و علوی طبری. - حساس یگانه - در سال 1382رابطه بین منابع صرف شده برای حسابرسی داخلی و مخارج حسابرسی مستقل را بررسی کردند. هدف آنها شناسایی عوامل تعیین کننده حق الزحمه حسابرسی مستقل و داخلی، شناسایی تاثیر وجود حسابرسی داخلی در کاهش حق الزحمه حسابرسی بنگاه اقتصادی و بررسی اثربخشی افزایش سطوح مدیریتی که حسابرسان داخلی به آن گزارش می کنند، در کیفیت کار حسابرسان داخلی و در نهایت، مفید بودن آنان به عنوان جانشین حسابرسان مستقل است.
نتایج تحقیق نشان داد حق الزحمه حسابرسی مستقل با پیچیدگی بنگاه اقتصادی مرتبط است و افزایش منابع صرف شده برای بخش حسابرسی داخلی بنگاه موجب کاهش حق الزحمه حسابرسی مستقل می شود و این کاهش در بنگاه های اقتصادی که حسابرسان داخلی به سطوحی بالاتر از معاون مالی و اداری گزارش می کنند، بیشتر است. همچنین رجبی و محمدی - رجبی روح ال - در سال 1387به بررسی رابطه بین هزینه های نمایندگی و قیمت گذاری خدمات حسابرسی مستقل بر روی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار طی سال 1384 پرداختند.
نتایج حاصل از این پژوهش که با استفاده از روش آماری رگرسیون انجام شده بود، نشان داد متغیرهای متوسط جمع دارایی ها و درآمدهای عملیاتی، درصد سهم اولین سهامدار عمده، پایان سال مالی و نوع حسابرس با حق الزحمه حسابرسی ارتباط معنی داری دارند، ولی سایر عوامل مرتبط با هزینه های نمایندگی، از جمله نسبت حساب های دریافتنی و موجودی ها به جمع دارایی ها، نسبت کل بدهی ها به مجموع دارایی ها، نسبت سود قبل از کسر بهره و مالیات به جمع دارایی ها فاقد ارتباط آماری معنی داری با حق الزحمه حسابرسی هستند.
لونتیس و همکاران در تحقیقی عوامل مؤثر بر طولانی شدن انتشار گزارش حسابرسی در یونان را مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که مؤسسات حسابرسی بین المللی گزارش حسابرسی را سریعتر تهیه میکنند؛ حق الزحمه اضافی با به موقع بودن گزارش مرتبط می باشد؛ هنگام صدور گزارش حسابرسی مشروط، زمان بیشتری صرف انجام عملیات حسابرسی شده است؛ وحسابرسان بر روی موارد مبهم در گزارشات سالانه و نیز وجود اقلام غیرعادی در صورت سود و زیان وقت بیشتری صرف مینمایند .عوامل دیگری نظیر نوع مالکیت، سودآوری، اهرم مالی، تعداد شرکتهای تابعه، نوع صنعت، اتکا به حسابرس دیگر جهت اظهار نظر و تغییر حسابرس نیز در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت که ارتباط معناداری با مدت زمان انجام حسابرسی نداشتند.
