بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش پیش رو توصیفی است از یک روش آموزشی نمایش گونه و قصه محور، با عنوان "عملیات نجات آبی" که با هدف آموزش مفاهیم مصرف بهینه آب به کودکان مقطع پیش دبستانی شهر تبریز صورت گرفته است. در این روش با بهره گیری از فضای داستانی جذاب و حضور شخصیت های نمایشی در قالب یک قصه مرتبط با مسئله کمبود آب، کودک علاوه بر اینکه نظرات خود را بیان می کند ، فعالیت هایی همچون کشیدن نقاشی، ساخت کلاژ و... را در فضای داستانی انجام داده و مفاهیم مورد نظر از این طریق به صورت غیر مستقیم به او آموزش داده می شود. همچنین صرف نظر از آموزش مفاهیم مورد نظر، این مقاله تلاشی است برای نشان دادن ابعاد کاربردی قصه گویی و خلق فضاهای نمایشی که با مشارکت کودکان در آن، می تواند به عنوان روشی برای آموزش مسائل مختلف به کودکان مقطع پیش دبستانی، مورد استفاده قرار گیرد. مجموعه نتایجی که در نهایت از این روش به دست آمد، ظرفیت بالا و کارایی روش هایی از این دست را در آموزش به کودکان آشکار می سازد.
کلمات کلیدی: آموزش، مصرف بهینه آب، نمایش، قصه، کودکان پیش دبستانی
.1 مقدمه
امروزه کمبود آب به مسئله ای جهانی تبدیل شده و »پیش بینی می شود تا سال 2025، بسیاری دیگر از کشورها نیز با این مسئله مواجه شوند« - ملکی، صالحی و کریمی، . - 1393 در این میان ایران نیز با وجود خشکسالی های پیاپی و محدودیت های منابع آبی از این قاعده مستثنی نیست. یکی از مشکلات اساسی در این زمینه، عدم مدیریت صحیح منابع آبی در حوزه مصارف خانگی است. بطوری که عدم آگاهی مردم از نحوه مصرف بهینه آب سبب شده تا علی رغم وجود مشکلات اساسی در حوزه ذخایر آبی کشور، میزان مصرف آب خانگی در ایران فراتر از استاندارد های جهانی باشد. آمارها نشان می دهد »سرانه مصرف آب خانگی در ایران 220 لیتر در هر روز است، در حالی که استاندارد آن در جهان تنها75 لیتر است - «احمدی، میرفردی و زارعی،. - 1392 از این رو، توجه به ترویج فرهنگ صرفه جویی و ارائه آموزش های هدفمند در سنین پایین از اهمیت بالایی برخوردار است.
چرا که کودکان نه تنها در خانواده از جایگاه ویژه واثر گذاری برخوردارند بلکه آینده نیز در گروِ رفتار آنها تحقق می یابد. هر چند تغییر رفتار در بزرگسالان امر مشکل و زمانبری میباشد، اما آموزش این مفاهیم به کودکان آسانتر و در عین حال مؤثرتر است. کودکان به عنوان عاملی اثرگذار در خانواده می توانند نقش مهمی در بهبود شرایط آینده ایفا کنند. بنابراین آموزش به کودکان، در جهت نهادینه کردن مصرف بهینه آب امری حیاتی است. مهدهای کودک از جمله مکانهایی است که کودکان ساعت های زیادی از روز خود را در آنجا سپری می کنند؛ به همین سبب می تواند به عنوان یکی از مهمترین مکانها، برای آموزش رفتار صحیح مصرف آب به کودکان مورد توجه قرار گیرد. با توجه به تأثیرپذیری کودکان از یکدیگر و از مربیان خود، فرصت مغتنمی است تا مفاهیم مذکور به طور غیر مستقیم و به کمک مربیان و خود کودکان در فضای مهد به آن ها انتقال داده شود.
در این میان استفاده از فضای داستانی و قصه گویی و مشارکت دادن کودک در روند قصه به عنوان روشی غیرمستقیم ، می تواند در انتقال مفاهیمی از این دست به کودکان نقشی مؤثر داشته باشد. تاکنون پژوهش های گوناگونی در رابطه با بررسی تأثیر استفاده از قصه و قصه گویی بر آموزش مهارت های مختلف به کودکان انجام شده است که همه آنها بر تأثیرات مثبت استفاده از قصه و قصه گویی در آموزش به کودکان دلالت داشته اند. برای مثال در تحقیقی که توسط ابارشی و تیموری - - 1391 انجام شد، مشخص گردید آموزش مهارتهای اجتماعی از طریق قصه گویی باعث بهبود رشد اجتماعی آزمودنی ها شده است. جیمز ویدرز - 2010 - 1 مطالعه ای را با عنوان "نحوه استفاده از داستانهای اجتماعی بر آموزش رفتارهای اجتماعی" انجام داد که نتایج آن نشان می دهد استفاده از داستانهای اجتماعی آموزش رفتار اجتماعی را تسهیل می کند. - ابارشی وتیموری،. - 1391
همچنین معلمی و لطافتی - - 1389 در پژوهشی با عنوان "آموزش زبان به کمک قصه" تأکید کرده اند که استفاده از قصه ها و حکایت ها به عنوان ابزار آموزشی زبان در کلاس های درس مؤثر بوده است - معلمی و لطافتی، . - 1389 سلیمان نژاد و سودی - - 1393 در تحقیقی به بررسی تأثیر آموزش مهارت های اجتماعی از طریق قصه های قرآنی بر کودکان پرداختند. نتایج این پژوهش که با دو گروه آزمایش و به صورت پیش آزمون و پس آزمون انجام شد نشان داد استفاده از قصه های قرآنی بر آموزش مهارت های اجتماعی اثری مثبت دارد - سلیمان نژاد و سودی، . - 1393 همچنین در پژوهشی که توسط ذکریایی وهمکاران - 1387 - ، با عنوان" بررسی اثر اجرای برنامه درسی با بهره گیری از قصه گویی ونمایش خلاق بر خلاقیت ویادگیری دانش آموزان دختر پایه چهارم مقطع ابتدائی منطقه 5 شهر تهران" انجام شد، مشخص گردید، قصه گویی و نمایش خلاق با عث افزایش خلاقیت و یادگیری دانش آموزان می شود. - ذکریایی و همکاران، . - 1387
بر همین اساس، به نظر می رسد استفاده و بکار گیری روش های غیر مستقیم مانند بازی و قصه گویی برای آموزش مسائل گوناگون به کودکان می تواند مفید باشد. آموزه ها و پندها در خلال داستان ها به خوبی برای کودک قابل فهم و معنادار می شوند.بنابراین هدف از پژوهش حاضر، توصیفی است از یک روش آموزشی نمایش گونه بارویکرد قصه محور، با عنوان "عملیات نجات آبی" که به آموزش مفاهیم مصرف بهینه آب به کودکان مقطع پیش دبستانی شهر تبریز می پردازد. در این پژوهش تلاش شده تا با ایجاد یک فضای داستانی و حضور شخصیت های نمایشی در قالب یک قصه مرتبط با مسئله کمبود آب و ترکیب آن با فعالیت هایی مانند کشیدن نقاشی، ساختن کلاژ و... و شرکت دادن کودک در فرایند قصه، مفاهیم مورد نظر به کودک آموزش داده شود.
.2 روش
لازم به ذکر است که طرح داستانی حاضر با الهام از یک روش کابرپژوهی با عنوان "مأموریت از مریخ" 2تدوین گشته است. "مأموریت از مریخ" روشی است، مختص جمع آوری اطلاعات از کاربران کودک، که برای اولین بار در سال 2005 توسط کریستین دیندلر3و همکارانش در پروژه طراحی یک کیف مجازی مدرسه ابداع و به کار گرفته شد. این روش در واقع یک مصاحبه نمایش گونه است که در آن عضوی از تیم طراحی، داستان را برای بچه ها تعریف می کند. او توضیح می دهد که دانشمندان پیغامی از مریخ دریافت کرده اند که در آن یک مریخی از آنها درخواست کمک کرده است. بچه ها شروع به رمز گشایی پیغام مریخی می کنند و به این ترتیب با مشکل او آشنا می شوند. در مرحله ی بعد بچه ها به منظور آماده شدن برای مواجهه با موجود مریخی گروه بندی شده و در مورد موضوع صحبت می کنند.
یک نفر از اعضای تیم طراحی به منظور ثبت اطلاعات و نظرات بچه ها به هرکدام از گروه ها می پیوندد . عضو دیگری از گروه طراحی در نقش مریخی در اتاقی مجزا برای صحبت با بچه ها حضور دارد. بچه ها فقط صدای تغییر یافته او - مریخی - را می شنوند. در آخرین بخش گروه ها برای مواجهه با موجود مریخی، در اتاق مخصوص مقابل دوربین ها قرارمی گیرند و به نوبت مطالب خود را ارائه می دهند. عضو تیم طراحی واقع در کلاس درس دیگر می تواند سوالات مورد نظر را از بچه ها بپرسد. به این ترتیب اطلاعات مورد نیاز برای تیم طراحی از نظرات مستقیم کودکان ثبت وضبط می گردد Dindler - ،. - 2005پس از بررسی ها و مطالعات انجام شده به منظور آموزش مفاهیم مورد نظر در رابطه با رفتارهای صحیح مصرف آب، یک داستان جدید با الهام از داستان روش مأموریت از مریخ تدوین شد.
این داستان جدید در یک فضای نمایش گونه و با ترکیبی از فعالیت هایی مانند ساخت کلاژ، کشیدن نقاشی و مصاحبه با کودکان اجرا شد.در طرح نمایش گونه این روش شخصیت های آقای آبی - دوست آبی کوچولو - مردی مهربان، شاد، خندان و دوست بچه های خوب، آبی کوچولو - دوستی از آینده - ، ماپت - 4عروسک سخنگوی آقای آبی - و آقای دوربینی - فیلمبردار - حضور داشتند. همه این شخصیت ها و ویژگی های در نظر گرفته شده برای آنها و به خصوص عروسک سخنگو، برای ارتباط بیشتر و راحت تر بچه ها در ارائه نظراتشان و شرکت در روند قصه به کارگرفته شد. لازم به ذکر است برای انجام این روش با یکی از مهد کودکهای سطح شهر تبریز هماهنگی های لازم انجام شد.
1-2 انتخاب شرکت کنندگان
تعداد 2 کودک دختر و2 پسر 6 ساله مقطع پیش دبستانی به منظور شرکت در آزمایش با مشورت مربی مهد برای انجام کار انتخاب شدند. دلیل این کار آشنایی بیشتر مربی با خلقیات این کودکان برای شرکت در آزمایش بود. این آزمایش در یکی از کلاسهای مهد در چهار جلسه یک ساعته انجام و نتایج آن ثبت گردید. لازم به ذکر است شرکت کننده ها در واقع به صورت موردی مورد مطالعه قرار گرفتند و نتایج حاضر توصیفی از آنچه در طول آزمایش اتفاق افتاده است می باشد.
