بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به نقش زیربنایی ادبیات داستانی کودك و نوجوان در برقراري ارتباط و هویت بخشی به این گروه سنی، می طلبد که پژوهشگران با بهره گیري از نظریه هاي ادبی معاصر و ابزارهاي نقد داستان امروز، به بررسی روایت هاي موفق پرداخته و علاوه بر درون مایه و مضمون، جلوه هاي ادبی متن داستانی و شگردهاي به کار رفته در آن را آشکار و توجه نویسندگان این عرصه را به این مهم جلب نمایند. یکی از این نظریههاي ادبی معاصر، نقد روایت شناسانه داستان و مطالعه ساختار و دستور زبان روایت هاست که به واکاوي اجزاي تشکیل دهنده روایت از جمله طرح، شخصیت پردازي، زمان، کانونی سازي و ... می پردازد.از این رو این پژوهش به تحلیل روایت شناسانهي داستان بلند کودکی هاي زمین از جمشید خانیان می پردازد که برگزیده ي بهترین کتاب دفاع مقدس در چهارمین دوره و برگزیده بیست سال آثار دفاع مقدس در هشتمین هفته کتاب سال 1379 شد. به نظر می رسد خانیان در این اثر توانسته است در حد بضاعت مخاطب نوجوانش از این شگرد ها بهره مند شده و در همراه کردن خواننده با خود و انتقال احساسات و کنش هاي شخصیت اول داستان موفق باشد.
کلیدواژهها: ادبیات کودك و نوجوان، دفاع مقدس، روایت شناسی، کودکی هاي زمین
مقدمه
روایت یعنی خلقت مجدد انسان در زبان و زبان یعنی دنیاي روایت شده ذهن انسانی، آن گاه که آدمی از دوران کودکی یاد می گیرد زبان اندیشه خود را در واژگان خلق کند و براي هم نوعانش حضور خود را آشکار کند. به این ترتیب است که روایت ها آفریده می شوند و آرام آرام به جهان داستانی که فرهنگ ما نیز بر آن استوار است تبدیل می گردند.مایکل تولان روایت را به عنوان توالی ملموسی از حوادث می داند که به صورت غیر تصادفی در کنار هم آمده اند؛ البته باید توجه داشت که از شرایط عمده این توالی به هم مربوط بودن حوادث است. در حقیقت ارتباط میان حوادث باید مشخص و با انگیزه باشد. - اخوت، - 10:1371
اگر چه داستان انتقال کلام است، اغلب می گویند با زبان طبیعی قیاس پذیر است و از همین رو از تحلیل هاي رایج در زبان شناسی تبعیت می کند. بنابراین باید توجه داشت ساختارهاي روایت ویژگی هایی دارد که به طرزي چشمگیر تکرار می شوند. همین تکرارها قوانین تمایز پذیر و همین قوانین برساخت دستور زبانروایت را ایجاد می کنند. - کنان، - 18:1387 روایت شناسی یا نظریه روایت علم مطالعه ساختار و دستور زبان حاکم بر روایت ها و نوعی نظریه ادبی براي شرح مستدل ساختار روایت، عناصر داستان سرایی، ترکیب بندي و نظم و نسق مولفه هاي داستان است.ما در این روش با تجزیه و فروکاستن متن به واحد هاي کمینه به کشف روابط میان این واحد ها می پردازیم.
نظریه روایت اخیرا به یکی از داغ ترین بحث ها در ادبیاتمخصوصاًو پژوهش هاي مربوط به ادبیات کودك بدل گشته و در مقایسه با روش هاي سنتی تحلیل متن، ابزارهاي دقیق تري براي بررسی چشم انداز روایت در اختیار ما میگذارد. - خسرو نژاد، - 547:1387 براي بسیاري پرداختن به ادبیات کودك و نوجوان به گونه اي تحقیر آمیز بچه گانه تلقی می شود درصورتی که اگر ما خواهان القاء و تثبیت باورهایمان در میان مردم و بزرگسالان هستیم باید به ادبیات و بویژه ادبیات کودك و نوجوان اهمیت داده و اهالی آن را جدي بگیریم. - پولادي - 187:1387 در این پژوهش برآنیم به مطالعه ساختار شناسانه روایت در اولین اثر داستانی جمشید خانیان در عرصه دفاع مقدس یعنی کودکی هاي زمین پرداخته و معلوم کنیم که چه شیوه هاي روایی براي القاي مضامین مورد نظر نویسنده به کار گرفته شده است.
پیشینه تحقیق
در باب روایت شناسی، مقاله ها و کتاب هاي متعددي موجود است. اما در موضوع روایت شناسی آثار کودکان و نوجوانان پژوهش هاي محدودي صورت گرفته است که برخی از آنها عبارتند از: »نگاهی به ابعاد روایتمندي در داستان سه سوت جادویی احمد اکبرپور« از سعید حسامپور و شیدا آرامشفرد، »بررسی جایگاه زمان در اشعار روایی کودکان« از عباس جاهدجاه، »بررسی نقش و کاربرد راوي اول شخص در شعر روایی کودکان« از لیلا رضایی، »تبار شناسی پژوهشهاي ادبیات کودکان از منظر روششناختی« از لیلا مکتبیفرد و یزدان منصوریان. در مورد نقد و تحلیل داستان کودکی هاي زمین، به جز مختصري در سایتس هاي اینترنتی مقالهي علمی وجود ندارد و بخصوص در حوزهي روایت شناسی، تا آنجایی که نگارندگان تحقیق کرده اند، اثر پژوهشی یافت نشد.
روایت شناسی کودك و نوجوان
نظریه و نقد ادبیات کودك ونوجوان ، دست در دست ادبیات کودك و نوجوان، همچون رشتهاي نظري راه تکامل پیموده است، نخستین کسانی که در این باره به زبان انگلیسی قلم زدهاند، هیچ نیاز ویژهاي به هیچ نظریهي بخصوصی احساس نمیکردند. هدفهاي ایشان روشن و ساده بود و در پی به پرسش کشیدن فرهنگ و قدرت یا ایدئولوژي نبودند. ازجمله نخستین متخصصان این عرصه افرادي چون لانس سلوي، تاونزد، جفري تریز و ... بودند - رك پیتر هانت؛ خسرونژاد، - 36-23 : 1387 و بعدها پژوهش گران حوزهس ي ادبیات کودك و نوجوان با بهره گیري از نظریههاي روایت افرادي چون تودوروف کوشیدند تا روایت شناسی را وارد ادبیات کودك کنند. از جملهي این افراد محققانی چون پیترسون، مک کیب، یومیکر، سیباك، کزمان و هیکمان بودند. - رك ،تولان، - 1386
از جمله متخصصان حوزهي روایت در ادبیات کودك ونوجوان، ماریا نیکولایوا میباشد، این محقق روسی الاصل که از سال 1981 مقیم سوئد است، در دانشگاه استکهلم داراي کرسی استادي است و از جمله کسانی است که به روایت و ابعاد روایتمندي در ادبیات کودك و نوجوان توجه ویژهاي نشان داده و کوشیده است تا در مقالهاي با عنوان - فراسوي دستور داستان یا چگونه نقد ادبیات کودك از نظریهي روایت بهره میبرد؟ - نظریهي روایت شناسی را در این حوزه مطرح کند. وي در این مقاله، دو هدف مهم را دنبال میکند، یادآوري برتریهاي روایت شناسی همچون رویکردي جدا از دیگر شیوههاي نقد ادبی و مشخص کردن کاربرد آن در ادبیات کودك. - نیکولایوا، 547 : 1387 و - 548
معرفی کتاب و نویسنده
جمشید خانیان به عنوان داستان نویس و نمایش نویس، فعالیت جدي خود را از دهه 1360 آغاز کرده است. وي متولد هفدهم شهریور ماه سال 1340 در آبادان است. اولین مجموعه داستان کوتاه او درسال 1372 منتشرشد، دومین اثر او با نام »بازي روي خط ممنوع« درسال1375 و اولین رمانش با نام »او« در موضوع انقلاب اسلامی درسال 1376 منتشر شده است. خانیان نمایشنامه نویس توانایی است و تاکنون نمایشنامههاي »بابور«، »عشق سال ریکن«، »روي نی بندي«، »پرگار«، »چهارمین نامه« و »دهانی پر از کلاغ« از او نوشته شده و در تهران و شهرستانها به اجرا در آمده است.
وي در زمینه نقدکتاب »از زمینه تا درونمایه« را در سال 1383 منتشرکرده که به بررسی عناصر هفت گانه آثار ادبی در هفت اثر داستانی کوتاه از نویسندگان ایرانی می پردازد. این نویسنده آبادانی در زمستانهمان سال کتاب »وضعیتهاي نمایشی دفاع مقدس« را منتشر کرد که پژوهشی پیرامون نمایشنامه نویسی و چگونگی بهره گیري از نمونههاي موضوعی دوران دفاع مقدس با نگاهی به تئاتر جنگ در دیگر کشورها است. جمشید خانیان بارها برنده جایزه اول در جشنوارههاي کتاب دفاع مقدس - سال هاي71، 72، 75، 76، 81 و - 82 شده است. در مجموع، خانیان در مدت عمر نویسندگی خود در زمینههاي مختلف داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه، نقد داستان و نمایش به خصوص در ژانر دفاع مقدس موفق عمل کرده است.
عاشقانه هاي یونس در شکم ماهی از تازه ترین آثار اوست که از سوي کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان عرضه شده است.کودکی هاي زمین روایتگر روزهاي آغازین اشغال خاك ایران توسط نیروهاي بعثی است که در سال 1376 در 120 صفحه منتشر و برگزیده بهترین کتاب دفاع مقدس در هشتمین دوره کتاب سال 1379 شد. این کتاب به دوره اي از زندگی نوجوانی آبادانی به نام چمل می پردازد که خانواده اش را در آغاز جنگ از دست می دهد و براي یافتن برادر راهی خرمشهر می شود .در این مسیر رفته رفته بر تجربیاتش افزوده می شود و در برابر نگاه خواننده قد می کشد، بزرگ می شود و کم کم به هویتی جدید و تعریفی معلوم از خود دست یافته و به درك شرایط جاري اطراف می رسد.
خلاصه داستان
