بخشی از مقاله
چکیده
افزایش نیاز به آب در کشورهاي جهان تنش هائی جدي بر سر مسئله تصاجب منابع آن بوجود آورده است . رودخانه ها یکی از منابع دسترسی به آب هستند . تعداد زیادي از رودخانه ها در فصاي سرزمینی بیش از یک کشور جریان دارند این امر موجبات بروز اختلافاتی وسیع میان بین کشورهاي حوضه آنها را فراهم آورده است . رود هیرمند یکی از این رودخانه ها می باشد که از مناطق داخلی افغانستان در کوههاي بابا سرچشمه گرفته و با عبور از چند استان در داخل خاك افغانستان در نهایت به خاك ایران واصل می شود . بیش از 95 درصد طول این رودخانه در داخل خاك افغانستان بوده و تنها 5 درصد آن در خاك ایران جاري است . وقوع خشکسالی هاي مکرر و دوره اي ، همچنین وابستگی شدید مردم استان سیستان ایران به آب این رودخانه موجبات آنرا فراهم آورده تا حاکمان بر کابل بلحاظ ژئوپلتیک در این منطقه نسبت به کشورمان دست برتر را در اختیار داشته باشند .
علاوه بر موضوع مربوط به تامین حقĤبه ایران از آب هیرمند موضوع مهمی که در این رابطه همواره بعنوان خطري بالقوه مطرح می باشد آن است که عدم توجه به موضوع تامین آب سیستان و بلوچستان احتمالا موجب در تنگنا قرارگرفتن ساکنان منطقه گشته و این امر نیز بخودي خود گسترش پدیده مهاجرت از این مناطق به مناطق مرکزي را به همراه خواهد داشت . نتیجه قطعی و محتوم این امر وقوع معضلات سیاسی و اجتماعی عمده در ایران خواهد بود . این مقاله در پی آن است که با بررسی موضوعات مربوط به آب رودخانه هیرمند - از سرچشمه تا چاه نیمه هاي سیستان - در نهایت براي مقابله با بحرانهاي احتمالی آتی در سیستان پیشنهاداتی عملی براي مواجهه با چالشهاي ناشی از معضل تامین آب در منطقه سیستان ارائه دهد .
مقدمه
جهان آینده با توجه به روند افزایش جمعیت و سرعت فرآیند توسعه ، از نظر دسترسی به منابع طبیعی با مشکلاتی عدیده مواجه خواهد بود . یکی از این منابع که به نظر می رسد روابط میان دولتها و ملتها را در آینده تنش زا و بحرانی خواهد کرد ، آب است . آب ماده اي ثابت بوده و از نظر پراکنش جهانی وضعیتی بسیار متغیر دارد . مشاجرات مربوط به دسترسی به آب بویژه در منطقه کم آب خاورمیانه از موضوعات اساسی و قابل توجه میان کشورهاي واقع در این منطقه می باشد . در حوزه آبریز منطقه شرقی جمهوري اسلامی ایران یکی از مهمترین مسائل سیاسی ، اقتصادي و اجتماعی کشور ، موضوع مربوط به آب هیرمند و تامین آب استان سیستان و بلوچستان می باشد .
ایران براساس معاهده سال 1351 امضاي شده میان دو کشور ، و دو پروتکل الحاقی آن ، تنها سالانه مجاز به استفاده از 830 میلیون مترمکعب آب هیرمند می باشد . این درحالی است که افغانستان در سالیان گذشته بدلیل مواجهه با برخی نابسامانی هاي داخلی قادر به تامین همین میزان آب براي کشورمان نیز نبوده است - سید اویس ترابی ، مسعود تجریشی و میرمصدق جمالی سال 1380 ص - 24 وقوع خشکسالی هاي دوره اي در منطقه و کاهش جریان آب از سرچشمه هاي هیرمند باعث کاهش جریان آب به سمت سیستان و وقوع بحران آبی در این استان شده است . درصد سال گذشته افاغنه در خاك کشور خویش با جدا کردن کانال هاي متعدد از هیرمند و احداث سدهاي مخزنی و انحرافی روي آن ، حجم بیشتري از آب این رود را به مصرف می رسانند که این امر میزان آب جاري به سوي سیستان را بیش از پیش کاهش داده است . فلذا بخش هاي پائین دستی رودخانه در استان سیستان ایران کم آبی شدیدي را تجربه نموده است .
قرار گرفتن سرچشمه هاي رود هیرمند و 95 درصد از مسیر این رودخانه درخاك افغانستان و وابستگی مردم جنوب شرق ایران به آب این رود موجبات برتري ژئوپلتیک افغانها را در مقابل ما فراهم آورده است - محمد رضا حافظ نیا ، پیروز مجتهدزاده و جعفر علیزاده سال 1385 ، ص . - 31 بهرصورت در مجموع احداث سد ، افزایش برداشت کشاورزان افغانی از آب رودخانه هیرمند در پائین دست سد کجکی با ایجاد کانالها و مسیرهاي انحرافی ، به همراه وقوع پدیده خشکسالی در مناطق جنوب شرق ایران و جنوب غرب افغانستان موجبات آنرا فراهم آورده که در نهایت آب ورودي به استان سیستان و بلوچستان ایران بشدت کاهش یابد .
مشخصات رودخانه هیرمند :
رودخانه هیرمند با حوضچه آبریز 150 هزار کیلومتر مربعی خود از کوه بابا در افغانستان سرچمشه گرفته و پس از طی مسافت بیش از 1050 کیلومتر در نقطه ورود به خاك ایران در نقطه صفر مرزي به دو شاخه - رود پریان مشترك و رود سیستان - تقسیم می شود . جریان بالقوه رود هیرمند در محل دو شاخه مرزي حدود 11/6 میلیارد متر مکعب در سال و جریان بالفعل آن سالانه حدود 5/6 میلیارد مترمکعب می باشد .
