بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگري به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاري از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال و رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. بر همین اساس یکی از راهبردهاي لازم که امروزه در اغلب کشورهاي جهان مورد استفاده قرار گرفته است، توسعه و گسترش گردشگري در نواحی محروم و داراي پتانسیل گردشگري می باشد. رویارویی با مشکل بیکاري و ضرورت و فوریت ایجاد فرصت هاي شغلی جدید از جمله مسائل و مواردي است که رفته رفته آشکارا هم مشکل آفرین و هم اجتناب ناپذیر می شود. بنابراین، تردیدي نیست که براي رویارویی با آن باید به گونه اي سنجیده و عملی به راهیابی نشست و به حکم عقل و تجربه، یکی از اساسی ترین راه هاي رویارویی با بیکاري، کمک به ایجاد فرصت هاي شغلی جدید از طریق توسعه گردشگري می باشد. گردشگري عمده ترین، کارآترین، موثرترین و اشتغال زا ترین زیر بخش خدمات بازرگانی می باشد. اقتصاد گردشگري در استان سیستان و بلوچستان در صورت حمایت و ایجاد زیر ساخت هاي اصلی می تواند توسعه پایدار را به همراه داشته باشد . وجود شمار زیادي جاذبه هاي تاریخی، فرهنگی و طبیعی در سیستان و بلوچستان از قابلیت هاي جذب گردشگر به استان به شمار می رود. در این پژوهش سعی بر آن است که صنعت گردشگري به عنوان گامی نوین در جهت توسعه استان سیستان و بلوچستان معرفی می گردد. روش استفاده شده در این پژوهش پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است که با بهره گیري از مدل هاي باتلر ( Butler (Model و مدل swot به پژوهش پرداخته که تجزیه و تحلیل نقاط قوت ، ضعف ، فرصت و تهدیدها و ارائه ي ، راهبردهاي برون رفت از این وضع به وسیله مدل swot انجام شده ؛ و به وسیله ي مدل باتلر به سطح بندي گردشگري استان پرداخته شده و مشخص شده که گردشگري در استان سیستان و بلوچستان در کدامیک از مراحل مدل باتلر قرار دارد . نتایج حاصله حاکی از آن است که صنعت گردشگري در این استان با توجه به جاذبه هاي گردشگري زیاد ، با موانع زیادي مواجه است که می توان به نبود برنامه ریزي منسجم نسبت به این موضوع، عدم معرفی مناسب آثار تاریخی و جاذبه هاي دیدنی استان، محدود بودن امکانات رفاهی و اقامتی و ناچیز بودن اعتبارات اختصاصی به این صنعت اشاره نمود.
واژگان کلیدي: گردشگري، توسعه، استان سیستان و بلوچستان ، باتلر((Butler Model ، سوات . (SWOT )
مقدمه :
در قرن بیست و یکم گسترش و پیشرفت فناوري موجب خواهد شد که وقت انسان بیش از پیش آزاد و ثروتش افزون شود و زمان بیشتري را صرف اوقات فراغت خود نماید . در واقع نیمه دوم قرن بیستم را باید عصر صنعت گردشگري نام نهاد .به دلیل زیر ساخت هاي تکنولوژیکی ، فرهنگی سیاسی و اجتماعی و اقتصادي ایجاد شده در قرن بیست و یکم پدیده گردشگري
١١٨٦
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
یک واقعیت اجتناب نا پذیر در رفتار و عمل انسان براي ارضاي روح کنجکاوي او خواهد بود سفر به دیگر نقاط چه به صورت حقیقی و واقعی و چه به صورت مجازي ( از طریق فیلم ، ویدوئو ، سی دي ، اینترنت و کتاب ) با انگیزه هاي مختلفی جزو ملزومات زندگی قرن بیست و یکم و شکل دهنده ي جریانی است که مرزهاي ملی و بین المللی را در نوردیده است ، رویکردي فراتر از دولت و ملت خواهد داشت . توجه به صنعت گردشگري بیانگر این واقعیت است که این امر به یک سلسله تغییرات اقتصادي و اجتماعی ، و حتی محیطی در هر کشوري می انجامد (نوري و تقی زاده،1389،.(2سیر و سیاحت به ویژه به منظور گذران اوقات فراغت یکی از نیازهاي اصلی بشر تلقی شده به گونه اي که این پدیده با تخصیص یک دهم جمعیت جهان بزرگترین جابجایی صلح آمیز بشر محسوب می شود (تولایی، .(15 :1385 تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص هاي توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن، حفظ محیط زیست و در نهایت توسعه پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبروست. در این میان کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند آن را در برنامه هاي ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرایند توسعه ملی خود را تکامل بخشند (جان لی، .(1: 1378رشد قابل توجه سفر گردشگران خارجی به خاورمیانه و دیدار از جاذبه هاي گردشگري موجب شده است که این منطقه به عنوان چهارمین قطب گردشگري جهان مطرح گردد. براساس گزارش سازمان چهانی گردشگري، ایران از نظر جاذبه هاي تاریخی و طبیعی
(اکوتوریسم) جز پنج کشور برتر جهان است. اقتصاد ایران تک پایه اي و متکی بر درآمد نفت است، نفت یک انرژي فسیلی و رو به اتمام است، در حال حاضر صنعت نفت یاراي رقابت با صنایع کشورهاي توسعه یافته را نداشته و امکانی مناسب براي جایگزینی با نفت در بخش هاي دیگر اقتصادي حداقل در کوتاه مدت وجود ندارد (هجرتی ، .(9: 1379یکی از این منابع درآمد با توجه به موقعیت مکانی و داشتن عناصر جذب گردشگر چون مناظر طبیعی،آثار باستانی ،تنوع اقلیمی و ... گردشگري است که با یک پشتوانه علمی ، تئوریک و ارزیابی آثار مثبت و منفی، برنامه ریزي و مدیریت صحیح در فعالیت گردشگري می توان به توسعه پایدار و همه جانبه دست یافت. در برخی کشورها، گردشگري در سر لوحه برنامه هاي دولت ها قرار دارد، تا ضمن مثبت کردن بیلان گردشگري با هدایت شهروندان به مناطق مختلف گردشگري درآمد را نیز در سطح کشور پخش نماید.استان سیستان و بلوچستان داراي پتانسیل هاي زیادي در زمینه ي گردشگري درکشور بوده است و داراي آثار زیادي از جمله در زمینه هاي جاذبه تاریخی، فرهنگی و طبیعی است ؛ این استان از لحاظ دارا بودن تاریخ کهن و آثار باستانی ، جاذبه هاي طبیعی و غیره از استان هاي غنی کشوراست، بنابراین با سرمایه گذاري، برنامه ریزي و مدیریت صحیح می توان میزبان گردشگران قابل توجهی بود. با توجه به اهمیت گردشگري و نقشی که در توسعه پایدار کشورها ایفا می کند، با برنامه ریزي صحیح براي مناطقی که داراي چنین قابلیت هایی هستند، می توان به تقویت گردشگري در این مناطق پرداخت. تا تعادل نسبی بین مناطق مختلف کشور ایجاد و درآمد در سطح کشور و منطقه پخش شود. درآمد کشاورزي و سایر درآمد هاي موجود در منطقه مورد مطالعه قادر به تأمین اقتصادي خانوارها نبوده و در نتیجه منطقه مهاجر فرست است. ایجاد کارکرد جدید می تواند در ارتقاء سطح اقتصادي و فرهنگی منطقه مؤثر واقع گردد.گردشگري مانند یک علم و صنعت براي رشد و پیشرفت خود نیاز به پژوهش داشته و نخستین گام براي ارتقاء سطح گردشگري، شناخت جاذبه هاي گردشگري است. با توجه به اینکه استان سیستان و بلوچستان جاذبه هاي متنوعی دارد، متأسفانه نتوانسته نقشی در توسعه این منطقه ایفا نماید.به راستی استان سیستان و بلوچستان با این پیشینه ي تاریخی درخشان ، جهت جذب گردشگر توانسته از زمینه هاي موجود به نحو مطلوب استفاده کند ؟ آیا می توان انتظار داشت استانی که به رغم موقعیت هاي طبیعی و تاریخی فوق العاده ، هنوز راهکارهاي لازم جهت بهره گیري صحیح از شرایط بالقوه را ندارد شاهد توسعه ي منطقه اي باشد ؟ وجود جاذبه هاي طبیعی مانند حیات وحش و گونه هاي جانوري ، جنگل هاي طبیعی ، غارهاي شگفت انگیز و ... از بهترین زمینه هاي طبیعی جذب گردشگران محسوب می گردد . از لحاظ قدمت و کثرت آثار تاریخی ، استان سیستان جزء نقاط منحصر به فرد است ، وجود دهها اثر و ابنیه ي تاریخی ، این استان را نگین انگشتري تمدن ایران باستان ساخته است . متاسفانه با وجود چنین جاذبه هاي با ارزشی صنعت گردشگري این استان مانند دیگر ارکان اقتصادي ، اجتماعی ، فرهنگی ، زیست محیطی آن مورد بی
١١٨٧
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
مهري مردم و مسئولین واقع شده است . هدف از انجام این پژوهش استفاده از توانهاي گردشگري استان سیستان و بلوچستان به عنوان ابزاري براي توسعه ي منطقه اي این استان می باشد .
مبانی نظري:
آنچه امروزه در خصوص واژه گردشگري اکثرأ مورد پذیرش است، گستردگی و ناساختاري این واژه است. از نظر انجمن آماري سازمان ملل (1993)، گردشگري شامل فعالیت هاي افراد، از جمله مسافرت به مکان هایی خارج از محیط معمول زندگی شان و ماندن در آنجا براي کمتر از یک سال به منظور تفریح، تجارت و هدف هاي دیگر می شود(طیبی، بابکی و جباري، :1386 .(3در طی شصت سال اخیر، گردشگري از رشد پیوسته اي برخوردار بوده است، به طوري که به یکی از بخش هاي اقتصادي با سرعت رشد بالا در جهان تبدیل شده است.در طی سال هاي 2005 – 1950، گردشگري بین المللی با نرخ رشد سالانه 6/5
درصد، از 25 میلیون گردشگر در سال 1950 به 806 میلیون در سال 2005 افزایش یافت. براساس پیش بینی هاي رسمی سازمان گردشگري (UN WTO) تا سال 2020، تعداد گردشگر ورودي در سطح جهان به 1/5 میلیارد خواهد رسید(ضرابی، اسلامی پریخانی ، .(2 :1390 ایران تا کنون هفت صدم درصد تا نه صدم درصد از بازار گردشگري را به خود اختصاص داده است(سرائی ، حسین ، مؤید فر، بیرانوند زاده، .(1 :1389 که این رقم در برنامه ریزي که براي سال 1404 شده حدود 2 درصد در نظر گرفته شده است. بنابراین باید رقم گردشگران ورودي به ایران 20 میلیون نفر باشد تا به اهداف مورد نظر برسد، که این امر بدون برنامه ریزي دقیق و سرمایه گذاري در زیر ساخت ها ي مرتبط به منظور جذب هر چه بیشتر گردشگران قابل دسترسی نخواهد بود( زند مقدم،1388، .(4نخستین دلیل توسعه ي صنعت گردشگري در اغلب کشورها، بهره برداري از منافع اقتصادي آن است؛ اگر چه دلایل دیگري نیز در این مورد ارائه می شود. امروزه توسعه گردشگري و ورود گردشگران، تاثیرات اقتصادي و اجتماعی – فرهنگی و زیست محیطی فراوانی بر مناطق پذیرنده گردشگر به وجود می آورد. آثار اجتماعی – فرهنگی گردشگري از جمله مهم ترین ملاحظات توسعه گردشگري در هر منطقه به شمار می روند. توسعه گردشگري داراي تاثیرات مثبت اجتماعی و فرهنگی است، که از این دست اند: -1 ایجاد امکان آشنایی مردم کشور با نحوه ي زندگی سایر ملل؛
-2 افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم جامعه؛ -3 ایجاد وسعت نظر و بسط حوزه دید مردم؛ -4 غنی شدن تجارت فرهنگی افراد جامعه؛ -5 ایجاد امکان انتقال ارزش هاي فرهنگی به جهانیان؛ -6 محافظت از میراث تاریخی و فرهنگی کشور؛
-7 احیاي سنت هاي ملی؛ -8 امکان استفاده از تسهیلات تفریحی و فرهنگی براي مردم جامعه؛ -9 افزایش فضاها و مکان هاي عمومی؛ _10 ایجاد احترام متقابل بین مردمی با فرهنگ هاي متنوع( ضرابی، اسلامی پریخانی، .(3 :1390افزون بر اینها، در بسیاري از کشورها نیروي اصلی بهبود و رشد اقتصادي کشور محسوب می شود. و با فراهم آوردن فرصتی راهبردي به اقتصاد محلی تنوع بخشیده، موجب اشتغال زایی شده، ایجاد درآمد می کند و باعث افزایش ارزشی منابع وارد شونده به محیط محلی می شود( میترا یزد چی، .(1 :1387
( شکل شماره: 1 نمودارروند تغیییرات تعداد گردشگران جهان از سال 1950 تاکنون و پیش بینی آن تا سال 2020 سازمان جهانی
جهانگردي .(UN WTO:2006
١١٨٨
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
(شکل شماره : 2 جدول پیش بینی توریسم بین المللی به تفکیک نواحی شش گانه جهان ، ماخذ : سازمان جهانی توریسم 20
(شکل شماره :3 جایگاه و میزان درآمد حاصل از گردشگران ایران در بین کشورهاي خاورمیانه در سال 2000
ماخذ: سازمان جهانی توریسم . ( 2003
(شکل شماره : 4 درآمد حاصل از گردشگران ایران در بین کشورهاي خاورمیانه در سال . ( 2000
١١٨٩
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
روش تحقیق :
رویکرد حاکم بر این تحقیق پیمایشی و توصیفی و تحلیلی است .محدوده ي جغرافیایی مورد بررسی استان سیستان و بلوچستان با مساحتی برابر با 181758 کیلومتر مربع ، پهناورترین استان کشور می باشد که در این پژوهش سعی بر آن است که به بررسی جاذبه هاي توریستی و وضعیت گردشگري و آثار آن در جامعه مورد مطالعه پرداخته شده و با استفاده از مدل تحلیلی SWOT نقاط ضعف ، قوت ، فرصت ها و تهدیدات گردشگري استان شناسایی گردید و در جهت بر طرف کردن یا تقلیل نقاط ضعف و تهدیدات و تقویت و بهبود نقاط قوت ، استراتژي هاي مناسبی ارائه می گردد؛ و در آخر با استفاده از مدل باتلر (ButlerModel) مشخص می کنیم که گردشگري در استان سیستان در چه مرحله اي قرار دارد .
ویژگیهاي منطقه مورد مطالعه استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 181785 کیلومتر مربع پهناورترین استان کشور می باشد،که با قرار گرفتن در
