بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای پرآشوب امروزی، امنیت مهمترین آرزوی انسانها تلقی میشود. به خصوص افراد ساکن در مناطق حاشیهای کشورها یعنی مرزنشینان، کسانی که در خط مقدم اماج انواع ناامنی ها قرار دارند. بنابراین، مفهوم امنیت به آرامش، قرار و تعادل عناصر ساختاری و کارکردی سیستم تامینکننده نیازهای انسانهای ساکن در این مناطق مربوط می شود.
مرز ایران با افغانستان در منطقه سیستان به دلیل محرومیت مرز نشینان در کشور ایران و به ویژه افغانستان با توجه به عدم کنترل کامل دولت افغانستان بر همه مناطق خود حضور و فعالیت گروههای مسلح، ترددهای غیرمجاز اتباع افغانی، قاچاق مواد مخدر و کالا، قاچاق سوخت، یکی از مناطق آسیبپذیر کشور محسوب می شود. همین امر باعث شد دولت جمهوری اسلامی ایران سرمایهگذاری کلانی را برای کنترل مرز در قالب انسداد سنتی و مدرن داشته باشد. با توجه به هزینه زیاد طرح انسداد مرز در منطقه سیستان و عدم وجود تحقیقات علمی در خصوص شناخت اثرات مثبت و منفی اجرای احداث - دیوار بتونی - ، پژوهش حاضر به این امر می پردازد.
مقدمه
اساس و مبنای شکل مرزها ناشی از توجه به امنیت موافقت نامه ها و درگیری های نظامی می باشد خطوط مرزی از نشانه های تفکیک دولت های جدید است که با خط باریک و نازکی دو دولت را از هم جدا می کند و قلمرو رسمی اعمال اراده سیاسی آن ها را نشان می دهد - حافظ نیا، - 300:1381 بنابراین مرز به پدیده ای فضایی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا، نشر افکار و... مانع ایجاد می کند.
در واقع مرز خط مشخصی است که جداکننده دو واحد سیاسی از یک دیگر می باشد. مرزها کنش متقابل را به شدت تحت تاثیر قرار می دهند شکوفایی و نابودی شهرها و روستاهای مجاور مرز بستگی به این دارد که خط مرزی نقش های جدید برای انها به وجود بیاورد یا برعکس ، حوضه طبیعی انها را برهم بزند امنیت مرزی به معنای جلوگیری از هر گونه اعمال خلاف قانون در طول مرزهای یک کشور و قانونی کردن تردد اشخاص ، حمل و نقل کالا و.. با رعایت ضوابط قانونی از طریق دروازهای مجاز مرزی است . امنیت مرزها پشتوانه ای محکم برای امنیت در ابعاد مختلف در داخل کشور است .
اندیشه کنترل فیزیکی مرز را باید به دودوره زمانی قدیم - دوره باستان - و جدید تقسیم نمود احداث دیوار به دوره باستان در چین در سال 221 زمان سلسله چه این - چین - و اولین امپراتور این سلسله شی هوانگ تی دیوار چین ایجادگر دید این دیوار از عجایب روزگار باستان به شمار می رود که طول ان حدود هشت هزار کیلومتر، هشت متر ارتفاع،4/5 متر عرض داشت - فرجی راد، - 20 :1392 در دوران جدید نیز می توان از احداث دیوار بین امریکا و مکزیک حدود 2000 مایل 1250 - کیلومتر - با سازه های مختلف برای جلوگیری ازورود غیر قانونی مهاجران احداث شد .در خاورمیانه نیزدولت عربستان در حال احداث دیوار مرزی با کشوریمن برای جلوگیری نفوذ مبارزان الحوثی به خاک خودنام برد.
ترسیم مرز های سیاسی کشورها در جهان سوم و خاورمیانه بر اثر دخالتهای کشورهای استعمارگر باعث جدایی گروههای قومی و مذهبی و تشدید تضادهای فرهنگی بین این کشورها را فراهم اورده است مانند ا قوام بلوچ در مناطق مرزی کشورهای ایران ، افغانستان وپاکستان و اسکان قوم کرد در کشورهای ایران، ترکیه وعراق ، روی همین اصل برای برخی ازکشورها در مناطق خاص محدودیتهایی ایجاد می شود. خطوط مرزی خطوط اعتباری و قراردادی هستند که به منظور تحدید یک واحد سیاسی برروی زمین مشخص می شوندجمهوری اسلامی ایران با 7 واحد سیاسی مرز مشترک زمینی و با هشت کشور مرز مشترک دریایی دارد.
یکی از این واحدهای سیاسی افغانستان است که در منطقه سیستان 300 کیلومتر با ایران مرز زمینی دارد .طی سه چهار دهه گذشته دور جدیدی از ناامنی و بی ثباتی مرزهای شرقی کشور را فرا گرفت . بی ثباتی ، جنگ داخلی و رقابت های بیگانگان در افغانستان گسترش تروریسم در پاکستان پیامدهای گوناگون از جمله ناامنی ، وروداوارگان، پناهندگان و ازدواج های غیر قانونی ،قاچاق مواد مخدر ،ترددهای غیر قانونی ، جاسوسی ، تردد اشرار و گروههای مسلح ، ودر نهایت تروریسم ، سبب شد موجی از نا ارامی و ناامنی مناطق مرزی ایران با دو کشور ایران و افغانستان را در پی داشته باشد
مهمترین حادثه تروریستی در اسفند ماه 1385 در منطقه تاسوکی جاده زابل به زاهدان و 12 کیلومتری مرز افغانستان توسط گروهک موسوم به جنداالله صورت پذیرفت و متعاقبا با افزایش تحرکات تروریستی مسئولان تصمیم گرفتند با احداث دیواربتونی در منطقه مرزی سیستان با افغانستان بخش های پر تردد مرز را کنترل نمایند. .تاکنون حدود 75 کیلومتر از300 کیلومترمرزدر منطقه سیستان با افغانستان با احداث دیوار بتونی مسدود گردیده با توجه به مطالب ارائه شده پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که انسداد فیزیکی مرز - احداث دیوار بتونی - چه نقشی در امنیت منطقه سیستان داشته است؟
نتایج تحقیق نشان می دهد ایجاد امنیت در مناطق مرزی سیستان به دو عامل کنترل مرز و معیشت مرزنشینان بستگی دارد. دراین پژوهش دو شهرستان هم مرز با افغانستان به نام های هیرمند و زهک به عنوان مکانهای مورد نظر این تحقیق در نظر گرفته شده است . شهرستان هیرمند با وسعت 1100 کیلومتر مربع در شرق زابل قرار دارد و مرکز ان شهر دوست محمد می باشد که شامل 2 بخش و 5 دهستان است - سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ،. - 20: 1388 شهرستان زهک : این شهرستان با وسعتی حدود 945 کیلومتر مربع و جمعیت 71462 نفردر قسمت جنوب شرقی شهرستان زابل واقع شده و دارای 2بخش و چهار دهستان است.
پژوهش حاضر با استفاده از دو روش کتابخانه ای ، ومیدانی - مشاهده ، مصاحبه، پرسشنامه - جمع اوری و برای انتخاب حجم نمونه در این پژوهش از فرمول کوکران استفاده شده وسپس تجزیه و تحلیل صورت گرفته است وبرای تهیه نقشه از نرم افزار GIS استفاده شده است .
امنیت مرزی
امنیت در لغت به معنای امن بودن، امنیت داشتن ،بی خطر بودن ، خالی از موجبات بیم هراس بودن می باشد . امنیت مفهومی ذهنی ،نسبی و مقوله ای چند وجهی است که رابطه ای متقابل و دوسویه با توسعه پایدار دارد - دلاور پور ،1 :1388 - در دنیای پر اشوب امروزی امنیت یکی از مهم ترین ارزوی های انسان تلقی می شود به خصوص برای افراد ساکن در مناطق حاشیه ای کشورها یعنی مرزنشینان ، کسانی که در خط مقدم اماج انواع نا امنی ها قرار دارند.
مفهوم امنیت مرکب از چندین ارزش ملی است این ارزش ها عبارتند از پاسداری از بقای سیاسی و سرزمینی کشور ، تضمین بقای ارگانیک مردم، ایجادشرایط لازم برای رفاه اقتصادی تامین و حفظ هماهنگی میان اقوام و طوایف درون کشور - یزید، - 18: 1377 مرز به پدیده ای فضایی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک حکومت بوده و مطابق قواعد خاصی در مقابل حرکت انسان و انتقال کالا مانع ایجاد می کند. - درایسیدل و بلیک ، - 101: 1374 بنابراین مفهوم امنیت به ارامش ،قرار و تعادل عناصر ساختاری و کارکردی سیستم تامین کننده نیازهای انسانهای ساکن در این مناطق مربوط می شود.
منشاء ایجاد مرزها تفکیک قلمرو سیاسی ممالک مختلف است زیرا مرزها پیش از انکه مشخص کننده محیط طبیعی باشند متمایز کننده حاکمیت ملل است - معتمد نژاد ، - 80: 1347 از وظایف مهم دولت حفاظت و حراست از مرزها ی کشور است تا مرزنشینان احساس امنیت نمایند زیرا مرزنشینان در خط مقدم انواع ناامنی های مرزی قرار دارند از عوامل عمده ناامنی های مرزی، ادم ربایی ، ترددغیر مجاز اتباع بیگانه،قاچاق کالا ، انسان وقاچاق مواد مخدر،سرقت های مسلحانه، درگیری مسلحانه با اشرارو...است .
عیرضا عندلیب رابطه مستقیم و دوسویه ای رابین توسعه اقتصادی و امنیت مرزی و به تبع ان امنیت ملی برقرار می داند او بیان می کند محرومیت های شدید اقتصادی و میزان بالای بیکاری در مناطق مرزی در افزایش عبور غیر مجاز افراد ،قاچاق کالا و.. وسایر اموری که مخل امنیت مرزی و امنیت ملی محسوب می شوند تاثیر شگرفی دارد - عندلیب ، - 74 :1380 با توجه به مدل های کنترل مرز ،در منطقه سیستان مدل تلفیقی یعنی دفاعی - امنیتی شامل انسداد سنتی و مدرن - احداث دیوار بتونی ، خاکریز، کانال، پاسگاه مرزی ،رادار ومدل توسعه ای تجاری - ارتباطی با احداث بازارچه میلک و گمشاد در حال اجرا می باشد. طرح انسداد مرز در منطقه سیستان با افغانستان جهت امنیت منطقه وحفاظت این منطقه مرزی نیازمند دقت نظر ، سرعت ، صحت عمل ، هماهنگی ، مساعدت و پشتیبانی فراگیر و همه جانبه در کلیه امور می باشد در این راستا قرارگاه قدس نزسادر سال 1371 با احداث کانال و خاکریز در مرزهای جنوب شرقی کشور شروع و در مرحله بعد توسط نیروی انتظامی با روشهای مختلف از جمله احداث دیوار بتونی به مرحله اجرا درامد.
تفاوت منطقه مرزی و خط مرزی
گرچه دو اصطلاح خط مرزی و منطقه مرزی اشتباها به معنی مرز مورد استفاده قرار می گیرند اما هرکدام دارای مفهوم وکارکرد خاصی هستند . در گذشته مناطق وسیعی که برای سکونت مناسب نبودند به عنوان مرزبین دولتها در نظر گرفته می شد اما به مرور زمان و ایجاد دولتهای جدید امروزی این مناطق مرزی جای خود را به خطوط مرزی دادند . وجه اشتراک مناطق مرزی در این است که کشورهای دو طرف منطقه مرزی به ندرت رهبر اصلی تحولات این منطقه هستند برای مشخص شدن این موضوع تفاوتهای منطقه مرزی وخطوط مرزی ذکر می گردد.
