بخشی از مقاله
چکیده:
روســتاها محورهــای اســتراتژیک کشــاورزی وتولیــدات و فــرآورده هــای غــذایی جامعــه مــی باشــند، بنــابراین نادیــده گــرفتن ســهم روســتا و روســتا نشــینان در توســعه هزینــه هــا ،تبعــات نــاگواری را بــرای کــل جامعــه درپــی خواهــد داشــت . از طــرف دیگــر امــروزه فنــاوری هــای اطلاعــات و ارتباطــات1 یکــی از عمــده تــرین معیارهــای توســعه و پیشــرفت اقتصــادی وصــنعتی محســوب مــی گردنــد و تجربــه جهــانی نشــان می دهد همانند سایر بخشهای جامعـه، روسـتاها نیـز از توسـعهICT تـاثیر پذیرفتـه انـد. ICT باعـث جریـان کارآمـد اطلاعـات، کـالا، مـردم و سرمایه ها در فراسوی مرزهای محلی، منطقه ای و ملی می شود.
بــر ایــن اســاس هــدف اصــلی مقالــه حاضــر تبیــین نقــش فنــاوری هــای اطلاعــات و ارتباطــات در توســعه روســتایی در اســتان سیســتان و بلوچستانمـی باشـد بـه ایـن منظـور ابتـدا بـا مطالعـه ادبیـات موضـوع " عوامـلکمـک رسـانیبـه مسـئولان محلـی منـاطق روسـتایی بـرای تصــمیم گیــری، توســعه و بهینــه ســازی خــدمات رســانی بــه روســتائیان و اطــلاع رســانی بــه روســتائیان و شــرکت دادن آنهــا در تصــمیم گیریها" بـه عنـوان زمینـه هـای تـاثیر گـذار فنـاوری اطلاعـات و ارتباطـات در توسـعه روسـتایی شناسـایی شـدند. آزمـودنی هـا ،180نفـر از مدیران و کارشناسان ومتولیـان دسـت انـدرکار امـور روسـتایی در اسـتانداری ، سـازمان تعـاون روسـتایی، شـرکت سـهامی مخـابرات ، شـورای اسلامی روستاها ، دهیـاران وکـارگزاران ICT هـای روسـتایی اسـتان مـی باشـند. بـرای تحلیـل داده هـا از آزمـون T تـک نمونـه ای همـراه بـا نــرم افــزار آمــاری SPSS اســتفاده شــده اســت. تجزیــه و تحلیــل داده هــا حــاکی از آن اســت کــه از دیــدگاه جامعــه آمــاری مــذکور، توســعه فناوری های اطلاعات و ارتباطات در مناطق روستایی استان سیستان و بلوچستان با توسعه این مناطق رابطه معنی داری دارد.
واژه های کلیدی: فناوری های اطلاعات و ارتباطات، توسعه ، توسعه روستایی، دفاتر ICTروستایی، سیستان و بلوچستان
- مقدمه و بیان مسئله تحقیق :
اقتصاد کشور های جهان سوم ( از جمله ایران) اغلب بر تولیدات کشاورزی متکی است که غالبا" در روستاها انجام می شود، اما نواحی روستایی به دلیل شرایط خاص اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی، با مسائل و مشکلات متعدد و متنوعی مواجه اند که فقر و محرومیت از مهمترین آن ها محسوب می شود. با توجه به نقش های متعددی که روستاها در فرایند توسعه ی ملی به ویژه در زمینه ی تأمین مواد غذایی بر عهده دارند، رشد و توسعه ی این نواحی اهمیت و ضرورت زیادی دارد(رضوانی،1383،ص:.(12
1 -Information And Communication Technology(ICT)
اگر ما روستاها را محورهای استراتژیک کشاورزی وتولیدات و فرآورده های غذایی جامعه بدانیم که نیاز به آن رو به تزایدگذاشته است به نقش بی نظیرآن در پیشرفت و رشد و شکوفایی پی خواهیم برد و درک خواهیم کرد که نادیده گرفتن سهم روستا و روستا نشینان هزینه ها و تبعات ناگواری را در پی خواهد داشت. آن چیزی که امروزه تحت عنوان معضلات اجتماعی-اقتصادی برگرده جامعه سنگینی نموده و باعث بی نظمی ها و اضطراب های اجتماعی در اشکال مختلف بویژه ناامنی ها، ناهنجارهای رفتاری،کج خلقی های اجتماعی و بداخلاقی ها و نیز بروز پدیده های شومی همچون رشد بی رویه مهاجرت، افزایش میزان حاشیه نشینی در اطراف کلان شهرها و بسیاری مشکلات دیگر می باشد. برای همین هم هست که گفته می شود مشکلات آینده جهان سوم اعم از بیکاری، فقر، کمبود درآمد، گرسنگی، کمبود تولید و غیره باید در روستاها حل و فصل گردد. شاید به همین دلیل باشد که اندیشمندان و سیاست
گذاران تمامی کشورهای دنیا توجه خاصی را معطوف به امر توسعه روستایی و رفع مشکلات و معضلات آنها نموده اند. آنان بر این اعتقادند که باید جدای از سیاست ها واستراتژی های کلان توسعه وتوسعه اقتصادی، به طور ویژه ای به امر توسعه روستاها و ریشه
کنی فقر گسترده ای که بر آن ها حاکم است پرداخت.
روستاها در ایران 34 درصد از جمعیت کل کشور را در خود جای داده اند. آمارها نشان می دهد که روند روستا نشینی از 45 درصد در سال 1365 به کمتر از 34 درصد در سال 1383 کاهش یافته است و حتی رشد جمعیت روستایی از سال 1375 تا سال 1383 روندی منفی داشته است و این خلاف روند رشد جمعیت کشور است که نشاندهندی مهاجرت روستائیان به شهرها می باشد(معاونت برنامه ریزی منابع انسانی و توسعه کارآفرینی دفتر توسعه امور کارآفرینان وزارت کارو امور اجتماعی،.(1385 همچنین سیستان و بلوچستان با گستره حدود 187 هزار و 500 کیلومتر مربع بیش از 11 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است و از این نظر پهناورترین استان کشور به شمار میرود. جمعیت سیستان و بلوچستان براساس آخرین اطلاعات آماری 2 میلیون و 650 هزار و 767 نفر است که البته این میزان از سرشماری سال 1385 تاکنون بیش از 150 هزار نفر افزایش یافته است.یک میلیون و 349 هزار و 948 نفر از این جمعیت در شهرهای استان سکونت دارند و بقیه را روستانشینان و عشایر تشکیل میدهند(مرکز آمار کشور).
از طرف دیگر، به موازات استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حیات بشری، جهان به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است. امروزه امکان دستیابی به اینترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نماید و جوامع مختلف هر یک با توجه به زیرساخت های متعدد ایجاد شده از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده می نمایند. ایجاد زیرساخت های ارتباطی، قانونی و تربیت نیروی کار آشنا با فن آوری اطلاعات و ارتباطات، نمونه هائی از تلاش انجام شده در این خصوص است. رشد شکاف دیجیتالی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، جوامع شهری و روستائی، شهروندان ماهر و آموزش دیده و فاقد مهارت، جای هیچگونه شک و تردیدی در رابطه با تدوین استراتژی ها و تبعیت از سیاست ها و رویکردهای مناسب برای نیل به یک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است. تمامی کارشناسان و سیاستگذاران کشورهای متفاوت به این موضوع اذعان نموده اند که فن آوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسیل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است. در این راستا اکثر کشورها، استراتژی های خاصی را به منظور توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات، تدوین نموده اند.
با توجه به اینکه یکی از مهم ترین مولفه های پیش برنده توسعه روستایی، ارتباطات است. سرمایه گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، یک ابزار راهبردی پذیرفته شده برای ارتقاء توسعه اقتصادی و اجتماعی حوزه های روستایی است(.(Ramirez,2001 در عصر اطلاعات و ارتباطات، دسترسی روستائیان به فناوری های نوین ارتباطی همچون اینترنت و سایر رسانه های ارتباطی تأثیر بسزایی بر پیشرفت زندگی روستائیان داشته است(.( Agrawal, 2006 تجربیات جهانی تأیید می کند که فناوری اطلاعات و ارتباطات تأثیرات قابل توجهی بر رشد اقتصادی و توانمند سازی شهروندان ساکن در حوزه های محلی و روستایی دارد. کاربرد های مستقیم و غیر مستقیم فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش توسعه روستایی زمینه توسعه اطلاعاتی شدن روستاها و پیوند آن ها با جامعه اطلاعاتی را فراهم می سازد مزایای اقتصادی حاصله از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح روستا ها به گسترش تولید در سطح روستا ها ،ارتقاء سطح آگاهی روستائیان، ایجاد فرصتهای شغلی کسب وکار روستائی، کاهش هزینه های روستائیان، افزایش سطح درآمد، افزایش سطح خدمات اجتماعی و توانمندسازی آن ها منجر می گردد و زمینه گسترش حکمرانی مناسبی در سطح روستاها شده و در نهایت باعث کاهش مهاجرت روستائیان به شهرها می شود. و در نهایت می تواند زمینه ساز توانمند ساختن روستائیان برای تجربه زندگی بهتر را فراهم سازد.
2
بر این اساس هدف اصلی مقاله حاضر تبیین نقش فناوری های اطلاعات و ارتباطات بر توسعه روستاهای استان سیستان و بلوچستان می باشد.
بررسی ادبیات تحقیق:
الف- توسعه :
واژه توسعه بـ یشاز نـ یم قـرن اقتصـاددانها و جامعـه شناسـان و... را بـه خـود مشـغول کـرده و آنـان را بـ ه طـرح مباحـث گونـاگون ی در موضوع توسعه واداشته است که تمـام آنهـا معطـوفبـهحـل مشـکل کشـورها جهـانی سـوم (بـهیـ ا اصـطلاح توسـعه ن یافتـه ) و توسعه آنها بوده است. هرکشـوری در راه توسـعه تـلاش مـی کنـد و حـداکثر اسـتفاده را بعنـوان یـک امـر ضـروری از نیـروی مـادی و انسانی خود در جهت تحقق آن به عمل می آورد(میرکمالی،1383،ص:.(100
در بین تعاریفی که از توسعه شده است، طیف وسیعی از ابعاد مختلف توسعه در نظر گرفته می شود و هر یک از صاحبان تعاریف به برخی از ابعاد آن اشاره می کنند. در تعریفی ساده و کلی می توان توسعه را فراگردی که شرایط زندگی نامطل وب را به مطلوب تبدیل می کند بیان نمود. همچنین توس عه را می توان تغییر در ساختار اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی یک جامعه دانست(بختیاری،.(1387 بهبود و رشد و گسترش همه شرایط و جنبه های مادی و معنوی زندگی اجتماعی پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر، بی کاری و نابرابری فرایندی است که طی آن تولید ناخالص ملی افزایش می یابد و فقر، نابرابری اقتصادی و بی کاری کاهش پیدا می کند و رفاه همگانی نسبی به وجود می آید و این امراز طریق سرمایه گذاری و تغییر و تحول در مبانی علمی فنی تولید حاصل می شود(سلمانپور،1389،صص:.(3-2 مایکل تودارو با نگاهی ویژه به توسعه می نگرد و می گوید توسعه به معنای ارتقاء مستمر کل جامعه و نظام اجتماعی به سوی زندگی بهتر و یا انسانی تر است که برای درک معنای درون توسعه باید حداقل سه ارزش اصلی به عنوان پایه فکری و رهنمود عملی در نظر گرفته شود. این ارزشهای اصلی عبارتند از: معاش زندگی، اعتماد به نفس و آزادی که نمایانگر هدفهای مشترکی است و بوسیله تمام افراد و جوامع دنبال می شود(تودارو،1364،ص: .(136 ازنظر جامعهشناسی توسعه واقعیتی است اجتماعی و اقتصادی که از مجموعهء کنشهای عقلانی و منطقی افراد جامعه حاصل شدهاست. و آموزش و پرورش اولین و مناسبترین اقدام و راهبردی است که بوسیلهء آن می توان به عقلانی کردن اعمال و بهینه کردن رفتار انسانها پرداخت(بای سلامی، .(1372 بنابراین تغییر تدریجی بلند مدت تکاملی کمی و کیفی همه جانبه در همه زمینه های جامعه از یک حالت ساده به
یک حالت پیچیده متکامل و پیشرفته تر توسعه نامیده می شود(میرکمالی،1383،ص:.(101
نیل به سوی توسعه و گام برداشتن در این جهت نیازمند ابزار و لوازمی است که با آنها به سوی توسعه می توان حرکت نمود. وجود و توسعه زیرساختها، ایجاد بسترهای لازم برای بهبود شرایط اقتصادی، کاهش فقر و بیکاری، تأمین اجتماعی و رفاه عمومی، بالا بردن درآمد های ملی و منطقه ای، از جمله ابزارها و لوازم توسعه می باشند. اما از همه مهمتر عزم و اراده ملی و عمومی برای دستیابی به توسعه است. توسعه بوسیله همگان و برای همگان است. توسعه برای بخشی از جامعه نیست. با فراهم آوری راه ها و روشهای اجتماعی و سیاسی که همگان بتوانند یاری رسان جامعه باشند توسعه بدست می آید(سعیدی، 1377، ص .(150
بانک جهانی توسعه روستایی را چنین تعریف می کند: توسعه روستایی، استراتژی است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه مشخصی از مردم که همان روستاییان فقیرند، طراحی می شود. این استراتژی در پی گسترش منافع توسعه در بین فقیرترین افرادی است که در نواحی روستایی به دنبال امرار معاش هستند. از نظر بانک جهانی، فقرای روستایی، شامل کشاورزان خرده پا، اجاره نشینها و خوش نشینها می شود. همچنین مهاتماگاندی، توسعه روستایی تبدیل روستاها به مکانهای قابل زیست و متناسب با رشد و تعالی انسانی است(مطیعی لنگرودی،1386،صص:.(61-60
فرایند توسعه روستایی در برگیرنده تمامی قدم های تغییر است که به وسیله ی آن یک نظام اجتماع روستایی از شرایط زندگی که غیر مطلوب به نظر می رسد به طرف شرایط مطلوب مادی و روحی حرکت می کند. بر این اساس مهمترین اهداف توسعه روستایی؛ کاهش فقر در نواحی روستایی، کاهش آسیب پذیری روستاییان و بهبود کیفیت زندگی، کاهش نرخ بیکاری روستایی، رفع عدم تعادل های شهری و روستایی، کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها، تضمین استفاده پایدار و بهره برداری بهینه از منابع طبیعی و توسعه منابع انسانی و امنیت اجتماعی، می باشد.
