بخشی از مقاله
چکیده
فقر و بیکاری دو مشکل عمده نواحی روستایی محسوب میشوند. کشاورزی به تنهایی پاسخگوی درآمد افراد در همهی روستاها نیست. گردشگری روستایی نیز اگر چه اشتغالزایی در زمینه هایی چون ساخت و ساز، راه اندازی هتلها و رستورانها و به طور کلی اماکن تفریحی و ورزشی، مشاوره املاک باغبانی، پیدایش سرایداری، گسترش صنایع دستی، فروشندگی، تاکسی سرویس، کاهش مهاجرت و غیره را به دنبال دارد ولی ممکن همه روستاها مستعد گردشگری نباشد.
بنابراین رویکردهای نیل به توسعه روستایی با گذر زمان دچار تغییر و تحول گردیده و به تبع آن، نوع نگرش به روستا و اقتصاد روستایی نیز تا حدودی دستخوش تغییر شده است. امروزه، به کارگیری روش های نوین برای رسیدن به توسعه روستایی امری اجتناب ناپذیر است، بنابراین ضروری است جهت تضمین درآمد و ایجاد اشتغال، اقدام به متنوع سازی فعالیت های اقتصادی در مناطق روستایی نمود. نوشتار حاضر؛ که به روش کتابخانه ای تحلیلی و با استفاده از منابع مکتوب و سایر منابع اینترنتی تدوین شده، تلاش دارد پیامدهای شکل نگرفتن کشاورزی و گردشگری در روستاهای فاقد استعداد لازم در چنین زمینه هایی را، با تاکید بر پیامدهای عدم تامین درآمد افراد این روستاها بررسی، و راهکاری را ارائه نماید.
کلمات کلیدی: روستا، کشاورزی، گردشگری روستایی، درآمد، مهاجرت
مقدمه
با توجه به این که بخش اعظمی از جمعیت کشورهای جهان سوم در روستا زندگی می کنند، اهمیت توسعه روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد این کشورها بر هیچ کس پوشیده نیست تجربه تاریخی فرآیند توسعه در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته، این امر را روشن ساخته که توسعه روستایی یک ضرورت بنیادی برای توسعه ملی است و میبایست در اولویت برنامه های توسعهای قرار گیرد اگر قرار است توسعه در کشورهای جهان سوم نیز انجام گیرد و خود پایدار باشد، باید به طور اعم از مناطق روستایی و به طور اخص از بخش کشاورزی آغاز شود.
از طرفی گردشگری روستایی یکی از صنایع بزرگ میباشد که میتواند در راستای رسیدن به توسعه اقتصادی مؤثر واقع شود.اما در برخی نواحی روستایی ممکن است ظرفیت بالقوه برای هر یک از این دو بخش وجود نداشته باشد. دوام و پایداری هر روستا در گرو پویایی و دوام اقتصاد آن است و از همین رو، علت تخلیه و متروک شدن بسیاری از روستاهای کشور، ضعف و ناکارآیی اقتصاد آنهاست.بنابراین در صورت عدم توجه به چنین وضعیتی ممکن است زنگ خطر مهاجرت ساکنان این نواحی برای دستیابی به درآمدی برای امرار معاش به صدا در آید.
در این مقاله سعی بر آن است برای بهبود شرایط در چنین نواحی روستایی راهکاری پیشنهاد و مورد بررسی قرار گیرد.در همین راستا، تلاش شده است که با تحلیلهایی در اجرای سیاستهای مدیریتی در این زمینه، با تأکید بر پیامدهای احتمالی آن، چشم انداز واضحتر و ارزیابی دقیقتری از پیامدهای آن در ایران ارائه شود.
کشاورزی
در اوایل 1990، توسعه روستاییتقریباً مترادف با توسعه کشاورزی بوده و مفهوم آن با اشاره ضمنی به عمران کلی مناطق روستایی، با تمرکز بر اصلاح کیفیت زندگی روستاییان همراه بود. در چارچوب این مفهوم، توسعه روستایی موضوعی جامع و چند بعدی به شمار می رفت که توسعه کشاورزی و فعالیتهای وابسته بدان در مناطق روستایی را در بر میگرفت.هم چنین بخش کشاورزی به عنوان یک بخش مهم و مؤثر در اقتصاد ایران محسوب می شود. تولید پایدار این بخش مساعدت های مختلفی به اقتصاد کشور دارد. از جمله این که با تامین غذای جامعه نقش مهمی در امنیت غذایی جامعه دارد.اگر قرار است توسعه در کشورهای جهان سوم نیز انجام گیرد و خود پایدار باشد، باید به طور اعم از مناطق روستایی و به طور اخص از بخش کشاورزی آغاز شود.
اما بخش کشاورزی به دلایلی نظیر کمبود زمین، خشکسالیهای دورهای، تغییر در قیمت محصولات به تنهایی پاسخگوی درآمد روستائیان نیست .بعلاوه فقر و بیکاری دو مشکل عمده نواحی روستایی محسوب میشوند پس باید در جستجوی راهکارهایی برای افزایش درآمد و اشتغال پایدار برای روستائیان بود.
گردشگری
با گسترش روزافزون مهاجرتهای روستایی، کاهش درآمد خانوارهای روستایی و افول کشاورزی در روستا، نیاز روزافزون به فعالیتی جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی در نواحی روستایی احساس میشود تا به منظور توسعه پایدار روستایی، امکان بهرهمندی روستائیان از معیشت پایدار فراهم آید که این خود بهبود کیفیت زندگی و رضایتمندی روستائیان را به همراه دارد.از طرفی صنعت گردشگری که قرن بیستم به عنوان کلید یا رمز رشد اقتصادی چه درکشورهای توسعه یافته و چه درکشورهای درحال توسعه به کار می رفت، امروزه نیز یکی از اشتغالزاترین و درآمدزاترین صنایع به شمار میآید. و بر اساس تحقیقات سازمان گردشگری جهانی طی دو دهه آینده، این صنعت به سرعت به رشد خود ادامه داده و به بزرگترین صنعت جهان تبدیل شده است.
در واقع گردشگری روستایی یکی از صنایع بزرگ می باشد که میتواند در راستای رسیدن به توسعه اقتصادی موثر واقع شود.گردشگری روستایی اشتغال زایی در زمینه هایی چون ساخت و ساز، راه اندازی هتل ها و رستورانها و به طور کلی اماکن تفریحی و ورزشی، مشاوره املاک باغبانی، پیدایش سرایداری، گسترش صنایع دستی، فروشندگی، تاکسی سرویس، تنوع اشتغال و ارایه خدمات و درآمد زایی، کاهش و یا از میان برداشتن فقر و بیکاری، جذب سرمایه و حمایت های بیشتر دولتی از روستای گردشگری، جلوگیری از مهاجرت و افزایش صادرات پنهان، و دستیابی به رفاه عمومی در منطقه را می تواند عاید روستاییان روستای گردشگری کند. اما ممکن است برخی مناطق روستایی مستعد صنعت گردشگری روستایی نبوده و نتوانند از مزایای آن بهره مند شوند.
غیاب منبع درآمد، مهاجرت و راه کاری برای آن در خراسان جنوبی، افراد در طول سالیان متمادی از طریق پرورش شتر امرار معاش میکردند. سپس به صورت متمرکز و یک جانبه تصمیم گرفته شد که آنها با تغییر جهت به سمت کشت پسته میتوانند موقعیت اقتصادی خود را بهبود بخشند. به همین خاطر می بایست پرورش شتر را رها کرده - که پول و وقت را هدر می داد - و مراتع و چراگاههای بی قوت خود را به باغهای آبیاری شده تبدیل کنند، باغهایی که آب مورد نیاز آن از تعداد زیادی چاه عمیق حفر شده در منظره خشک پمپاژ و تلمبه میشد.
اما آب استخراج شده شور بود، و وقتی به اندازه کافی زهکشی نمیشد، باقیمانده نمک بر جای میماند و سپس این مقدار به نقطهای میرسید که درختان پسته قادر به تحمل آن و بقا نبودند. بنابراین، کشاورزان مجدداً به سمت پرورش شتر روی آوردند، اما شرایط زیست محیطی به حدی تغییر کرده بود که دیگر پوشش گیاهی تنک و پراکندهای وجود نداشت که برای شترها غذا فراهم کند. پمپها به حدی آبخیز را تخلیه کرده بودند که ریشههای گیاهان که غذای اصلی برای شترها به شمار میرفت، نمیتوانست به آب دسترسی داشته باشد. بدین طریق روستاییان هر دو وسیلهی امرار معاش خود یعنی کشاورزی و پرورش حیوان را از دست داده و مجبور شدند به برخی از شهرهای اصلی مهاجرت کرده و در حواشی شهر سکنی گزینند.
مهاجرت در ابتدا جهت اشتغال نیروی کار غیر مفید روستا در صنایع شهری مفید بوده است، ولی امروزه که صنایع نیاز به کار و نیروی انسانی ماهر و متخصص دارد، نیروی کار موجود مازاد بر نیاز است و حتی بخش خدمات شهری نیز دیگر توان جذب آن را ندارد و این وضع به خصوص در کشورهای جهان سوم بحرانی را به وجود آورده است . بنابراین با از دست دادن راه کار امرار معاش روستاییان ممکن است مهاجرت به نقاط دیگر از جمله شهرها و روستاهای دیگر را انتخاب نمایند که خود پیامدهایی را چه در مبدأ و چه در مقصد و یا سایر مناطق متأثره ایجاد میکند.
