بخشی از مقاله
چکیده :
تحقیق حاضر به منظورتبیین روشهای تربیت دینی در خانواده از منظر قرآن کریم ،روایات و نظرات اندیشمندان مسلمان معاصرصورت گرفته است در راستای تحقق هدف یاد شده ، روشهای تربیت دینی در خانواده از قبل از تولد تا بلوغ شرعی یعنی مرحله تمهید بررسی شده است .روش پژوهش در تحقیق حاضر اسنادی بود و جامعه آماری تحقیق را کتابهای تفسیر ،احادیث و کتاب های تربیتی تالیف اندیشمندان مسلمان تشکیل داد . نمونه ی تحقیق کلیه ی اسناد در دسترس تحقیق بود .
در کل نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که در مرحله تمهید یعنی دوران قبل از تولد ومرحله جنینی باید به طور عمده تربیت بر زمینه سازی و اصلاح شرایط محیطی استوار باشد و در مرحله فعالیت که شامل تولد تا هفت سالگی است روشهائی چون ابراز محبت،قهر،الگوئی، تلقی ن،دوری از تنعم و نازپروردگی،تشویق وتحسین بیشتر محور تربیت قرار گیرد . سرانجام در مرحله تادیب که از هفت سالگی آغاز و تا بلوغ ا دامه می یابد ،روشهای عبرت آموزی،مجازات به قدر خطا،کنترل غیر مستقیم و تکرار و مداومت کاربرد بیشتری پیدا می کند.
مقدمه
آدمی از دیر زمان درصدد بوده معمای حیات و مقصود از زندگی رابداند، از آینده و سرنوشت خویش تا حدی باخبر شود، توجیه درستی از رویدادهای این عالم به دست آورد و تفسیر معقولی نسبت به پدیده ها و دگرگونی های جهان داشته باشد .پاسخ گوی این گونه مسائل، که همواره ذهن انسان را به خود مشغول داشته، بدون شک، در هر زمانی »دین « بوده است; زیرا دین حقیقت زندگی را تفسیر می نماید،هدف از آمدن و ماندن در این عالم را معنا می کند و مسیر درست زندگی و راه رسیدن به سعادت دنیا و آخرت را نشان می دهد - مظلومی،1368،ص . - 80 اساسی ترین رکن دین یعنی: ایمان به خدای یکتا انسان را از نگرانی، اضطراب و دغدغه خاطر مصون داشته، در برابر رویدادهای نامطلوب زندگی ثابت و استوار نگه می دارد، به گونه ای که هیچ حادثه ای نمی تواند تزلزلی در او ایجاد نماید .
هماهنگی مذهب با فطرت آدمی،اصلی ترین عنصری است که ضرورت تربیت دینی را آشکار می کند و نشانه ی این امر، گرایش غالب انسانها به مذاهب و ادیان در طول تاریخ بوده چنان که با تمام تحولات حیات بشری در سخت ترین شرایط زندگی از کران تا کران جهان، مذهب و دین حضور خویش ر ا در میان مردم به عنوان یک نیروی درونی و غیر متکی به زور و تزویر حکومتها حفظ کرده است . بر اساس بینش اسلامی، هر انسانی از هنگام تولد با فطرت الهی وگرایش به خداشناسی قدم به عرصه زندگی می گذارد .
ساختار وجودی انسان به گونه ای است که او را به سوی خدا هدایت می کند و در این میان، تفاوتی بین مسلمان و غیر مسلمان وجود ندارد، بلکه همه انسان ها در آغاز زندگی، از استعداد خاصی برای حقیقت جویی ونیل به کمال بهره مندند و به فرموده پیامبر اکرم - ص - ، »کل مولود یولد علی الفطر »«هر نوزادی با فطرت خدایی زاده می شود « - مجلسی ، 1385ص . - 281 با وجود این، فطرت و ساختار وجودی انسان در هر شرایطی به صورت یکسان عمل نمی کند و ممکن است عوامل نامساعد بیرونی و محیط ناسالم زندگی مانع ازشکوفایی و بروز نقش صحیح آن گردد - اعرافی،1376 ، ص . - 119 بر این اساس، لازم است به این جنبه از وجود آدمی توجه ویژه ای مبذول گردد تا حس دینی اش شکو فا گردد، به خصوص در مورد کودکان و نوجوانان که توجه به این جنبه وجودی آنان اهمیت فراوان دارد . زیرا نسبت به بزرگسالان تربیت پذیرترند.
تربیت
در زبان فارسی واژه تربیت به معنای پروردن و آموختن است - دهخدا ، - 1335 و در اصطلاح به معنای کوششی جهت ایجاد دگرگونی مطلوب در فرد و به کمال رساندن تدریجی و مداوم او است . استاد مطهری - 1387 - در بیان مفهوم تربیت با الهام از مکتب اسلام ، تربیت را پرورش استعدادهای درونی و به فعلیت در آوردن آنها می داند . در کلام امام خمینی - س - تربیت چنین آمده است : »اساس عالم بر تربیت انسان است . انسان عصاره همه موجودات است و فشرده تمام عالم است و انبیا آمده اند برای اینکه این عصاره بالقوه را بالفعل کنند و انسان یک موجودی الهی بشودکه این موجود الهی ، تمام صفات حق تعالی در اوست و جلو ه گاه نور مقدس حق تعالی است - «امام خمینی ، 1370، ج 14، ص . - 104باقری - - 1385تربیت را ربوبی شدن و ربوبی ساختن انسان قلمداد می کند.
دین
دین نیز در لغت به معنای کیش ، آیین ، راه و روش و شریعت آمده است - معین ، 1384،ص - 584؛ علامه طبا طبایی - 1363 - دین را اینگونه تعریف می کند »:دین ، عقاید و یک سلسله دستورهای عملی و اخلاقی است که پیامبران از طرف خداوند برای راهنمایی و هدایت بشر آورده اند ؛ اعتقاد به این عقاید و انجام این دستورها ، سبب سعادت و خوشبختی انسان در دو جهان است - «ج 2، ص.
تربیت دینی
تربیت دینی در ادبیات رایج اصطلاحاً به مفهوم جنبه ای از روند تعلیم و تربیت ، ناظر به پرورش ابعاد شناختی ، عاطفی و عملی متربی از لحاظ التزام او به دینی معین می باشد، در دایره المعارف بین المللی تعلیم و تربیت، تربیت دینی - ج 7، ص - 4275، چنین تعریف شده است »آموزش منظم و برنامه ریزی شده که هدف آن دستیابی فرد به اعتقاداتی درباره ی وجود خداوند ، حقیقت جهان هستی ، زندگی و ارتباط انسان با پروردگارش و دیگر انسان هایی است که در جامعه با آنها زندگی می کند و بلکه ارتباط با همه ی آحاد بشر است .« ازنظر باقری - 1385 - تربیت دینی به مفهوم رشد و تقویت عقاید دینی ، حالات و عواطف مذهبی و تعهد به مناسک و آداب دینی برای تحقق شخصیتی متدین می باشد - ص. - 7
خانواده
اسلام خانواده را گروهی متشکل از افراد، دارای شخصیت مدنی ، حقوقی و معنوی معرفی می کند که هسته اولیه آن را ازدواج مشروع زن و مرد تشکیل می دهد و نکاح عقدی است که بر اساس آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار شده و در پس آن طرفین دارای و ظایف و حقوق جدید می شوند . ارتباط خویشاوندی در سایه نکاح پدید می آید و اعضای آن دارای روابط قانونی ، اخلاقی و عاطفی می گردند - قائمی،1373، ص . - 20
مراحل تربیت
»الایمان فوق الاسلام بدرجه و التقوی فوق الایمان بدرجه و الیقین فوق التقوی بدرجه ولم یقسم بین العباد شی اقل من الیقین « - امام رضا - ع - به نقل از کلینی 140 ، ترجمه ی بهبودی، - »ایمان ، یک درجه از اسلام برتر است و تقوی یک درجه از ایمان برتر است و یقین یک درجه از تقوی برتر است . یقین به مقیاس کمتری بین مردم تقسیم شده است «. به زبان این روایت ، در جریان ربوبی شدن و ربوبی ساختن آدمی، چهار مرحله مشخص وجود دارد : مرحله اسلام ، مرحله ایمان ، مرحله تقوی ، مرحله یقین، در این تقسیم بندی منظور از اسلام ، تنها گردن گذاردن به ظواهر آیین اسلام است و مراتب عمیقتر اسلام در نظرگرفته نشده است و منظور از ایمان ، مرتبه ای از ایمان است که به حد ثبات و استوار ی رسیده است و مراد ازتقوی ، مرتبه ای از تقواست که ثمره ایمان ثابت و استوار است ، نه مراتبی از تقوی که به هرحال در هر مؤمنی موجود است و همچنین مقصود از یقین ، مرتبه ای از آن است که گریبان از کف شک و ریب در آورده و به شهود رسیده است.
