بخشی از مقاله
چکیده
طی سالیان اخیر دستگاهها و تجهیزات، رشد و تکامل روز افزونی پیدا کردهاند و همواره بحث نگهداری و تعمیرات - نت - آنها، یکی از مهمترین مسائل مدیران صنایع مختلف بوده است. در این ارتباط تلاش برای دستیابی به روشهایی جهت افزایش راندمان، ایمنی و کاهش هزینهها ادامه داشته است. در حال حاضر شرکتها و کارخانجات صنعتی در حال جستجو، پیادهسازی و اجرای روشهای نوین نگهداری و تعمیرات میباشند تا از این طریق به حداکثر کارایی، ایمنی و کمکردن هزینهها دست یابند.
برای این منظور روشها و تکنیکهای نوین نگهداری و تعمیرات با پیشرفت تکنولوژی الکترونیک و سیستمهای اندازهگیری وضعیت، توسعه پیدا کرده است. نگهداری مدون و برنامهریزی شده به تجارتی که در آن از سرمایههای موجود، دستگاهها، تجهیزات ، ماشینها و امکانات و زیر ساختها در راستای تولید و تامین مشتری استفاده میشوند ارزش میدهد. این برنامه و زمانبندی باعث به حداقل رسیدن اتلاف زمان و منابع و استفاده از آنها در جهت فعال کردن سرمایه های موجود ودر نتیجه افزایش حداکثری تولید، میشود.
-1 مقدمه
اولین گام، تعریف مبنایی و اساسی از مفهوم نگهداری و تعمیرات است. با توجه به تصورات و تفسیرهای ناقص و غیرعلمی حاکم بر ذهن بسیاری از مدیران و حتی کارشناسان و شاغلان در امر نگهداری و تعمیرات، اهمیت این تعریف پررنگتر و حساستر میشود. هرچند که حوزه نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه، یکی از مهمترین روشهای مطرح و کاربردی در این شاخه از علم هست اما نمیتوان آن را تنها در این حوزه تصور کرد.
برخی نیز، مفهوم و اساس نگهداری را در نوع و یا نحوه اجرای یک یا چند عمل خاص و مقدماتی، مثل روغنکاری محدود میکنند، گاهی نیز نگهداری و تعمیرات را بهعنوان یک واکنش و عمل سریع در یک شرایط بحرانی برای تعمیر دستگاهها معنا میکنند؛ اگرچه سرعت، یکی از شاخصهای مهم در این زمینهاست،اما مسلماً تنها شاخص نیست. نگهداری و تعمیرات یک هنر است؛ چرا که پیش از وقوع یک مشکل و همچنین در هنگام وقوع آن، توانایی انتخاب رویکردها و فعالیتهای مختلف وجود دارد. لذا مدیران، سرپرستان و کارشناسان و مسئولان نگهداری و تعمیرات از نقش پررنگتری نسبت به سایر پارامترهای دیگر حتی »ماهیت مشکل ایجاد شده« برخوردار خواهند بود.
با اجرای این برنامههای مؤثر کنترلی و نظارتی بر وضعیت تجهیزات و سیستمها، میتوان هزینههای مستقیم و غیرمستقیم را برای صنایع کاهش داد. در واقع با پیشبینی زمان خرابی و تعمیر و کاهش هزینه تعمیرات و کاهش وقفههای زمانی در بهرهبرداری از ماشینآلات، میتوان امکان برنامهریزی موثر در عملکرد دستگاه-ها، افزایش ایمنی، صرفهجوئیهای مالی و بطور کلی افزایش بازده اقتصادی را بوجود آورد. اجرا، بکارگیری و توسعه روشهای نظارتی بر دستگاهها و سیستمها بعنوان ابزار نگهداری و تعمیرات، باعث طول عمر ماشین آلات و کاهش مصرف قطعات یدکی میگردد.
-2 سیر تکاملی نگهداری و تعمیرات در صنعت
در بحث نگهداری و تعمیرات و مدیریت آن، امروزه با روشها و اصطلاحات جدیدی روبرو هستیم که انجام اصولی و واقع بینانه آنها سبب صرفهجویهای کلان در کارخانجات میگردد. در طی پنجاه سال اخیر سیر تکاملی نگهداری و تعمیرات چهار مرحله را طی نموده است.
-1-2 نگهداری و تعمیرات بعد از خرابی دستگاه BM - Breakdown Maintenance -
در این نوع از تعمیرات تنها زمانی به تعمیر پرداخته میشود که خرابی اتفاق افتاده باشد. این نوع تعمیرات در گذشته مرسوم بوده، اما امروز بعلت بالا بودن هزینه قطعات یدکی، هزینه تعمیرات و تولید دیگر امکان استفاده از این نوع تعمیرات وجود ندارد. برخی از معایب این نوع تعمیرات بشرح ذیل میباشد:
1. داشتن اطلاع از بروز خرابیتقریباً غیر ممکن است.
2. وجود خرابی در یک قطعه از دستگاه میتواند عامل انتشار خرابی به دیگر قسمتهای ماشین گردد.
3. خرابی و توقف ناگهانی دستگاهی که در یک مجموعه از ماشین آلات قراردارد، کار دیگر ماشینها و بخشهای فعال اثر بازدارنده دارد.
4. تهیه و تدارک قطعات یدکی مورد نیاز و گردآوری افراد مجرب تعمیرکار مربوطه به منظور انجام سریع و اقتصادی انواع تعمیرات پیش بینی نشده، بسیار مشکل و غیرممکن بنظر میرسد.
5. در زمانی که دستگاه و ماشین خارج از محدوده کارگاهی باشد، در صورت بروز خرابی انجام عملیات تعمیراتی دچار مشکلات عدیدهای از قبیل طولانیتر شدن خواب دستگاه و افزایش هزینههای تعمیرات خواهد شد.
-2-2 تعمیرات پیشگیرانه PvM, PM - Preventive maintenance -
از آنجائیکه روش تعمیرات پس از خرابی دستگاه چندان کارآمد نبود، به سرعت روش تعمیرات پیشگیرانه جایگزین آن گردید. در این روش با یک برنامه مشخص و از پیش تعیین شده و براساس زمان و یا میزان مسافت طی شده و یا بر اساس تاریخ، به سرویس و تعویض قطعات مشخصی از دستگاه میپردازیم. در این نوع تعمیرات اگر قطعهای حتی نیاز به سرویس و یا تعویض نداشته باشد، در هر صورت سرویس و یا تعویض میشود. بنابراین هنوز هم هزینههای اضافی بر سیستم تحمیل میشود. هر چند با بکارگیری تعمیرات پیشگیرانه نسبت به روش قبل سالانه حدود %25 صرفهجویی در هزینهها میگردد، اما براساس آمار مشخص شده است که یک سوم - %33 - هزینه برنامه تعمیرات پیشگیرانه تلف میشود.برخی از معایب این نوع تعمیرات بشرح ذیل میباشد:
1. باز و بسته کردن قطعات خود میتواند عامل صدمه دیدن آنها گردد.
2. در صورت عدم دقت در مراحل باز و بسته کردن قطعات و اجزا دستگاه، امکان آسیب رسیدن به قطعات و بروز عیوب دیگر وجود دارد.
3. با تعویض و سرویس قطعات در این نوع تعمیرات، ممکن است هنوز بخش قابل توجهی از عمر مفید قطعات باقی مانده باشد.
4. چون اطلاعات دقیقی از وضعیت داخلی سیستم در این روش در دسترس نیست، ممکن است حتی پس از تعمیرات پیشگیرانه، مشکلات و عیوب هنوز در دستگاه باقی مانده باشد و در بین دو فاصله تعمیرات دورهای بروز نماید. انجام تعمیرات دورهای ناشی از تعمیرات پیشگیرانه بصورت کامل و دقیق برای مجموعهای ماشین آلات، مستلزم وقت و هزینه بسیار سنگینی است. اجرای این امر در مورد ماشینآلات فعال خارج از کارخانه و مناطق دور از مرکز از اهمیت بالاتری برخوردار بوده و تحقق آن مستلزم ایجاد تشکیلات وسیع، تامین نیروی انسانی و هزینه بیشتری است.
-3-2 تعمیرات پیشنگر یا تعمیرات مبتنی بر وضعیت دستگاه - Predictive Maintenance - PdM
این نوع تعمیرات با هدف اصلاح و برطرف کردن عیوب روش قبلی و جلوگیری از تعمیرات غیر ضروری ایجاد شده است. در این روش که با برنامه نگهداری و تعمیرات براساس مراقبت وضعیت CM - Condition Monitoring - و یا تعمیرات مبتنی بر وضعیت دستگاه - Condition based Maintenance - صورت میگیرد، با استفاده از آزمایشات غیرمخرب به سلامت قطعه موردنظر و در حالت کلی به سلامت یا خرابی دستگاه و سیستم پی میبریم و براساس نتایج بدست آمده نسبت به تعمیرات تصمیمگیری خواهد شد.
تعمیرات پیشنگر در دهه 1960 ابتدا در صنایع هواپیمائی به مورد اجراء گذاشته شد و به سرعت در صنایع مختلف مورد بهره برداری قرار گرفت. روش نگهداری و تعمیرات براساس مراقبت وضعیت - تعمیرات پیشنگر - عبارتست از بدست آوردن علائم و نشانههایی از وضعیت ماشین در حال کار. این علائم و نشانهها ضمن مشخص نمودن زمان و محل دقیق خرابی تضمین کننده کار دستگاه در شرایط ایمن و اقتصادی میباشد.
