بخشی از مقاله
چکیده
روش علمی نظامی از قواعد و مبانی است که پژوهش بر پایه آهنا استوار است و بدون داشتن روش دستیابی به دستاوردهای علمی میر نخواهد بود. بنیان هنادن روش‌های علمی بحثی مهم در تاریخ علم است که آن را به دانشمندان مغرب زمنن نسبت میدهند. در نتیجه، ابتکارات و دستاوردهای دانشمندان مسلامن در این زمینه نادیده گرفته می‌شود. در این میان سؤالی که باید پاسخ داده شود این است که آیا اروپاییان بنیان‌گذاران اصلی روش‌های علمی بوده‌اند یا در این زمینه با یافته‌های پیشنن متدن بری و به‌طور مشخص متدن اساامی ارتباط داشته‌اند؟
نوشتار حارض این مبحث را در آثار پژوهشگران غربی پی گرفته و کوشیده است با توجه به آثار علمی برجای مانده از دانشمندان ایرانی عربی‌نویس در متدن اساامی روشمندی و ابداع روش‌های حتقیق را در آثار آنان تبینن کند. این بررسی نشان داد که بر‌اساس حتقیقات و اعرتافات اندیشمندان غربی معارص و، با توجه به متون علمی برجای مانده از اندیشمندان مسلامن، بنیان‌گذار روش علمی حتقیق مسلامنان بوده‌اند و اروپاییان استفاده از روش علمی در حتقیقات را وام‌دار ابداعات مسلامنان هستند. یافته‌های این پژوهش می‌تواند در تصویرسازی گذشته درخشان متدن اساامی و بازیابی هویت ملی تأثرر به‌سزایی داشته باشد.
مقدمه
روش الزمۀ دانش است و پیشرفت در هیچ دانشی بدون روش قابل تصور نیست. دستیابی به شناخت علمی میسّر نخواهد بود، مگر زمانی که با روش‌شناختی درست صورت پذیرد. روش‌شناسی]Methodology[ مطالعۀ منتظم و منطقی اصولی است که تفحص علمی را راهبری می‌کند - ساروخانی، 1388ش: - 22؛ بنابراین، روشمندی و داشتن روش علمی از ضرورت‌های تحقیق علمی و وصول به نتایج و دستاوردهای جدید است.
محققان آغاز تحول و نهضت علمی در اورپا را از زمانی می‌دانند که محققان اروپایی روش‌های متروک و ناکارآمد را به یکسو نهادند و با روش‌های جدید، که به روش علمی مبتنی بر تجربه موسوم است، به تحقیق پرداختند، از‌این‌رو، تحول علمی اروپا با نام دانشمندانی چون فرانسوا رابله940 - 1 ه1553 = م - که بر پرهیز از روش مجادله در آموزش و استفاده از روش تجربه - - Experimental Method و آزمون تاکید داشت و فرانسیس بیکن1036 - 2 ه1626= م - که بر پرهیز از قیاس ارسطویی و تجربه و آزمون اعتقاد داشت و دکارت2 و جان استوارت میل4 و کلود برنارد5 و.. پیوند خورده است.
زیرا آنان منادی روش جدیدی در بحث علمی بودند که با روش‌های مرسوم متفاوت بود. اکنون این سوال مطرح می شود که آیا دستیابی این دانشمندان به روش‌های علمی جدید کشف علمی خود آنان بود یا با یافته‌های پیشین تمدن بشری ارتباط داشت و اگر با تجربۀ تمدن بشری مرتبط بود با کدام تمدن؟ تمدن یونان قدیم یا تمدن اساامی که چندان فاصلۀ زمانی با دورۀ آنان نداشت؟
نکتۀ قابل توجه اینکه برخی از محققان ایرانی با نادیده گرفتن پیشینه و تاریخ علم و نقش اندیشمندان مسلمان در روش و روشمندی بانیان را اروپاییان می‌دانند و متأسفانه این نگرش به کتاب‌های درسی نیز راه یافته است که در اینجا صرفاً به چند نمونه اشاره میکنیم، چنان‌که ساروخانی می‌نویسد:... از قرن 16 به بعد اندیشمندانی چون فرانسیس بیکن و به دنبال او جان الک، جرج برکلی و دیوید هیوم با تأکید بر مشاهده و تجربه اصول اولیه و فلسفی این نگرش[اثبات‌گرایی] را پی‌ریزی کرده بودند. - ساروخانی، 1388ش: - 31 و به جای محور عقل، محور تجربه را عنوان نمودند.
ساروخانی، 1385ش: - 15 و در جایی دیگر عنوان می‌کند که [تجربه گرایی] مکتب مهمی است در تاریخ علم، به‌ویژه روش‌شناسی، که توسط دانشمندانی چون بیکن، الک و هیوم بنیان یافت - همان: - 34 و از نظر آنان تجربه سرچشمۀ اصلی و قابل ایقان در کسب دانش است. - همان - ؛ بنابراین، افرادی چون بیکن، الک، و هیوم بانیان معتدل اندیشۀ تجربه‌گرایی دانسته شده‌اند. - ساروخانی، 1385ش: - 22 -16 فروغی نیز معتقد است که نخستین قدم‌ها در راه تحقیق در اروپای جدید از اوایل قرن هفدهم میاادی برداشته شد و از این زمان بود که علوم به تدریج از قیود قرون وسطایی آزاد شدند. همت و از جان گذشتگی دانشمندانی چون فرانسیس بیکن - - 1561 -1626 گالیله - 1564 -1642 - ، کپلر - 1571 -1630 - و رنه دکارت - - 1590 -1650 موجب گردید تا بزرگ‌ترین مانع آزادی و توسعه یعنی استحمار و استعمار کلیسا پایان یابد و راه بر تحقیق و شکوفایی علمی گشوده شد.
نوشته‌های فرانسیس بیکن در زمینۀ ارزش و ترقیات علوم - - 1605 و ارغنون جدید - - 1620؛ موجب فرو‌ریختن بت‌های زمانه و رهایی علوم از یوغ کلیسا شد و با نوشته‌های رنه دکارت روش علمی جدید پایه‌گذاری گردید..... - فروغی، 1372ش: 15، به نقل از کتاب مبانی روش تحقیق از مهاجری نبوی نیز در کتاب خویش چنین می‌نویسد: در اواخر دورۀ رنسانس فرانسیس بیکن با اتخاذ نخستین روش‌های علمی تحقیق امکان به‌کار بردن روش علمی را در هر یک از علوم تجربی نوید داده بود.
نبوی، 1374ش: - 20 صادق آئینه‌وند در مقدمۀ کتاب روشمندی، پژوهش و پژوهشگر در تمدن اساامی غربیان را مبتکر در روشمندی علمی می‌داند که وارد جهان اساام نیز شده است؛ همان‌طور که می‌گوید: ...دو متفکر مشهور بیکن انگلیسی - 1626 -1561م - و دکارت فرانسوی - 1650 -1596م - دو شیوه در روشمندی مطرح کردند: روش پژوهش استداللی در ریاضیات و روش تجربی در طبیعیات... این امواج وارد جهان اساام شده و در این میان در طول یک قرن و در طی مباحثات دراز دامنی که رخ داد سه دسته از پژوهشگران پا در عرصه نهادند.... - آئینه‌وند، 1390ش - انعکاس این رویکرد که نقش مؤثر دانشمندان ایرانی مسلمان را در پایه‌گذاری روش تحقیق دانش نادیده می‌گیرد و به نوعی دیدگاه برخی از مستشرقان، که اروپاییان را مبدع روش علمی می‌دانند، بازتاب می‌یابد، ضرورت این تحقیق و بررسی را دو چندان می‌کند.
