مقاله جایگاه و اهمیت کار از دیدگاه اسلام و دانشمندان علوم اجتماعی و امام خمینی ( ره )

بخشی از مقاله

چکیده :

یکی از ارکان های اساسی در زندگی اجتماعی، جهاد و کار و کوشش انسان ها می باشد. کار و جهاد، یک جامعه را به مرزهای توسعه و ترقی نزدیک ساخته و باعث آبادانی و رشد آن سرزمین می شود، علاوه بر آن کار و فعالیت، نتایج ارزنده ای را در جسم و روح انسان دارد. با توجه به فواید و نتایج مثبت کار در اجتماع و روحیه فرد، آموزه های اسلام به کار و جهاد اهمیت زیادی می دهد.کار کردن فقط به معنای داشتن شغلی معین در جامعه نمی باشد، بلکه فرد باید در هر جایگاه و هر سنی، اهل سعی و کوشش باشد و بتواند در شکوفایی مادی و معنوی و رشد اجتماع، نقش مفیدی ایفا نماید.

ارزش کار، فقط به لحاظ مادی و کسب درآمد و ثروت نیست، کار همگانی باعث رشد و توسعه یک جامعه گشته و کشور را به سوی شکوفایی اقتصادی و پیشرفت اجتماعی سوق می دهد و اعضای آن جامعه را انسان هایی فرهیخته و سالم بار می آورد.کار و کوشش یکی از نمودهای شکر گذاری از نعمت ها و الطاف خداوند می باشدکار و کوشش شبانه روزی از ویژگی های سیره انبیاء و ائمه اطهار بوده است. نگاهی به شیوه و روش زندگی رهبران دینی گویای این مسئله است که ایشان در کنار امور دینی و عبادت خداوند، از کار و فعالیت اقتصادی غافل نمی ماندند، پیامبر اکرم - ص - همواره، امت خویش را به کار و جهاد دعوت می نمودند،

مقدمه :

از مهمترین رموز موفقیّت در زندگی، تلاش و پایداری در راه هدف است. اراده سترگ، تحرّک و پویایی که از اعتقاد راسخ انسان سرچشمه میگیرد، در راه رسیدن به اهداف عالی فردی و اجتماعی انسان ضروریترین عامل به شمار میآید کار سرمایه و ذخیره ملی است و میتواند به رشد تمدن کمک کند. اگر افراد جامعهای به طور نسبی بتوانند کار و شغل مناسب به دست آورند و شغل آنان متناسب با استعدادها، تواناییها و علائق آنها باشد، زمینه برای نوآوری، ابتکار، رشد و پیشرفت در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه به وجود میآید.

برعکس اگر زمینههای اشتغال و کار در جامعه محدود و تقاضا برای کار بسیار باشد، به تدریج بیکاری افزایش مییابد و گسترش بیکاری منجر به آسیبها و پیامدهای ناگوار در جامعه میشود .از نظر لغوی کار به معنای فعل و عمل و کردار انسان است و در اصطلاح، کار فعالیتی استسبتاًن دائمی که به تولید کالا یا خدمات میانجامد و به آن دستمزدی تعلق میگیرد .به عقیده بعضی از صاحبنظران در تعریف کار به نوع خاصی از کار توجه نشده است؛ بلکه کار را در مفهوم عام سرچشمه انباشت ثروت و سرمایه و نهایتاً رشد و شکوفایی جوامع تلقی کردهاند.

نویسندهای در این باره میگوید :مردم سرچشمه ثروتهای منقول بوده و افزایش ثروت از کار و زحمت آنها ناشی میشود - میک، رونالد، . - 22 : 1358 بر اساس این تعریف فعالیت و کار به طور عمده از طریق هدفها و ارزش محصولی که تولید شده معین میگردد؛ به عبارت دیگر کار زمینه را برای تولید و افزایش خدمات ایجاد میکند. به طور کلی کار عبارت است از : مجموعه عملیاتی که انسان با استفاده از مغز، دستها، ابزار و ماشینها برای استفاده عملی از ماده روی آن انجام میدهد و این اعمال نیز متقابلاً بر انسان اثر میگذارد و او را تغییر میدهد - توسلی، غلامعباس، - 10 :1375 .براساس تعریف مذکور کار دارای سه خصوصیت است :نخست، کار مبتنی بر فعالیت فکری و بدنی است.

دوم، از طریق کار، کالایی تولید میشود یا خدمتی عرضه میگردد .سوم، در قبال انجام کار، دستمزدی پرداخت میگردد .در اندیشه حضرت علیعلیهالسلام میتوان به صورت استنباطی کار را چنین بیان نمود: کار عبارت است از تلاش و کوشش انسانها برای آماده کردن زاد و توشه آخرت در دوران زندگی در دنیای مادی .حضرت علیعلیهالسلام میفرماید : - نهجالبلاغه، خطبه . - 230/9بر شما باد به تلاش و کوشش، آمادگی و آماده شدن و جمعآوری زاد و توشه آخرت در دوران زندگی .از دیدگاه علیعلیهالسلام در جامعه یکی از حقوق اولیه مردم این است که همه حق دارند، شاغل باشند. کار کوچکی و بزرگی ندارد؛ مگر با توجه به کاری که انجام میدهند و هر کس اعم از مرد و زن پاداش کار خود را خواهد دید .

اهمیت همت و اراده

از معانی همت میتوان به اراده، عزم، شجاعت و قوت ا شاره کرد. عزم و اراده انسان هرچه قویتر باشد امکان دستیابی به خواستههایش بیشتر میشود. از این رو میتوان گفت همت پیشزمینه هرگونه اقدام و عمل است. بلندهمتی و همت برتر داشتن در حقیقت نشانه اراده سترگ برای تحول به وضعیت بهتر است. لذا از ویژگیهای یک مدیر موفق برخورداری از قدرت تصمیمگیری اوست، به گونهای که اگر فرد دارای همت عالی باشد میتواند کارهای بزرگ انجام دهد .شهید مطهری با ذکر این جمله حضرت امیر المؤمنین علیعلیهالسلام که فرمودهاند قدر الرجل علی قدر همته، یعنی قدر و اندازه هر کس همان قدر و اندازه همتش است، اهمیت و استحکام این سخن را اینگونه میرساند که این عبارت از »جملههای خیلی عجیب و پرمعنایی است ….با چنین نگاهی ایشان همت را نشانه چند ویژگی مثبت ذیل برمیشمارد:

.1همت نشانه بزرگی روح: وی معتقد است مسلماً" همت بزرگ نشانه روح بزرگ است و همت کوچک نشانه روح کوچک است".

2 .همت نشانه سلامت و نشاط روان: از زاویهای دیگر، استاد وجود همت و عمل در راستای آن را از نشانههای روح و روان سالم دانسته . - مرتضی مطهری ، ج - 150 :22 در جایی دیگر شهید مطهری همت را به میزان قدرشناسی از خویش ارتباط میدهد که این نگاه، ادامه همان دیدگاه حضرت امیرعلیهالسلام به همت است. وی در توضیح این نظر خویش میگوید :روح بزرگ یک آرزوی بزرگ است، یک اندیشه بزرگ و وسیع است، یک خواهش و اراده بزرگ، یک نعمت بزرگ است... روح بزرگ به کمی و کوچکی و حقارت، تن نمیدهد، به کم از قدر خود راضی نمیشود.

- همان، ج - 17:660 شهید مطهری با همطراز شمردن همت با نبوغ و حتی عشق و ایمان، برخورداری از آن را دارای اثرات و نتایج ویژهای میداند که امکان فائق آمدن بر کمبودها و نواقص و پذیرش سختی و زحمت را برای انسان و جامعه فراهم میآورد. - همان، ج - 264 :2 استاد بر دو اثر ویژه کار و تلاش تأکید کردهاند 1: .انجام کارهای بزرگ را بدون داشتن همت متناسب با آن شدنی نمیداند و معتقد است با همت برخی کارهای به ظاهر نشدنی هم عملی میگردد - همان، ج .2 - 43 :14غالب اوقات کمبود یا نبود اراده و همت موجب میشود کارها متوقف و به بهانه کمبودها و مشکلات، این ضعف توجیه شود - همان، ج - 329 :18

ارزش و اهمیت کار

در اسلام بسیار به کار و تلاش اهمیت داده می شود حضرت رسولصلی االله وعلیه وآله دستی را میبوسد که از کار تاولزده و پینهبسته است و میفرماید :این دستی است که خدا و پیامبرش آن را دوست دارند - جرداق، جرج، ج 1، - 172 :1376 و نیز میفرماید: خداوند بنده با ایمان پیشهور را دوست دارد و هیچیک از شما غذایی گواراتر از دسترنج خود نخورده است - همان: - 172 علاوه بر پیامبر اسلامصلی االله وعلیه وآله ائمه اطهارعلیهمالسلام هرکدام به کار و فعالیت میپرداختند.

پس از رسول اسلام، امیرالمؤمنینعلیهالسلام از هر کس متواضعتر بود. در امور خانه به همسر خویش کمک میکرد و شخصا به کار و تلاش در مزرعه میپرداخت .با کلنگ زمین را میکند و آن را شیار و آبیاری میکرد و بارهای هسته خرما را روی شانه میگذاشت و به صحرا میبرد و بر زمین میفشاند و اگر یک دانهای از آن بر زمین میافتاد، خم میشد و آن را برمیداشت و میفرمود: امروز هسته است و فردا خرما - برقعی قمی، سید علیاکبر، بیتا : - 55 حضرت علیعلیهالسلام علاوه بر رسالت زمامداری و امامت به کارهای زراعت و باغبانی میپرداخت و درآمد آن را صرف فقرا و یتیمان جامعه مینمود. آن حضرت در اهمیت و ارزش کار و تلاش میگوید :کشیدن سنگهای گران از قلههای کوه، نزد من از منت دیگران کشیدن محبوبتر است.

مردم به من میگویند: کار برای تو عیب است و حال آن که عیب آن است که انسان دست نیاز نزد مردم دراز کند - قریشی، شریف، - 1366:6 در اندیشه و مرام امام علیعلیهالسلام کار از تقدس و احترام خاص برخوردار است چنانکه فرمود: پاداش هر کس در قبال هر کاری است که انجام میدهد. و در این باره چنان سخت گرفت که معروف شد، علی یاور هر کسی است که کار میکند و دشمن آن کسی است که به گدایی میپردازدقال علی - ع - للحسن - ع - : لاتلم انساناً یطلب قوته فمن عدم قوته کثر خطایاه. علی - ع - به فرزندش امام حسن - ع - فرمود: کسی را که به دنبال روزی و امرار معاش می رود، سرزنش نکن، زیرا کسی تلاش نکند و مایحتاج خود را به دست نیاورد.

گناهان او زیاد خواهد شد. - بروجردی ، حسین، بی تا، ج - 29 :22 در روایت دیگری آن حضرت می فرماید: »المومن... مشغول وقته« انسان مؤمن همیشه اوقات مشغول کار است. - حکیمی، محمد رضا و محمد و علی ، . - 333 :1380 در این روایت امام علی - ع - یکی از ویژگی ها و خصوصیات افراد مؤمن را اشتغال دائمی به کار ذکر فرموده است. همچنین علی - ع - در روایتی به اثر و نتیجه کار اشاره نموده و چنین می فرماید: »من یعمل یزددقوه« کسی که کار کند نیرویش افزوده گردد: - حکیمی، محمد رضا و محمد و علی ، 1380، ج - 192 : 5 از جمله اثرات و نتایج اشتغال به کار، افزایش نیرو و توانمندی انسان است. که در روایتی دیگر آن حضرت احاد مردم را به کار و تجارت توصیه می نماید: »تعرضوا للتجارات، فان لکم فیهاغنی عمافی ایدی الناس. به کارهای تجارت بپردازید، زیرا این کار شما را از آنچه که دردست مردم است بی نیاز می گرداند.

- الحیاه ، ج. - 373 :5 در این روایت آن حضرت توصیه و سفارش به کار و تجارت نموده و به دنبال آن آثار و نتایج این امر را که استقلال و بی نیازی انسان از دیگران می باشد، بیان فرموده است. آری در نهایت آن حضرت کار و تلاش را شعار یک انسان مؤمن و باتقوی می داند زیرا شخصیت هر کسی به وسیله عمل و کار و تلاش او در جامعه شناخته می شود و می فرماید: »العمل شعارالمومن« عمل و کار معرف انسان مؤمن است. - غررالحکم، ج - 9301 : 2