بخشی از مقاله
چکیده
کانیهای گوهری فلدسپات، آندالوزیت، کوارتز، تورمالین و .... در شمال شهرستان ازنا وجود دارند لذا شمال ازنا را می توان بهشت کانیهای گوهری استان لرستان نامید. معدن فلدسپات مرزیان در شمال شرق ازنا مهمترین ذخیره فلدسپات در استان لرستان است. فلدسپات مرزیان بصورت دانه متوسط و متبلور و اغلب از نوع سدیک و کمتر پتاسیک است.
فلدسپات مزبور به رنگ سفید، کرم تا خاکستری بوده و سنگ میزبان آن گرانیتوئید ازنا است. آندالوزیتهای مرزیان ازنا بصورت درشت بلور به رنگ قرمز جگری تا خاکستری دیده می شوند و سنگ میزبان آن ها گرانیتوئید و شیست است.
کوارتز موجود در رگه های معدن قیدعلی - شمال ازنا - بصورت بلوری، شفاف و خالص است. کوارتز موجود در این معدن منشا آذرین دارد و رگه های کوارتز عمدتا درمیان توده گرانیتوئیدی ازنا رخنمون دارند. در حالی که کوارتز موجود در اندیس کوارتز گمه - شمال ازنا - از نوع دگرگونی است و بصورت عدسیها و لایه های کوارتزیتی همراه شیست وجود دارد. بلورهای تورمالین در شمال و شمال شرق ازنا در توده گرانیتوئیدی ازنا - مخصوصا در رگه های پگماتیتی و آپلیتی - مشاهده می گردد.
مقدمه
پی جویی برای اکتشاف و استخراج فلدسپات در استان لرستان بصورت محدود انجام شده است. ذخایر این ماده عمدتا بصورت رگه ای درز و شکافهای توده های آذرین را پر کرده اند. علاوه بر معادن فعال فلدسپات، رگه ها و عدسیهایی بصورت پراکنده در گرانیتها، آپلیتها و شیستها دیده می شوند. در زون سنندج سیرجان توده های گرانیتوئیدی الیگودرز و ازنا وجود دارند که کانسارها و اندیسهای فلدسپات بصورت رگه های پگماتیتی و آپلیتی در میان این توده ها در امتداد تراست زاگرس قرار دارند. با توجه به پیشرفت تکنولوژی در آینده، رگه های پگماتیتی و آپلیتی موجود در توده ها بعنوان ذخایر بالقوه فلدسپات مطرح هستند. کانسار فلدسپات مرزیان مهمترین توده معدنی فلدسپات در استان لرستان است.
ذخایر سیلیس استان بصورت رگه، رگچه و عدسی پراکنده با خلوص نسبتا بالا در شیستها، گرانیتها و گرانودیوریتها در منطقه دگرگون شده بخش شمالی آن بخصوص در محدوده توده های نفوذی الیگودرز، ازنا و بروجرد به فراوانی یافت می شوند که ارزش اکتشاف و بهره برداری دارند. علاوه بر این ذخایر نسبتا بزرگی از سنگهای سیلیسی حاوی 2 تا 10 درصد آلومین و آهن در محدوده شهرستان های الیگودرز و دورود مشاهده می گردد.
سیلیس در استان عمدتا بصورت رگه های سیلیس با منشا گرمابی و پنوماتولیتی و کوارتزیت با منشا دگرگونی در شمال و شمال غرب ازنا وجود دارد و در مناطقی مانند گمه، مرزیان، چهار چشمه، قید علی، سیردر و آق بولاغ نیز دیده می شوند. سنگهای دگرگونی زون سنندج سیرجان دربرگیرنده ذخایر بزرگ سیلیس است که سنشان از پرکامبرین پالئوزوئیک تحتانی تا اواخر مزوزوئیک متغیر است.
توده های منطقه باعث ایجاد سیلیس شده اند و پدیده های دگرگونی نیز باعث ایجاد تعداد زیادی رگه و عدسی کوارتزی خالص در شیستها و گنیسها و سایر سنگهای دگرگونی شده اند. ذخایر سیلیس بیشتر در غرب استان در مجاور تراست زاگرس گسترش دارند. بنابراین بعضی ذخایر منشا دگرگونی و بعضی منشا آذرین دارند و گاه هم آذرین و هم دگرگونی هستند
الف - ذخایر سیلیس با منشا آذرین: کانسار سیلیس قیدعلی مهمترین ذخیره با منشا آذرین در حاشیه ازنا است. سایر کانسارها و اندیسهای سیلیس نوع آذرین حاشیه ازنا شامل زیر هستند:
قطعات 20 - کیلومتری شمال غرب ازنا و شرق روستای قطعات - ، گله 28 - کیلومتری شمال غرب ازنا و شرق روستای گله - ، شاه ولی 15 - کیلومتری شمال ازنا و شمال روستای شاه ولی - ، قلعه خلیفه 25 - کیلومتری شمال غرب ازنا و شمال روستای قلعه خلیفه - ، حسن آباد 28 - کیلومتری شمال غرب ازنا و جنوب روستای حسن آباد - ، داوود پیغمبر 29 - کیلومتری شمال غرب ازنا و مجاور روستای داوود پیغمبر - .
ب - ذخایر سیلیس با منشأ دگرگونی: این ذخایر همزاد با سنگهای دگرگونی هستند. رگه ها و عدسیهای کوارتزی خالص دراثر پدیده دگرگونی در میان سنگهای شیستی، اسلیتی، ماسه سنگی و گنیسی مخصوصا شیستی ایجاد شده اند. در اثر دگرگون شدن آنها، کوارتزیت ایجاد شده است. در حالتی که جنسشان با سنگهای فراگیرشان متفاوت باشند، بعلت پایداری در برابر چین خوردگی در فرایند دگرگونی، ایجاد حالت عدسی و توده ای شده است. ذخایر سیلیس دگرگونی دو دسته اند:
- 1 در واحدهای دگرگونی پرکامبرین پالئوزوئیک تحتانی: عدسیها و لایه های کوارتزیت همراه شیست، مرمر، آمفیبولیت و گنیس پرکامبرین پالئوزوئیک تحتانی وجود دارد. پراکندگی این اندیسها زیاد است ولی ذخیره قابل توجهی ندارند. مثال کانسار سیلیس گمه - 4 کیلومتری شمال ازنا و مجاور روستای گمه - .
- 2 در واحدهای آتشفشانی رسوبی دگرگونه تریاس: این ذخایر حوالی ازنا گسترش دارند. در این ناحیه واحد کوارتزیتی سفید تا کرم رنگی - قسمتی از آن دارای رنگ هوازده - در میان سنگهای آتشفشانی رسوبی دگرگونه تریاس وجود دارد. در روی کوارتزیت، سنگهای کربناته با میان لایه آتشفشانی قرار گرفته است. ضخامت این واحد کوارتزیتی بعلت چین خوردگی و روراندگیهای حاصل از فعالیتهای تکتونیکی متغیر و حداکثر تا 30 متر است. ادامه این کوارتزیت تا شمال شرق دورود می رسد. کانسارهای سیلیس مسعودآباد 12/5 - کیلومتری شمال غرب ازنا و شمال مسعودآباد - ، بوکی 17/5 - کیلومتری شمال غرب ازنا و شمال مسعودآباد - ، ده موسی 23 - کیلومتری شمال غرب ازنا وجنوب ده موسی - ، دره ژان 20 - کیلومتری شمال غرب ازنا - و تیدار 20 - کیلومتری شمال غرب ازنا و غرب تیدار - از این نوع هستند.
همچنین بلورهای تورمالین نیز در شمال و شمال شرق ازنا در توده گرانیتوئیدی ازنا - مخصوصا در رگه های پگماتیتی و آپلیتی - به اندازه 2 تا 4 سانتیمتر مشاهده می گردد که حاصل از ماگمای سرشار از بور در مراحل تفریق پیشرفته توده گرانیتوئیدی ازنا می باشد.
در بخش زیر توضیحاتی درمورد مهمترین معادن و اندیسهای فلدسپات، آندالوزیت، کوارتز و تورمالین شمال ازنا - شکل - 1 ذکر می گردد:
شکل :1 راه دسترسی به معادن و اندیس های گوهری شمال ازنا
روش مطالعه
این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و نقد و بررسی مطالعات پیشین صورت گرفته است. برای این منظور پس از جمع آوری و بررسی داده های مربوط به اندیسهای کانیهای گوهری شمال شهرستان ازنا، تیپ کانی سازی مربوطه تاحد امکان پیشنهاد گردیده است.
