بخشی از مقاله
چکیده
امروزه تولیدات علمی به عنوان شاخص مهمی از توسعه و پیشرفت هر کشور و شاخصی از فعالیتهای سامانه علمی کشورها، در کانون توجه سیاستگذاران و تصمیمگیران در سطوح ملی و بینالمللی قرار گرفته است. روند توسعه تولید علم در ایران به همراه میزان تولیدات علمی ثبت شده نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران به جایگاه رفیعی در منطقه در میزان تولیدات علمی رسیده است.
نظر به ضرورت توجه به تولید علم ایران در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، هدف از پژوهش حاضر، بررسی پیشرفت علمی ایران است. این پژوهش با رویکرد نظری و با روش سندکاوی صورت گرفته است. جهت دستیابی به اطلاعات مورد نظر، جستجوها در پایگاه استنادی جهان اسلام و بانک نشریات کشور، پایگاه اطلاعات علمی وابسته به جهاد دانشگاهی کشور، موتور جست و جوی گوگل و گوگل اسکالر انجام گرفته است.
امروزه تولیدات علمی به عنوان شاخص مهمی از توسعه و پیشرفت هر کشور - رپانوویچی ،2010؛ - 2011 و شاخصی از فعالیت های سامانه علمی کشورها، در کانون توجه سیاست گزاران و تصمیمگیران در سطوح ملی و بین المللی قرار گرفته است. هرچند تولیدات علمی را به تنهایی نمی توان نشانه ای قطعی برای رشد و توسعه همه جانبه علمی تلقی کرد، ولی واقعیت این است که امروزه بسیاری از تصمیم ها در حوزه تحقیق و توسعه با توجه به تولیدات علمی کشورها انجام می گیرد که به عنوان یک عینیت مجسم امکان مقایسه، قضاوت و ارزیابی فعالیت های پژوهشی یک کشور، منطقه یا دانشگاه - امین پور، و حیدری، - 1388 را فراهم می آورد.
بانک جهانی در گزارش توسعه جهانی خود که در سال 1998 انتشار یافت، دانش را به عنوان مهمترین عامل تعیین کننده استاندارد زندگی در کشورهای پیشرفته اقتصادی مطرح نمود World Bank - ، - 1998 و در سال 2002 بر اهمیت دارایی های دانشی ملت ها تأکید نمود و توجه به این دارایی را به عنوان راهی برای مشارکت کشورهای در حال توسعه در انقلاب دانش به شمار آورد که می تواند نقش تعیین کننده ای در کاهش فاصله بین این کشورها و کشورهای توسعه یافته ایفا نماید.
ضرورت این امر را می توان در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی نیز مشاهده کرد که در آن ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه، دارای هویت اسلامی و انقلابی و الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل ترسیم شده است. از این رو در این پژوهش، تولید علم ایران در سه مقطع زمانی تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آینده پیشِ رو مورد بررسی قرار گرفته است. جهت دستیابی به اطلاعات مورد نظر، جستجوها در پایگاه استنادی جهان اسلام و بانک نشریات کشور، پایگاه اطلاعات علمی وابسته به جهاد دانشگاهی کشور، موتور جست و جوی گوگل و گوگل اسکالر انجام گرفته است.
.2 تولید علم؛ مفاهیم، ضرورت ها
تولید علم از مشخصه های مهم توسعه یافتگی کشورها محسوب می شود. زندگی افراد چنان با دستاوردهای علمی عجین شده است که بی توجهی به آن اختلالات عظیمی را در کارکرد جوامع به وجود خواهد آورد. در قرن بیست و یکم، شرط لازم برای رشد و توسعه همه جانبه، رشد، توسعه و تولید علمی است و زندگی در دنیای پیچیده کنونی مستلزم برخورداری از علم، دانش، همراه با تحقیق و نوآوری می باشد - نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری،1384، ص6، . - 18 علم به مفهوم زدودن جهل نسبت به امور کسب و معرفت است که صاحب معرفت را قادر به شناخت روابط بین امور می نماید و این شناخت منجر به تسلط به امور می گردد.
اما عالم گشتن، صاحب معرفت علمی شدن، خود وابسته به تولید است، یعنی با علم، معرفتی تولید می شود که ذخیره می گردد و این ذخیره ارزشمند علمی، باید به صورتی مستمر و پویا در حال تداوم و نو شدن باشد - ژائو، ایکس یو، لی، وانگ، . - 2005 چرخهی علم شامل فراگیری، تولید، ترویج، انتشار و به کارگیری علم میباشد. تولیدات علمی طیف وسیعی از آثار نظیر کتاب، پایان نامه، طرح تحقیقاتی و غیره را شامل می شود - امین پور، کبیری، و تاجی، . - 1387 در واقع چاپ و انتشار کتاب، ثبت اختراعات، چاپ مقالات در مجلات معتبر داخلی و خارجی، و ارائه اندیشه و ایده های جدید پس از مطالعات نظری و عملی و به عبارت دیگر هر دانشی که ایدهای جدید را در سطح بین المللی ارائه دهد و به ثمر رساند، تولید علم محسوب می شود.
.3 تولید علم ایران؛ تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی
تولید علم در ایران ریشه ای تاریخی دارد و به دوران کهن بر می گردد. از حدود هزاره های سوم پیش از میلاد در برخی جوامع متمدن واقع در جنوب غربی ایران فضای علمی محدودی وجود داشته که در میان آنها اندیشه ها و ابداعات چشمگیری در علوم ریاضیات، ستاره شناسی، و هندسه به وجود آمد. از اوضاع علمی ایران در سده 5 و 6 پیش از میلاد یعنی در عصر هخامنشیان اطلاع چندانی در دست نیست همین قدر می دانیم که آثار هنری و مهندسی که از عهد هخامنشی به جای مانده و گنجینه ای از کتاب های گلین که در تخت جمشید به دست آمده، همگی گواه رونق علمی در آن زمان به شمار می آید.
عصر ساسانی یعنی زمان میان سده های3 تا 7 میلادی که آخرین دوره تاریخ ایران پیش از اسلام بوده است، مدارس و مراکز علمی ایجاد گشت و فعالیت های چشمگیری در ستاره شناسی و نجوم انجام شد - فرشاد، . - 1365 در قرون اولیه اسلامی تا سده 11 میلادی به خصوص سده های 8 و 9 میلادی تولید علم در رشته های مختلفی همچون علوم پزشکی، جغرافیا، نجوم، ریاضی، شیمی و سایر علوم صورت گرفت و ایرانیان به ابداعات و اختراعات بزرگی دست یافتند - شادمحمدی، . - 1384 ظهور شخصیت هایی همچون ابوریحان بیرونی، محمد بن موسی خوارزمی، زکریای رازی و بسیاری دیگر حاصل این دوره می باشند - کاشانی، . - 1386 به دنبال تأکید و تشویق اسلام به علم از یک سو و توصیه و ترغیب به انجام سنت وقف و امور خیر از سوی دیگر علاقه و شوق وافری نسبت به ساخت مدارس در سلاطین و اربابان ثروت ایجاد شد.
بطوری که در عهد رونق حکومتهای اسلامی در بیشتر بلاد اسلام مدارس مهمی مانند نظامیه، مستنصریه، حلاویه، جوزیه و ... بنا شد. به طور مثال خواجه نظام الملک طوسی وزیر ملکشاه سلجوقی، نزدیک به شش صد هزار دینار صرف بنای نظامیه بغداد کرد و در اصفهان، نیشابور، بلخ و هرات هم مدارس نظامیه ساخت. علاه بر این مدارس کوچک و بزرگ، دانشگاه هایی مانند دانشگاه جندی شاپور با بهترین امکانات تحقیق و مطالعه، پذیرای دانشجویان از نقاط مختلف دنیا گشت. این در حالی بود که اولین مدارس و دانشگاها در اروپا مانند سالرنو، پاریس، مونپلیه و آکسفورد همگی بعد از قرن دوازدهم میلادی به وجود آمدند و بنای این دانشگاهها تأثیر مدارس اسلامی خالی نبود - زرین کوب،
