بخشی از مقاله
چکیده :
گسترش بی رویه ي شهرهاي امروز و عدم برنامه ریزي مناسب در این زمینه منجر به ایجاد فضاهاي شلوغ و پر غوغاي شهري است، که همه ي شهروندان را به انزوا کشانده، موجبات عدم تعاملات اجتماعی را فراهم آورده و در مجموع منجر به کاهش کیفیت زندگی در شهرها شده است.شهروندان منبع حیاتی شهرها به شمار می آیندو خلاقیت کسانی که در یک شهر زندگی می کنند و یا امور آن را بدست دارند، متضمن موفقیت آن شهر در دنیاي آینده است. این رویکرد می تواند به فراخور ظهور گرایش هاي جدید در" طراحی و برنامه ریزي شهري" مورد توجه قرار گیرد.فضاهاي باز عمومی در شهر یکی از مهم ترین عناصر شهري است به طوریکه بیشتر این فضاها بیان کننده ي احراز هویت شهر و اساساً شهر با آن تعریف می گردد.فضاي شهري به طور عام و فضاهاي باز عمومی به شکل خاص محیطی مناسب براي بروز خلاقیت شهروندان می باشد.یافته هاي تحقیق حاکی از آن است که معیارهاي مناسب جهت بروز خلاقیت در فضاهاي باز عمومی شامل سرزندگی، تنوع و سازگاري، هویت بخشی، مشارکت، آسایش و ایمنی، دسترسی و نفوذ پذیري است.روش تحقیق پژوهش حاضربه صورت کیفی که شامل مطالبات اسنادي، کتابخانه اي و دسترسی به درگاه هاي اینترنتی می باشد و روش تحلیلی که به تحلیل داده هاي گردآوري شده می پردازد وآن را در قالب نتایج بیان می کند.
واژه هاي کلیدي: خلاقیت، فضاهاي عمومی، فضاهاي باز شهري ، شهر فردا
-1 مقدمه:
از مهم ترین ویژگی زندگی شهري امروز وجود روابط پیچیده اجتماعی است.بخشی از این روابط در محیط کار و فعالیت شکل می گیرد ولی بخش زیادي از آن در قالب تعاملات اجتماعی در فضاهاي شهري مفهوم می یابد.بنابراین فضاي شهري در رشد اجتماعی شهروندان نقش مهمی ایفاء می کند.در این مکان ها است که برخوردهاي اجتماعی شکل می گیرد،هاله هاي اجتماعی تعریف می شود و ساز و کارهاي زندگی جمعی تجربه می شود.بنابراین عدم وجود فضاي شهري مناسب می تواند سبب بروز ناهنجاري هاي اجتماعی در شهرها شود - کریر، - 15 :1383 ناهنجاري هاي اجتماعی موجبات انزوا و بیگانگی افراد از یکدیگر را فراهم آورده می آورد و در نهایت به برش فرد از محیط می انجامد - عصار، - 107 : 1391
بنابراین فضاي شهري به طور عام و فضاي باز شهري به شکلی خاص می تواند مکانی مطلوب براي بروز تعاملات اجتماعی و بروز خلاقیتشان در شهر باشد.از آنجا که یکی از ارکان شکل گیري شهر خلاق فضا است بنابر این وجود فضاي عمومی مطلوب در شهر بستر مناسبی را براي شکل گیري شهر خلاق فراهم می کند.فضاي عمومی مناسب به شهروندان این فرصت را می دهد که خلاقیتشان را به نمایش بگذارند - کلانتري، - 74 :1391 همچنین دست یابی به شهر خلاق نهایت آرزوي هر جامعه ي مدرن است و موفقیت یک شهر در دنیاي آینده در گرو خلاقیت شهروندانش می باشد - شهابیان،1391، - 67 لذا پژوهش حاضر در نظر دارد که علاوه بر بیان پایگاه نظري در این زمینه به بیان راهکارها یی به هنگام متجلی شدن آن در محیط نیز بپردازد .
-2 پیشینه ي پژوهش:
-2-1 سابقه ي خلاقیت و شکل گیري فضاي خلاق:
مطالعه دانشمندان در دهه ي 1960 بر روي مغز انسان منجر به این شد که هریک از دو نیمکره شامل عملکردهاي ادارکی بالاتري هستند.با این کشف تئوري مقدماتی زیادي براي کارکرد مغز در ارتباط با حل خلاق مسئله مطرح شد. یکی از مهم ترین آنها نظریه "مغز راست/مغز چپ" که توسط "راجر اسپري"مطرح شد. بر اساس این تئوري سمت چپ مغز انسان براي امور منطقی، قضاوت و استدلال به کار می رود و سمت راست مغز منبع تخیل، احساس، خلاقیت و نوآوري است.بنابراین خلاقیت مخصوص افراد خاص و ویژه نیست بلکه مختص همه ي افراد بشر می باشد - اعظمی، - 73 :1387 در سال 1962تورنس خلاقیت را در قالب فرآیند، محصول، شخصیت و محیط بررسی می کند و یکی از عوامل اصلی بروز خلاقیت را محیط می داند. - صادقی مال امیري، - 99 :1389
و در نهایت در سال 1967 اولین کسی که بحث مناطق و شهر هاي خلاق را مطرح کرد ریچارد فلوریدا بود و در سال 2002 اولین کتاب خودرا با عنوان طبقه خلاق به چاپ رسانید و پس از آن در سال 2005 کتاب دیگري را براي تقویت موضوعش منتشر کرد. - جاوید، - 105 : 1391 در سال 2007 آقاي آلن اسکات با استفاده از ادبیاتی که فلوریدا مطرح کرده بود مباحثی را در ارتباط با شهر ها و محیط خلاق مطرح می کند مباحثی در زمینه اینکه چگونه ظرفیت هاي یک شهر را به سمت خلاقیت سوق دهیم؟ - رفیعیان، - 13 :1390 و در نهایت در عصر حاضر "چارلز لندري"خلاقیت را اینگونه مطرح می کند : امروزه شهرها داراي یک منبع حیاتی اند وآن مردمانش هستند پروراندن خلاقیت کسانی که در یک شهر زندگی می کنند متضمن موفقیت آن شهر در دنیاي آینده است. - شهابیان، - 68 :1391 بنابراین نیازمند محیط و بستري هستیم تا از طریق آن، شهروندان بتوانند شهر را به سمت خلاقیت سوق دهند.
-2-2 سابقه ي فضاهاي باز عمومی در ایران:
سابقه فضاهاي باز - فضاهاي عمومی - در ایران به فضاهاي باز وسیعی بر می گردد که داراي محدوده اي محصور یا کم و بیش معین بودند و محل تبلور تعاملات اجتماعی مردم بود که در کنار راها و یا در محل تقاطع ها قرار داشت و داراي کارکردي ارتباطی، اجتماعی، تجاري، ورزشی، نظامی یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مذبور بود و میدان نامیده می شد و نیز میدان هاي کوچک، به خصوص میدان هاي کوچک ارتباطی درون محله هاي مسکونی که میدانچه نامیده می شد از اهمیت بارزي بر خوردار بوده اند. - سلطان زاده، - 82 :1370شهرهاي ایرانی بر اساس الگوي محوري- هندسی سازماندهی می شدند.شهرها با برج و بارو به صورت مربع شکل و از محورهاي اصلی برخوردار بودند.یک خیابان اصلی از تنها دروازه ي شهر که دو طرف آن را خانه هاي حیاط دار احاطه می کرد تا به میدان مرکزي که پارکینگ همگانی جمعی چهار پایان و دام بود، ادامه داشت. فضاهاي باز مهم شهري میادین بودند و به عنوان نقاط ملاقات حاکم شهر و شهروندان استفاده می شد. - مدنی پور، - 236 : 1391
-3 مورفولوژي مفاهیم: - چارجوب نظري تحقیق -
-3-1 مفهوم خلاقیت:
واژه ي خلاقیت در لغت نامه ي دهخدا خلق کردن، آفریدن و به وجود آوردن معنا شده است . خلاقیت در ساده ترین سطح به معناي پدید آوردن چیزي است که قبلاً وجود نداشته است ..در واقع خلاقیت یعنی به کار گیري توانایی هاي ذهنی براي ایجاد یا تبلور یک فکر یا مفهوم جدید که برخی ان را به ترکیب ایده ها یا ایجاد پیوستگی بین ایده ها تعبیر کرده اند. - شهابیان، - 67 :1391
-3-2 خلاقیت از دیدگاه روانشناسی:
کلمه ي خلاقیت در زمینه هاي گوناگون و در معانی مختلف به کار برده شده است مثلاً به عنوان تفکر مولد، قوه ي ابداع، قوه ي تخیل، تفکر پر شاخ و برگ و غیره. همچنین نظریات متعددي در خصوص آن داده شده،، اما شاید به جرأت بتوان گفت جامع ترین نظریه مربوط به گیلفورد دانشمند آمریکایی است او با تحقیقات فراوان سرانجام به این نتیجه رسید که توانایی هاي فکري انسان را نمی توان در یک بعد خلاصه کرد و آن را هوش یا چیزي شبیه با این نامید وي با روش هاي پیشرفته ي آماري دریافت که انسان داراي 150 خصیصه می باشد که به تنهایی قابل اندازه گیري است از نظر وي موراد زیر مستقیماً در ظهور خلاقیت مؤثرند:
-1 سیالیت - روانی - : تولید تعدادي اندیشه در یک زمان
-2 انعطاف پذیري - نرمش - : تولید اندیشه هاي متنوع و غیر معمول و راه حل مختلف براي یک مسئله
-3 تازگی - اصالت - : استفاده از راه حل هاي منحصر به فرد وي بر این سه مورد در ظهور مستقیم خلاقیت تأکید دارد. - مظفر، - 65 :1386اما آنچه در این میان تمام روانشناسان بر آن اتفاق نظر دارند این
است که: خلاقیت چون دیگر استعدادها ي بشر اکتسابی است و مختص افراد ویژه نیست.دوم آنکه رشد خلاقیت محتاج شرایط و طی مراحل آموزش و پرورش ویژه است سوم آنکه موانع مختلفی در برابر بروز خلاقیت وجود دارد که به جزء تعداد معدودي از آنها که به توانایی هاي جسمی افراد بستگی دارد اغلب به جنبه هاي اجتماعی، فرهنگی و تربیتی مربوط میشود - همان -
-3-3 خلاقیت از دیدگاه طراحی شهري:
شهرها همواره مکانی براي ابداع خلاقیت و نو آوري هستند.چناچه مامفورد معتقد است در شهر روابط اولیه زیادي وجود داردکه منجر به نو آوري هاي اجتماعی و خلاقیت در زندگی شهري می شود. علاوه بر این "ریچارد فلوریدا " معتقد است شهرها ظرف بروز خلاقیت هستند که همیشه چرخ هاي حرکت، تمرکز و هدایت انرژي بشر بوده اند . - کلانتري، - 74 :1391 داشتن شهر خلاق نهایت آرزوي هر جامعه مدرن است.شهر خلاق فضایی است که درآن فعالیت هاي نو رخ می دهد و خلاقیت به عنوان راهکاري اساسی در طراحی شهري ارزش گزارده می شود.شهر خلاق در قرن حاضر به معناي شهروندان خلاق است.شهر خلاق نه تنها فضایی است که درآن خلاقیت رشد میکند، بلکه شهري است که بتواند با برنامه ریزي درست به شکلی خلاقانه استعداد همکاري جمعی را در راستاي ارائه ي خدمات بیشتر به کار گیرد.بنابراین چنین شهري موفق ترین شهر در این قرن خواهد بود. - همان - .فضاي شهر خلاق آن است که در هر شهري همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر از آنچه ما در وهله ي اول تصور می کنیم وجود دارد و هدف شهر خلاق ارتقاي کیفیت زندگی در پرتو تعاملات اجتماعی و روابط صحیح آن به شکلی نو خلاصه می گردد. - سعیدي، - 6 :1389 در این بین براي داشتن شهر خلاق و مکان مناسب جهت بروز خلاقیت براي عموم شهروندان، فضاهاي عمومی به شکل عام و فضاهاي باز آن به شکل خاص مکان مناسب براي این مهم می باشند
-3-4 عوامل مؤثر درپیدایش و ظهور خلاقیت:
بدون تردید عوامل ارثی و فرهنگی در پیدایش استعداد و رشد خلاقیت تاثیر دارند. اثر وراثت در پیدایش نیروي ابتکار قابل انکار نیست. افراد بی شماري در محیط هاي مساعد پرورش یافتهاند ولی همهي آنها مواجه فکر و اندیشهي تازه نشدند. با اینکه عامل ارثی پیدایش استعداد خلاقیت را در افراد ممکن میسازد، با این حال بروز و رشد این استعداد تحت تاثیر عوامل محیطی قرار دارد. در اجتماعاتی
