بخشی از مقاله
چکیده
شبکه جایگاههای سوخت CNG ازجمله اجزاء شبکه خدمات شهری است که بهعنوان تأمینکننده بخشی از سوخت شبکه حملونقل شهری دارای اهمیت بوده و مکانیابی صحیح و اصولی آن نقش مؤثری در خدمتدهی بیشتر دارد. با توجه به توزیع نامناسب جایگاههای سوخت CNG شهر یزد، در این تحقیق سعی بر این بوده است مناطقی که با کمبود مواجه هستند را شناسایی نماییم که جهت دستیابی به این هدف با در نظر گرفتن معیارهای مناسب و با استفاده از دانش کارشناسان و نرمافزارهایی همچون Expert Choise اقدام به وزن دهی این معیارها نموده و با روش AHP - روش تحلیل سلسله مراتبی - به ارائه پیشنهاد در خصوص مکانهای مناسب احداث جایگاه های سوخت CNG پرداخته شد.
-1مقدمه
رشد و توسعه فیزیکی شهرها به همراه افزایش جمعیت، مشکلات عمدهای را در شهرهای بزرگ به وجود آورده است. در این میان مکانیابی صحیح و اصولی خدمات شهری میتواند تا حدود زیادی در نظم بخشیدن به عملکرد شهر مؤثر باشد. شبکه جایگاههای سوخت CNG ازجمله اجزاء شبکه خدمات شهری است که بهعنوان تأمینکننده سوخت شبکه حملونقل شهری عمل نموده و به نوبه خود از جهت ملاحظات ترافیکی، شهرسازی، ایمنی و زیستمحیطی دارای اهمیت است.[8]
توسعه صحیح و توزیع یکنواخت و متوازن جایگاههای سوخترسانی، دستاوردهای ارزشمندی به دنبال خواهد داشت، کاهش زمان و طول سفرهای سوختگیری، سوختگیری در مجاورت محل سکونت و افزایش رفاه شهروندان، دسترسی مناسب به جایگاههای سوخت CNG، عدم تشکیل گرههای ترافیکی و عدم تشکیل صف در جایگاهها، افزایش ایمنی و کاهش هزینههای اقتصادی تأمین زمین ازجمله این دستاوردها میباشند.[4]
همچنین تعداد کم جایگاهها، صفهای طویل مشتریان جهت سوختگیری در محل جایگاههای CNG و افزایش تعداد خودروهای دوگانهسوز نیاز به تأسیس جایگاههای جدید را نمایان میسازد.[5] مهمترین مشکل در مسیر خدماترسانی این بخش، عدم توزیع نامناسب جایگاهها از لحاظ کمی و محدود بودن شعاع عملکردی جایگاههای مذکور میباشد. لذا با توجه به موارد مطرح شده، این مسئله ضروری به نظر میرسد که توزیع کمی و کیفی جایگاههای گاز CNG، بهطور علمی و تخصصی، مورد بررسی قرار گیرد.
عوامل و فاکتورهای متعددی در تعیین و مشخص نمودن مکان کاربریهای مختلف شهری، دخیل و تأثیرگذار میباشند. عواملی چون: جمعیت، دسترسی، آدابورسوم ملی و مذهبی، وضعیت اقتصادی جامعه، تجانس کاربریهای همجوار، عملکرد کاربریها - با توجه به مقیاس و شعاع عملکردی آنها - و استانداردهای ایمنی نظیر زلزله، سیلخیزی و ... دارای اهمیت میباشند.[12] در تحقیق حاضر، بررسی معیارهای مکانیابی جایگاههای سوخت CNG از ابعاد گوناگون صورت گرفته و در ادامه با وزن دهی به معیارها از طریق مدل AHPٌ، مکان گزینی بهینه صورت میپذیرد.
زیاری و همکاران در مطالعهای، کاربری اراضی شهری منطقه 4 شهر تهران را مورد بررسی قرار دادند و با استفاده از مدل AHP اقدام به وزن دهی معیارهای مکانیابی جایگاههای پمپ گاز CNG نمودند. در این تحقیق معیارهای اندازه و ابعاد زمین، گسل، مسیل، شیب و دسترسی بهعنوان عوامل تعیینکننده مورد بررسی قرار گرفتند و با استفاده از مقایسات زوجی و استفاده از مدلهای ریاضی درنهایت وزن نهایی معیارها را مشخص نمودند که بررسیها معیار دسترسی را بهعنوان مهمترین عامل در مکان گزینی بهینه مشخص نمودند.[4]
محملی ابیانه در تحقیقی جهت مکانیابی صحیح و اصولی خدمات شهری، ضمن بیان مسئله به بررسی اجمالی زوایای مختلف آن، تحلیل مختصری از جنبه سیاستی، اجتماعی و اقتصادی موضوع پرداخته و نتایج مطالعات و پژوهشهایی را که با هدف ارائه مدلی برای ایجاد شبکه متوازن جایگاههای سوخترسانی در شهر تهران انجام گرفته است را در قالب یک سند سیاستی جهت اجرا ارائه نموده است.[8]
شمس نوبخت و همکاران جهت مکانیابی مناسب جایگاههای عرضه سوخت به تعیین تعداد و محل مناسب قرارگیری جایگاهها با استفاده از مدل برنامهریزی ریاضی اقدام نمودند بهگونهای که بیشترین خدمتدهی جایگاهها بهعنوان معیار اصلی در نظر گرفته شده است و تعریف مدل ریاضی مکانیابی آنها بر مبنای حداکثر پتانسیل خدمتدهی ارائه شده است و نتایج تعیینکننده بهترین مکانها جهت ایجاد جایگاههای عرضه سوخت بود. همچنین پیشنهاد شده در دیگر مطالعات، ظرفیت جایگاهها نیز در نظر گرفته شود.[6]
مافی و همکاران در تحقیقی به شناخت و ارزیابی وضع موجود توزیع مراکز جایگاههای سوخترسانی و ارزیابی مکانیابی این جایگاهها در سطح شهر مشهد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در راستای توزیع عادلانه خدمات و ارتقاء رفاه جامعه و شهروندان پرداختند که در این پژوهش به بررسی تمامی ایستگاههای گاز طبیعی از لحاظ وضعیت مکانیابی بر اساس چهر شاخص مطلوبیت، سازگاری، ظرفیت و دسترسی در مدل AHP پرداخته شده است. نتایج در این تحقیق حاکی از آن است که وضعیت جایگاههای سوخت شهری در شهر مشهد به علت عدم توجه به یک طرح کارشناسی دارای توزیع مکانی نامناسب هستند و مدل AHP جهت تحقق این نتایج مناسب ارزیابی گردید.[7]
-2روش تحقیق
شهر یزد با مساحت تقریبی 100 کیلومترمربع در مرکز ایران بهعنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب شده است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1390 جمعیت شهر یزد در مجموع 582 682 نفر است. قرار گرفتن در بخش مرکزی فﻻت ایران، دربرگیرنده نامناسبترین عوامل طبیعی چیره بر فﻻت مرکزی ایران نیز است. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم، همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند که یزد را به یکی از خشکترین مناطق ایران درآورده است.
گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد. شهر یزد در درهای خشک و پهناور بین کوههای شیرکوه و خرانق، در 15 درجه و 53 دقیقه تا 40 درجه و 54 دقیقه درازای خاوری و 46 درجه و 31 دقیقه تا 15 درجه و 32 دقیقه پهنای شمالی واقع شده است - تصویر شماره . - 1 از مهمترین عوارض جغرافیایی و ناهمواریهای حومه شهر یزد می-توان به ارتفاعات شیرکوه در 25 کیلومتری جنوب غربی شهر یزد اشاره کرد. به لحاظ توپوگرافی شهر یزد در منطقه دشتی مسطح واقع شده است. اختلاف ارتفاع بین مرتفعترین و پستترین نقطه شهر حدود 40 متر میباشد وکلاً شهر دارای شیب بسیار ملایمی است.
تصویر شماره :1 شهر یزد به عنوان محدوده مورد مطالعه
اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق مطالعه طرحهای جامع و تفصیلی شهر یزد، مشاهدات میدانی و نقشههای 1:2000 وضع موجود بدست آمده است، سپس با استفاده از نرمافزار Arc GIS و به کمک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و مدل همپوشانی شاخصها پس از طی مراحل ورود اطلاعات، مدیریت دادهها، تجزیهوتحلیل و پردازش، دادهها ارزشگذاری و وزن دهی شده و با ترکیب لایه های اطلاعات، مکانهای مناسب و بهینه برای ایجاد جایگاههای سوخت CNG جدید مشخص گردید.
