بخشی از مقاله
چکیده:
با ورود اسلام به ایران نگرشی جدید در عقاید و زندگی اجتماعی پدیدار شد. هنر اسلامی یکی از دستاوردهاي این دین جدید بود که با گسترش اسلام به سرزمین هاي مختلف، عناصر تزیینی بومی را جذب، و در خود حل کرده و مطابق با عقاید اسلامی گسترش داد. اما هنر اسلامی ایران در سالهاي اخیر با چالشی به عنوان هنر مدرن روبه رو است. این چالش تنها بر هنر اسلامی تأثیر گذار نیست بلکه بر جامعه و فرهنگ نیز تأثیر فراوان دارد و نتیجه آن جایگزین شدن هنر اصیل اسلامی با هنر غرب است و دستاورد آن شهرهایی با سیمایی نازیبا و هنر و فرهنگی غربی است لذا لزوم پرداختن به آن بسیار است.
هنر اسلامی هنري به روز و جهانی است زیرا هنري معنوي است، بیشتر خاصیت انتزاعی دارد و مقید به زمان و مکان خاصی نیست لذا می توان با رویکردي جدید به آن نفوذ فرهنگ بیگانه را کاهش داد. البته با وجود ارتباطات و تکنولوژي امروز نمی توان جلوي ورود هنر غیر بومی را گرفت لذا ضروري است هر هنري که وارد می شود با مقیاسها و الگوهاي اجتماعی و دینی تطبیق پیدا کند. این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی است.
مقدمه
ظهور اسلام در جزیره العرب حاوي و حامل تغییرات و تحولاتی بنیادین در معرفت شناسی و جهان بینی حوزه ي شرقی جهان بود؛ انقلابی عظیم و علمی که با فرضیه نامیدن دانش و تأکید بر پی جویی آن در شرق و غرب عالم - و حتی از لسان کسانی که کافر محسوب می شدند - همراه با آیات حکمت آمیز و بس عمیق قرآن آغاز شد و به سرعت با درنوردیدن مرزهاي جزیره العرب، روشنگري و روشن نگري جهان شرق و بعدها غرب را که با ترجمه حکمت یونانی - با قرائت اسلامی - گام هاي آغازین نوزایی خویش را بر می داشت، سبب گردید.
پیامبر اسلام - ص - مبلغ و مبشر دینی بود که اعجازش نه ید و بیضاي موسوي بود و نه احیاء عیسوي. که تنها یک کتاب بود و این خود به تنهایی پرده از اهمیت و عظمت علم و دانش در این دین برمی داشت. در آموزه هاي محمد - ص - نه دنیا مقابل دین بود و نه دین مقابل دنیا که هر دو مکمل هم بودند - ربنا اتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره الحسنه - ، اگرچه آخرت به دلیل غایتمندي اش براي او اولی و ارجح شمرده می شد. این نگرش در هنر نیز هوایی تازه می طلبید و به همان اندازه سبکی تازه تر را. - بلخاري، - 102 :1388
هنر اسلامی: ان االله جمیل یحب الجمال
هنر اسلامی نمودار همان مفهومی است که از نامش برمی آید، بدون هیچ ابهام و تردیدي هنر اسلامی بیرونی ترین و ملموس ترین چهره اسلام است. یکی از خصلت ها و شاید مهمترین خصوصیت هنر اسلامی خاصیت انتزاعی بودن آن است. محور مرکزي اسلام، احدیت و وحدانیت است و هیچ تصویري قادر به بیان آن نیست. - بورکهارت، - 131 :1381 گستردگی و تنوع هنري جهان اسلام در هنرهاي سنتی و معماري بی مانند است و همین طور زیبایی توصیف ناپذیر آثار هنري اسلامی همراه با انتزاع بی مانند نقوش آن که نمایانگر جهان بینی عرفانی و جاودانگی است. اندیشه اسلامی بعد از گذشت دو سده، هنري با خصوصیات ویژه و منحصر به فرد به جهان عرضه نمود که خصوصیات آن براي قرنها پایدار مانده است و روز به روز شکوفاتر و درخشانتر شده است. این خصوصیات تا زمانی که وحدت به عنوان یکی از مشخصه هاي اصلی هنر اسلامی وجود داشت تداوم یافت.
این هنر، وحدت را در هماهنگی جستجو می کرد و هماهنگی به کمک هندسه، وزن و نور جلوه گر می شد. در روند چنین اندیشه اي بود که هنر اسلامی از سده هاي 3 تا 12 ه.ق در سرزمین هاي اسلامی از نظر ساختار و تزیین، از الگوهاي واحدي پیروي کرد و آن را تداوم و تکامل بخشید. - ویلسون، - 4 :1387 اسلام تحولات مهمی در کشورهاي مختلف در زمینه تولید فراورده ها و تجارت بوجود آورد و در نتیجه آن ارتباط بین سرزمین هاي مختلف اسلامی و غیر اسلامی توسعه پیدا کرد و طبیعی بود که المان هایی خارج از محدوده هنر اسلامی به آن وارد گردد اما هنرمند مسلمان با ورود نقوش جدید آنها را از آن خود کرده و مطابق اعتقادات و ذوق هنري خود آن را می آراست.
یک نمونه از آن را می توان در سفالگري جستجو کرد، واردات ظروف چینی سفید در سده 3 ه.ق از دوره تانگ چین، الهام بخش سفالگران محلی در سرزمین هاي اسلامی شد و آنها را ترغیب کرد تا ظروفی همانند آن تولید کنند، تهیه مواد و ساخت این چینی مقاوم، سفید و بی نظیر در اینجا به آسانی امکان پذیر نبود و چینیان فنون ساخت آن را نسل به نسل منتقل کرده و اجازه نمی دادند راز و سر فنون ساخت این ظروف به فرد دیگري انتقال یابد با وجود این سفالگران مسلمان توانستند بدلی از این نوع سفال بسازنند.
لعاب دادن با قلع براي بدست آوردن بدنه سفید در قسمت هاي غربی و مرکزي جهان اسلام بویژه در مصر، عراق و ایران آغاز شد. در ابتدا این روش به تولید بدل هاي ارزان قیمت منجر شد ولی در نهایت هنرمند مسلمان موفق به ساخت بدل هاي ارزشمندي گردید که به سایر نقاط جهان ازجمله اروپا صادر می شد. نقاشی با رنگ آبی - اکسید کبالت - روي لعاب، قبل از حرارت دادن نیز به صورت ویژگیی براي هنر اسلامی مبدل گردید.
در مورد معماري هم اینگونه است اسلام در هر جایی نوعی از معماري را جذب کرده و در سرزمین اسلامی ازجمله در هند و ایران به اشکال آن صراحت و دقت هندسی بخشید و بدین طریق آنها را توسعه داده است و نتایج ظریف و زیبایی که در این مورد به دست آورده در تأیید خصلت کیفی و نه کمی آن است و ویژگی آن صراحت و دقت هندسی است. - بورکهارت، - 138 :1381 اگر نگاهی به هنر سرزمین هاي مختلف اسلامی مانند ایران، ترکیه، اسپانیا و ... بینداریم، هر چند، تفاوت هایی در نوع ساختار و معماري و تزیینات وجود دارد ولی در عین حال، هماهنگی بصري و یکپارچگی در نوع برخورد، در معماري و هنرها مشاهده می شود.
این هماهنگی در پی تحقق وحدت در هنر اسلامی است. معماري و هنر ایرانی از سده ي یازدهم هجري به ویژه در ارتباط بین هنر و مذهب از اهمیت زیادي برخوردار است. حکام تیموري و فرمانروایان اوایل دوره صفویه مهمترین حامیان فرهنگ ایرانی بودند و در خلال دوره ي حکومتشان، هنر و بویژه معماري به اوج خود رسید. سقوط مغول و چشمگیرتر از آن، تغییر مذهب محمد خدابنده اولجایتو 717 - 704 ه.ق - یکی از فرمانروایان ایلخانی به سوي تشیع، راه را براي رشد این مذهب در ایران فراهم ساخت.
