بخشی از مقاله
چکیده
مساله طراحی فضاي تجاري بر مبناي قابلیت هاي محیطی و الگو هاي رفتاري محیط در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. در راستاي طرح مساله ، تحلیل فضاهاي بازار سنتی بر اساس نظریه ي قابلیت محیط می تواند راهبرد هاي پایایی جهت طراحی فضاهاي تجاري معاصر - بازار معاصر - ارائه دهد . هدف از تحقیق پیش رو استفاده از ساختار فضایی و پیکره زنده و فعال بازارهاي قدیم ایران و بازارهاي سنتی در طراحی مراکز تجاري امروزي و تاثیر آن بر رونق بخشیدن به چرخه ي اقتصادي و جذب شرکتهاي بزرگ و ایجاد فرصت شغلی می باشد. جهت روشن تر شدن موضوع ، با مطالعه موردي بازار سنتی همدان ، نحوه تاثیر قابلیت هاي فیزیکی ، شناختی ، کاربردي و کارکردي بر پیکره بازار سنتی و تاثیر آن در شکل گیري بافت جدید و مراکز تجاري مورد توجه قرار گرفته است.
مقدمه
در این مقاله سعی بر آن است تا با رویکرد تحلیلی بر مبناي قابلیت هاي محیطی و تاثیر آن در طراحی فضاي شهري ، از ساختار فضایی و پیکره زنده و فعال بازارهاي قدیم ایران در طراحی مراکز تجاري امروزي بهره گیري گردد. مفهوم قابلیت در عین سادگی مفهومی قوي و بنیادین در نظریه طراحی محیط است الگوهاي مختلف محیط ساخته شده قابلیت تامین رفتارها و تجارب زیبا شناختی مختلف را دارند . - لنگ، - 1974 بازار به مفهوم تاریخی و اجتماعی آن در شهرسازي و معماري ایران بسیار اهمیت داشته و دراغلب شهرهاي بزرگ کشور شکل دهنده ي کالبد و هویت شهر بوده است.
اطلاق ستون فقرات بافت شهري ، به پیکره ي بازار در شهرهاي قدیمی ایران مبتنی بر نقش این سامانه پر تحرك در ساختار اقتصادي و عرصه هاي مختلف اجتماعی و سیاسی شهر هاي ایران بوده است. بدیهی است تعامل بازارهاي بافت سنتی و مراکز تجاري جدید ، در راستاي رونق بخشیدن به چرخه ي اقتصادي و جذب شرکتهاي بزرگ و ایجاد فرصت هاي شغلی راه حل موثري در بازسازي ساختار اقتصاد پویاي شهري خواهد بود.تحلیل فضاهاي بازار سنتی بر اساس نظریه ي قابلیت محیط میتواند راهبرد هاي پایایی جهت طراحی فضاهاي تجاري معاصر - بازار معاصر - را ارائه دهد .
-1 مرور ادبیات روانشناسی محیطی
-1-1 تکوین وتحول علم روانشناسی محیط
روانشناسی محیط مطالعه ي روانشناختی رفتار در محیط کالبدي زندگی روزمره است .هدف علم روانشناسی محیط فهم بهتر رابطه ي انسان و محیط کالبدي بود و ابتدا به طور مستقیم به درك ارگان هاي حسی انسان از فضاهاي طبیعی یا انسان ساخت در مقیاس هاي مختلف توجه می شد. - عینی فر، - 1388 نقطه عطف تحولات روانشناسی محیط در رشته هاي طراحی،پیدایش روانشناسی بوم شناختی است.
روانشناسی کاربردي به طور سنتی به مباحث کلی محیط و رفتار توجه داشت در حالی که روانشناسی بوم شناختی به جاي مطالعه ي روان فرد،رفتار انسان ها را با تمام تعلقات محیطی و پیشینه ذهنی و فرهنگی مطالعه می کند . به دنبال تحولات علم روانشناسی محیط و ایجاد گرایش هاي روانشناختی مختلف در تبیین رابطه انسان و محیط، در باره ویژگی ها و نقش انسان دیدگاههاي متفاوتی شکل گرفت :
-1 دیدگاهی که به توانمندي هاي انسان توجه داشت منجر به وجود آمدن علومی چون آنترو پومتري و ارگونومی شد . اولی با توجه به ابعاد فیزیکی انسان و دومی با پرداختن به را بطه انسان و ماشین ، متناسب ساختن ماشین براي استفاده انسان را مورد توجه قرار داد .
-2 در دیدگاه دوم پی بردن به ویژگی هاي رفتاري از طریق مطالعه رفتارهاي انسان مورد نظر است.در این نگرش با مشاهده مستقیم محیط ، عرصه هاي زندگی فردي و جمعی مورد بحث قرار می گیرد .
-3 دیدگاه دیگر به جنبه هاي ادراکی و انگیزشی انسان توجه دارد . بر اساس این نگرش مجموعه فرایند هاي درونی و محرك هاي محیطی موثر بر انسان موجب عکس العمل هاي معنایی و محتوایی نسبت به محیط می شود .مهمترین این مطالعات کیفیت بهتر محیط و تطابق بهتر محیط بالقوه و بالفعل با استفاده از قابلیت هاي محیط است.
-4 دیدگاه چهارم بر تعریف انسان در روانشناسی بوم شناختی مبتنی است . در این تعریف انسان تحت تاثیر مجموعه اي از عوامل بیرونی و درونی و تمامی قابلیت هاي محیط است. - عینی فر،
-1-1محیط
درك بهتر نقش محیط ساخته شده در زندگی انسان ، درك اساسی ماهیت محیط و ماهیت رفتار انسانی را ضروري می سازد. محیط دامنه گستردهاي دارد و هرکس بسته به زمینهاي که کار میکند تعریفی براي آن دارد. براي طبقه بندي محیط نظریههاي مختلفی وجود دارد. دادههاي محیطی را در سه نوع قابل تفکیک میباشند:
-1 محیط طبیعی مانند خاك، هوا، نور و ... که انسان و رفتار وي را تحت تأثیر قرار میدهند.
-2 محیط اجتماعی که موضوع مبحث روانشناسان اجتماعی است.
-3 محیط فرهنگی که به وسیله انسان ایجاد شده و تاریخ را منعکس میکند. بعضی از روانشناسان محیط را با اسامی بالقوه و مؤثر یاد میکنند. در واقع محیط بالقوه، محیطی است که وجود دارد. محیط مؤثر محیطی است که هرکسی برداشتی از آن دارد و عوامل مثل نور، هوا در آن اثر دارند.
-2-1 محیط ساخته شده
محیط ساخته شده مجموعه اي از انطباق پذیري هاست که انسان با محیط هاي جغرافیایی و فرهنگی ایجاد می کند سامان دهی محیط ضوابط متقابل مردم و محیط جغرافیایی را تحت تاثیر قرار می دهد و ضمن اینکه گرما و نور ، صوت و بو ، و تماس هاي مکانیکی فرد را تغییر می دهد، تا حدودي نیز از تغییرات محیط هاي اجتماعی و فرهنگی مردم تاثر می گیرد.با هر تغییري در محیط ساخته شده امکان تغییر قابلیت هاي جهان نیز به وجود می آید.
براي تامین فعالیت هاي جدید و تجربیات جدید زیباشناختی با تامین بهتر فعالیت هاي موجود شرایط محیط تغییر می کند. گیبسون - 1966 - می نویسد : مردم سطوح سخت را مفروش و تسطیح می کنند . فضاهاي سبز را اصلاح می نمایند ، مسیر ها را طراحی می کنند ، زیر تقسیماتی را در مکان ها به وجود می آورند ، و راحتی را در فصل سرما تامین می کنند ... از همه مهمتر محیط را به شکل ها ، و الگوهاي قابل رویتی که تنها براي خودشان معنا دارد می سازند .
