بخشی از مقاله
نگاهی به جایگاه امنیت در ارکان شهرسازي اسلامی با هدف ارتقاء تعاملات
اجتماعی(نمونه موردي: بازار سنتی همدان)
چکیده
ارتباط دو یا چند فرد در چارچوب واکنشی تعریف شده، تعامل اجتماعی را شکل میدهد، این رفتار میتواند در قالب یک نگاه، مکالمه و در ساختار کالبد و تحت تاثیر امنیت مکانی شکل گیرد. در حقیقت احساس عدم امنیت مانعی جدي در برابر فعالیتهاي اجتماعی شهروندان خواهد بود. بازار به عنوان استخوانبندي اصلی شهر اسلامی با حفظ رکن امنیت توانسته است طی سالهاي طولانی جایگاه خود را در شهرسازي ایرانیـ اسلامی حفظ نماید. با توجه به هویت و جایگاه بازار در شهرسازي اسلامی در این مقاله به بررسی بازار همدان و تحلیل این بازار از حیث عوامل سازندهي امنیت اجتماعی میپردازیم. بر این اساس شاخصهاي موثر بر امنیت در بازار همدان مشخص شده و توسط نرمافزار Spss و
تکنیکهاي وزندهی، هر یک از شاخصها در کالبد بازار ارزشگذاري میشودهایتاً.ن با توجه به ضعیف ترین شاخصهاي یافت شدهي تحقیق، راهکارهایی جهت تقویت امنیت تعامل اجتماعی بازار همدان ارائه میشود.
کلیديواژههاي : بازار سنتی همدان، امنیت، تعامل اجتماعی، شهرسازي اسلامی.
-1 مقدمه
بازار در ایران فضایی است براي خرید و فروش و عرضهي کالاهاي گوناگون که با مسیري ارتباطی پیوستگی پیدا کردهاست
(سعیدنیا،.(6:1388 بازار مهم ترین محور و شاهراه ارتباطی در شهرهاي قدیمی بود و بیشترین آمد و شد شهروندان در آن صورت میگرفت ( فرزانه،.(1378:31 این مکان محلی است که در آن نوعی وابستگی ویژهي اجتماعی و فرهنگی دیده می شود و عوامل اصلی آن را فروشنده و خریدار تشکیل میدهد(شکوئی،.(171:1355 یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده حضور مردم در فضاهاي عمومی، ترس یا احساس ناامنی است. اگر مردم فضایی را به دلیل عدم راحتی و یا ترس استفاده نکنند، عرصهي عمومی از بین رفتهاست(کامران، .(1389 عامل امنیت دراکولوژي فعالیتهاي بازار نقش اساسیداردمسلماً تجار ترجیح میدادند که در محیطی آرام و مطمئن سرمایه خود را به کار اندازند(پوراحمد،.(110:1376 بازار همدان به عنوان یک فضاي عمومی و عملکردي جایگاه ویژه اي از بعد هاي اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی در میان شهروندان دارد و حفظ امنیت در این فضا داراي اهمیت ویژه ایست. در صورتی که ساختار و قلمرو اصلی در این فضا حفظ شود و بتوان امنیت لازم را براي تمامی افرادي که در بازار حضور دارند حفظ کرد میتوان آرامش را براي تمام افراد اعم از کسبه و خریداران فراهم نمود. امروزه به دلایل گوناگون بازار همدان جایگاهی را که در گذشته در میان افراد داشتهاست را از دست داده است و بازار در بخش هایی نمی تواند امنیت لازم را براي کاربران فراهم آورد. سوالی که در این راستا مطرح میشود این است که چرا بازار همدان از رونق گذشته در میان شهروندان برخوردار نیست؟ چگونه میتوان تعاملات اجتماعی و امنیت گذشته را به بازار همدان بازگرداند؟ دلیل رواج ناامنی و
گسستگی روابط اجتماعی در بازار سنتی همدان کدامست؟ در این مقاله تلاش میشود پس از بررسی عوامل موثر برایجاد امنیت به ارائهي راهکار جهت ارتقاء امنیت فضایی و بهبود روابط اجتماعی در بازار همدان بپردازیم.
-2 روش تحقیق
این تحقیق با روش کاربردي جهت ارائهي راهکارهاي اجرایی براي بهبود وضعیت اجتماعی بازار همدان انجام شدهاست. بر اساس نیاز پروژه در ادامه براي درك میزان ضعف امنیت اجتماعی در بازار همدان شاخص هایی به عنوان شاخص هاي موثر در ایجاد امنیت اجتماعی در بازار همدان در نظر گرفته شده است. پس از آن 5 محدوده از بازار همدان به عنوان مولفههاي ارزیابی شاخصها در نظر گرفته شدهاند. پرسشنامههایی با توجه به نیاز طرح تنظیم شده است که در ادامه ي تحقیق با توجه به شاخص ها و وضعیت بازار تکمیل میشود. نهتاًی پرسشنامهها و دادههاي تحقیق با استفاده از مدل AHP و روش Spss
تحلیل شده و ضعیفترین و قويترین شاخصها در بازار همدان مشخص میشود و راهکارهایی جهت تقویت شاخصهایی که به عنوان شاخص هاي ضعیف شناسایی شده است به عنوان راهکارهاي اجرایی ارائه میشود.
-3 پیشینهي تحقیق
در راستاي محور پژوهش حاضر مطالعات گوناگونی صورت گرفته است که در قسمت زیر به برخی از آن ها اشاره می شود. حیدري (1392)، در مقالهاي با عنوان پایش امنیت در بافت هاي تاریخی شهر با نگرشCPTED (نمونه موردي بازار سنتی زنجان)، به معضل ناامنی در بازار زنجان پرداخته است. وي در پژوهش خود تلاش نموده است با تحلیل بازار زنجان با روش هاي میدانی، اسنادي، روش نمونهگیري تصادفی گزینش و مصاحبه به دادههایی رسیده است. نهایتاً داده هاي به دست آمده را بااستفاده از نرمافزارهاي صفحهگستردهي Spss و Exell تحلیل نموده است. نتایج به ارائهي راهکارهایی در بازار جهت کاهش میزان نا امنی پرداخته است(حیدري،.(1392 همچنین در پژوهش دیگري که توسط سلامتی زارع((1393، با عنوان طراحی شهري همسو یا در تقابل ایجاد احساس امنیت در فرد (نمونه موردي شهر دزفول)، به بررسی و شناسایی عوامل ایجاد کننده و تقویتکنندهي حس ناامنی پرداخته شدهاست. در این مقاله نشان داده می شود که با توجه به اینکه احساس عدم امنیت سبب کاهش فعالیت هاي اجتماعی میشود شناسایی عوامل ایجادکنندهي ناامنی میتواند بسیار موثر باشد(سلامتیزارع،.(1393
اکبري((1389، در مقالهاي تحت عنوان بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بازاریان شهر زنجان در تأمین امنیت بازار، به بررسی تاثیر مشارکت مردم و بازاریان بر امنیت بازار پرداختهاست. براي رسیدن به هدف طرح با استفاده از روش پیمایشی و بر اساس فرمول کوکران به تحلیل داده ها پرداخته شدهاست. نتایج این بررسی نشان میدهد که میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی، نوع کسب و کار و شغل بازاریان و سن و جنس و تحصیلات آنان با مشارکت در تأمین امنیت بازار از سوى بازاریان، رابطه معنادار وجود دارد(اکبري،.(1389
-4 مبانی امنیت روابط اجتماعی بازار
ریشه اصلی بازار در ایران به زمان باستان و مشخصا به دوره هخامنشی برمی گردد که مردم براي شهرهایشان بازار می ساختند(حبیبی، .(1387:47 کارکرد و هدف اصلی شکل گیري بازار رونق اقتصادي و تامین نیاز هاي معیشتی مردم بوده اما در این بین عملکردهاي مهم دیگري نیز در حوزه هاي کارکردي بازار قابل بررسی است(کلارك و کوستلو، .(111: 1973 در تایید این سخن کشاورزیان (2007) معتقد است که بازار قلب شهر بوده و از طرفی مسجد و بازار ریههاي شهر هستند. این بدین معنی است که بازار نقشی حیاتی در گردهمآوري عناصر مختلف حیات شهري را ایفاء میکند؛ زیرا امکانات لازم براي فعالیتهاي استفادهکنندگان را در خود جايداده و به گونهاي فضاي سکونت را به اجتماع متصل میکند(کریمی،.(142:1997 از سوي دیگر بازار محور مهم زندگی اجتماعی در شهرهاست(بریمانی و شعاع برآبادي،.(1387 قرارگیري بازار در کنار مراکز دولتی، فضاهاي عمومی مانند میدانها، مراکز مهم دینی و مذهبی مانند مساجد و سقاخانهها و نیز مکانهاي اجتماعی درون بافتی مانند قهوه-
خانهها و حمامهاي عمومی از بازار عنصري چند بعدي در حوزههاي دادوستد، اجتماع، سیاست، مذهب و سکونت ساختهاست
(سلطانزاده،.(21:1380 شرایط زندگی امروزه دچار تغییر شدهاست، مفهوم روابط اجتماعی نیز متناسب با آن تغییر کرده، و این امر، عاملی شده در جهت فرسودگی برخی فضاهاي شهري(مهدويپور،.(1392:1 زندگی انسان بدون تعاملات و روابط اجتماعی غیرممکن خواهد بود، همچنانکه عدم ارضاء برخی نیازها، نیازهاي انسان آن چیزهایی است که به اقتضاي طبیعت خود براي زیستن، سلامت و استمرار جریان حیات و سودمندي خویش به آن احتیاجدارد که از آن جمله »امنیت« میمابشد که مستقیً به حیات و بقاي آدمی ارتباط و بر تمامی شئون زندگی او سیطره دارد(نویدنیا،.(59 :1380 ناامنی مکانها و فضاهاي عمومی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل میکند ویا ایجاد مانع بر سر راه رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینههاي زیادي را بر جامعه تحمیل مینماید(افتخاري،.(8:1381 امنیت اجتماعی در شکل گسترده خود، از مفاهیم نوینی است که در کنار اعتماد، پیوندها و شبکه هاي ارتباطات میان اعضاي جامعه، به عنوان منبع با ارزش سرمایه اجتماعی میباشد،که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل به تحقق اهداف اعضا در انجام فعالیتها مطابق با مقتضیات جامعه نوین توجه میکند(پوپ،.(135:2000
با توجه به موارد ذکرشده در ادامه به بررسی شاخصهاي تشکیلدهندهي امنیت تعامل اجتماعی در ساختار بازار سنتی همدان پرداخته میشود. جدول شماره 1، شاخصهاي موثر در پایداري اجتماعی را نشان میدهد.
جدول : 1 شاخصهاي موثر در تحلیل امنیت بازار سنتی (منبع: نگارندگان، (1393
-5 تحلیل شاخصها و متغیرها
باتوجه به بررسی مفهوم امنیت و تاثیرپذیري این مفهوم از دو دیدگاه اجتماعی و کالبدي، جهت رسیدن به نتایج مناسب به شناسایی عوامل سازندهي شاخصهاي اجتماعی و کالبدي در ساختار و روابط بازار سنتی همدان میپردازیم. براي رسیدن به شاخصهاي مناسب از روش پیمایشی Survay استفاده شدهاست. با استفاده از این روش اطلاعاتی که با تدوین پرسشنامه و یا از طریق مصاحبه در راستاي مشخصکردن متغیرهاي تحقیق به دست آمدهاست در قالب شاخصها و گویههاي مشخص ارائه میشود.
• شاخصهاي اجتماعی تاثیرگذار بر امنیت بازار
تعاملات اجتماعی متاثر از عواملی است که میتواند کیفیت روابط اجتماعی را تعریف نماید. قلمرو، خلوت، تعلق، فعالیت-
هاي داخلی بازار و سرمایه اجتماعی، شاخصهاي تشکیلدهندهي تعاملات اجتماعی هستند که کیفیت آنها بر امنیت بازار بسیار موثر است.
o قلمرو
قلمرو به مکانی گفته میشود که در آن خودي و بیگانه تعریف میشوند، حرمت نگاه داشته میشود و عبور از آن جز با اجازه میسر نخواهدبود(نقیزاده،.(1387 بازارها با دارا بودن راستههاي اصلی و فرعی با عرض حدود 3,5 تا 5 متر، امکان تفکیک فضایی قلمروها در فضاي خرید را کاهش دادهاند. با توجه به اشغال بخشی از فضاي راسته ها به عنوان قلمرو ویترین و در نظر گرفتن قلمرو حداقلی براي مکث مراجعین در مقابل حجرهها، عرض کمی از راستههاي بازار براي حرکت و عبور مراجعین باقی میماند، که امکان حفظ حریمهاي شخصی را کاهش میدهند(نویفرت،.(368:1388 تفکیک اجناس نیز در بخشهاي مختلف
بازار سبب ایجاد قلمرو براي کسبه میشود. این تعاریف باعث میشود فروشنده و خریدار احساس امنیت را باتوجه به نیاز فضایی در فضاي بازار به خوبی درك نماید.
o تعلق
حستعلق به معناي پیوندي محکم و عاملی تاثیرگذار میان مردم و مکان با اجزاء تشکیلدهنده آن است که این پیوند به صورت مثبت بوده و سبب گسترش عمق ارتباط و تعامل فرد با محیط میگردد و یا گذر زمان عمق و گسترش بیشتري می-یابد(.(Relph,1976 حس تعلق اجتماعی از نیازهاي اساسی انسان است و افراد سعی میکنند از طریق تعامل با دیگران، به این حس دست یابند. درواقع، افرادي که در برقراري ارتباط با دیگران موفق نیستند، براي انطباق با محیط با استرس و مشکلات زیادي روبهرو میشوند(مبارکی،.(275:1391 امروزه، شواهد زیادي وجود دارد که حس تعلق اجتماعی در کاهش ناهنجاريهایی مانند انحرافات، بزهکاري، سوءمصرف مواد مخدر و سیگار و الکل و افسردگی تأثیرگذار است و باعث بهبود سلامتی روانی و شادي افراد و در نتیجه ایجاد امنیت در اجتماع میشود(هانگ و همکاران،2005؛ کارپیانو و میستاد، 1995؛ بامیستر و لري .(2010
وجود حستعلق در بازار باعث کاهش عواملی که به آن ها اشارهشد مانند بزهکاري، انحرافات و موضوعات دیگر میشود در نتیجه سبب ایجاد امنیت اجتماعی در بازار میشود.
o خلوت
خلوت فرآیند نظارت بر مرز متغیر خود با دیگري است. امر نظارت بر خلوت، تعیین مرزهاي فرد با توجه به اندازه دلخواه تعامل با دیگران است(آلتمن،.(254:1382 در بازارها، روش بوجودآوردن کنترل بر خلوت رفتاري، فراهم آوردن سلسلهمراتبی تعریف شده از فضاهاي » خصوصی« و » نیمه عمومی«، » عمومی« است(عینیفر،.(112:1379 سلسلهمراتب قلمرو مکانی یا زمینههاي بهوجودآورنده خلوت، براي احساس همزیستی مهمهستند و به احساس امنیت انسان کمک میکنند(بمانیان،-:1392
.(20
o فعالیتهاي داخلی بازار
بهصورت کلی فعالیت افراد در فضاي بازار را می توان به سه دسته فعالیتهاي ضروري، اختیاري، اجتماعی تقسیم نمود،وجود هر یک از این فعالیتها سبب ایجاد امنیت در فضاي بازار میشود. حضور ضروري فرد و حرکت اجباري او در فضاي بازار سبب سرزندگی فضا میگردد که از جمله موارد موثر در ایجاد امنیت فضایی است، فعالیتهاي تکراري که بدون توجه به کیفیت فضا به وقوع میپیوند مانند عبور از راستهها و رفتن به مسجد را فعالیت هاي ضروري می نامند، همچنین فعالیت هایی که با توجه به کیفیت فضا ایجاد می شود فعالیتهاي اختیاري نام دارد مانند وجود جذابیت براي دیدن اجناس راستههاي دیگر و فعالیتهایی که بر اثر این دو رفتار شکل میگیرد مانند دیدن آشنایان سبب تقویت فعالیت هاي اجتماعی در بازار میگردد.
بر اثر این رفتار فعالیتهاي اجتماعی شکل میگیرد و افراد به حضور در این فضاي امن راغب می شوند همچنین ایجاد فعالیت-
هاي اجباري و اختیاري در کنار تعاملات اجتماعی موجود در بازار فضایی مناسب و امن را براي افراد ایجاد می-
نماید(ترکمان،.(153:1393
• سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی چیزي جز باورهاي سازندهي تعاملات اجتماعی نیست، این سرمایه به طور خلاصه در عواملی مانند، وفاداري، اعتماد، اتصالات شبکهاي، اقتدار فردي، هویت سازمانی، عمل متقابل، هنجارهاي اجتماعی و اعتبار تجلی مییابد-
(موسوي، .(1385 هرگاه هر یک از موارد سرمایه اجتماعی به صورت قوي در بازار عمل نماید نمود آن را میتوان به صورت مثبت در عملکرد بازار مشاهده نمود و در واقع بازارها به واسطهي سرمایههاي اجتماعی به فضاهاي امن تبدیل میگردند. وجود هنجار-هاي اجتماعی مناسب، وجود حس اعتماد و عوامل اینگونه حس فضایی امن را براي افراد ایجاد مینماید.
• شاخصهاي کالبدي تاثیرگذار بر امنیت بازار
تعریف کالبدي فضا، از مهمترین عوامل تعریف کنندهي فعالیتهاي اجتماعی در شهر محسوب میشود. در واقع روابط اجتماعی باتوجه به کالبدهاي گوناگون تغییر مینماید. شاخصهاي خوانایی، فرم و هندسه، فضاهاي جمعی، آسایش فیزیکی و
4
عوامل اقلیمی، مقیاس، نفوذپذیري، صوت و نور، سازه و مصالح از جمله شاخصهاي موثر در تقویت امنیت کالبدي است که در قسمت زیر به شرح کامل این شاخصها میپردازیم.
o خوانایی
خوانایی در واقع فرم کالبدي و الگوهاي فعالیت هر فضا است. منظور از خوانایی فضا خلق فضایی است که ساماندهی اطلاعات بصري آن، جهت ایجاد مبنایی منسجم براي عمل و حرکت افراد در محیط به آسانی صورت پذیرد. بررسی مطالعات نشان میدهد که برنامهریزي فضایی، ساماندهی چیدمان فضاها و توجه به ایدههاي هندسی فضایی، از مهمترین عوامل در ایجاد فضاهایی خوانا است(ترکمان،.(156:1393 یکی از عوامل تاثیرگذار در خوانایی فضاي بازار، دسته بندي فضاها و تعریف واحدهاي فضایی است(شکل .(1 وجود مفاصل مهم و کلیدي در بازار از دیگر عواملی که در تسهیل بخشی مکان یابی موثر است مانند وجود چارسوقها و تیمچهها در ساختار بازارهاي ایرانی، ایجاد خوانایی در فضاهاي بازار سبب میشود فرد بدون سردرگمی مسیر خود را پیدا کند. همچنین وجود فضاهاي شاخص مانند مسجد و تیمچهها که فضاهاي مکث را تقویت می نماید حس امنیت را قوت میبخشد.
o فرم و هندسه
فرم و هندسه فضا را تعریف مینماید. فرمها و هندسههاي گوناگون با توجه به حسی که منتقل مینماید در معماري فضاهاي مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که عدم استفادهي صحیح از این مورد سبب ایجاد فضاهاي ناکارآمد و نا امن می-
گردد. استفاده از هندسه خطی در راستههاي بازار موجب درك بهتر فضا براي کاربران و ایجاد حس حرکت میشود(شکل .(1
هندسه هشتی و چارسوق در مفصلهاي بازار سبب حرکت و چرخش افراد در محیط بازار میشود. وجود ساختار هندسی هشت ضلعی و مربع در داخل بازارها و تقاطعهاي چند راسته، ساختار تیمچه ها، کاروان سرا هاي داخل بازار افراد را به نشستن و مکث کردن ترغیب مینماید. همچنین استفاده از اشکال دایرهاي و چند ضلعی در بخشهایی از سقف تیمچهها و چارسوقها حس مکث را بین افراد تقویت مینماید.
شکل :1 نمایش فرم خطی و حرکت مردم در راستههاي بازارها و تفکیک فضاهاي بازار و اختصاص هر بخش به یک کالا.
(منبع: ترکمان،(159-156: 1393
o فضاهاي جمعی
فضاهاي جمعی از مهمترین عناصر ساخت فضایی شهر است. مکانهایی که بیشترین کنشها و ارتباطات میان شهروندان در آن روي میدهد و بستر اصلی فعالیتهاي کارکردي و مراسمی شهروندان را ایجاد مینماید(عندلیب،.(18 :1389 فضاي جمعی به جز جوانب فیزیکی و کالبدي, نوعی فضاي ادراکی و نمادین است که با خصلتی نظام مند و ماهیتی مرکب با زمان اجتماعی و فرهنگ جامعه پیوندي ناگسستنی دارد(یزدانی، لواسانی،.(42:1389 فضاهاي بازار معمولا به عنوان فضاهاي جمعی در محدودهي شهري مطرح میشود. بر این اساس وجود مسجد، قهوهخانهها، کاروانسراها به عنوان فضاي نشستن در محیط شلوغ و پر ازدحام بازار در نظر گرفته میشود که خود تاثیر اساسی در تعریف امنیت این دارد. وجود مسجد سبب آمد و شد افراد مذهبی و طلاب در محدوده ي بازار میگردد، همچنین قهوه خانه ها سبب می شود مردم حتی به دلیل استفاده از این فضا داخل بازار شوند(شکل .(2
5
شکل :2 کسبه بازار و تجمع آنها در مسجد، کاروانسراي گلشن و راسته بازار فرش(منبع: ترکمان:(160- 159: 1393
o آسایش فیزیکی و عوامل اقلیمی
وضعیت هندسی بازارهاي ایرانی بهگونهاي است که می تواند شرایط آسایشی مناسبی را براي افراد در روزهاي سرد زمستان و گرم تابستان ایجاد نماید. وجود پوشیدگی در سقفها مانعی براي ریزش باران در روزهاي سرد خواهد بود همچنین ایجاد هورنو و روزن در سقفها باعث تعریف میزان نور ورودي به فضاي درونی بازار میشود. وجود روزنهاي موجود در بازار علاوه بر فیلترکردن نور باعث تهویهي هوا نیز میشود. وجود راسته هایی مسقف در روزهاي سرد و یا بارانی و همچنین روزهاي گرم می تواند تعادل فیزیکی را ایجاد نماید. مسلما فضایی که بتواند آسایش فیزیکی و بر حسب آن آسایش روانی را براي افراد ایجاد نماید می تواند در روزهاي نا مناسب نیز به عنوان محیطی امن جهت رفع نیازهاي مردم مورد استقبال قرار گیرد.
o مقیاس
بزرگی، فراخی و دلبازي فضا امکان بهرهدهی و تجمع افراد بیشتري را در یک فضا فراهم می آورد در حالیکه فضاهاي با وسعت کوچکتر فضاهایی مناسب براي خلوت و تفکر هستند(صالحینیا،.(1388 ایجاد تعادل بصري در فضاهاي بازار با استفاده از رعایت همین اصل ایجاد می شود. استفاده از مقیاس انسانی سبب ایجاد حالت صمیمانه در محیط بازار میشود. تعریف رفتار حرکتی افراد نیز در فضاي بازار با استفاده از کالبد در نظر گرفته شده است. همانگونه که سقفهاي کوتاه در راسته ها فرد را به حرکت ترغیب مینماید و سقفهاي بلند و سر باز در قسمت هاي تیمچه و بخش هاي مفصلی فرد را به سکون دعوت میکند.
تعادل در مقیاس سبب میشود فضاهاي طولانی به فضاهایی با حس امنیت مناسب تبدیل شود و فضاي مفصل به عنوان فضاي مکث این امر را در بازارهاي ایرانی تقویت نماید.
o نفوذپذیري
نفوذپذیري در فضا از دو جنبه قابل بررسی است یکی از جنبهي دسترسی و دیگري از جنبهي بصري، در سیستم نفوذ-
پذیري حرکتی عوامل حرکتی مطرح میشود و در سیستم بصري مفهوم دید و منظر پیاپی و متوالی. وجود مسیر در اکثر قسمتهاي بازار و مرتبط بودن فضاهاي مختلف بازار که این نفوذپذیري در بافت بازار به تعداد مسیر هاي حرکتی و انتخابی که براي عبور از قسمتی به قسمت دیگر وجود دارد تعریف میشود. مکانی که داراي مسیرهاي حرکتی بسیار و امکان تصمیمگیري زیاد براي همگان را داشته باشد، فضایی نفوذ پذیر خوانده میشود که از نظر امنیتی به عنوان فضایی مناسب در فعالیتهاي شهري مطرح می شود.
o صوت و نور
نیاز انسان به امنیت روانی، فیزیکی و اجتماعی یکی از نیازهاي پایهي انسان در رابطه با مکان است و با جو آرام، وجود عوامل طبیعی، حریم فضا و کنترل ورودي وسایل نقلیه در ارتباط است(.(carr et al:1992 ,baba & Austin, 1989 وجود برخی کاربريهاي در بخشهایی از بازار مانند راسته هاي مسگرها در اکثر بازارهاي ایرانی سبب ایجاد قلمرو براي این بخش میشده است. صدایی که این بخش بازار داشت علاوه بر اینکه سبب خوانایی براي افراد حاضر در بازار میشد حریمی را براي افراد حاضر در این بخش ایجاد مینمود. وجود نورپردازي لازم و کافی در روز و هنگام شب با استفاده از هورانه یا هرنو یا ایجاد روزن و نوردان میتواند در راسته ها و برخی از فضاهاي تاریک بازار امنیت ایجاد نماید(شکل.(3
