بخشی از مقاله
چکیده
بازدید از آثار باستانی همواره یکی از مقاصد گردشگران به شمار می رود. جذب گردشگر آثاری مهم به دنبال دارد که از جمله مهم ترین آن توسعه منطقه از جهات گوناگون است. از سوی دیگر طراحی شهری به عنوان یکی از حرفه های تاثیر گذار بر محیط زندگی و فعالیت انسان ها به شمار می رود . فضاهای عمومی شهری به عنوان مهمترین بخش ازساختار شهری، منعکس کننده ارزشها و روابط اجتماعی-فرهنگی شهروندان بوده و به خوبی می تواند بر مبنای آن ها امکان زیستن در شهر و برقراری تعاملات اجتماعی را تسهیل و یا بر آنها تأثیر گذارد .
بررسی های انجام شده نشان دهنده آن است که توجه به انسان و پاسخگویی به نیازهای وی از طریق ارتقاء سطح سرزندگی فضاهای عمومی شهری، تداوم حضور فعال شهروندان در محیط را به همراه خواهد داشت. فضاهای عمومی شهری نقش جدی و اثرگذاری را بر پایداری اجتماعی شهرها ایفا می نمایند. از سوی دیگر با بهره گیری از الگو های بدست آمده در طراحی شهری با گرایش و تاکید بر الزامات روانشناسی، باعث بازنده سازی و احیا این محوطه ها می شود . در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای ضمن بررسی مفاهیم مرتبط با موضوع، با استفاده از الگو های بدست آمده به طراحی محدوده قلعه پرتغالی ها و چاه های تلا بندرلافت در جزیره قشم پرداختیم .
مقدمه
ما انسان ها به صورت مداوم در تعامل با محیط خود هستیم . در جریان این تعامل،اطلاعات را با حواس پنجگانه دریافت و سپس ادارک می کنیم و اطلاعات بدست آمده را در ذهن پردازش می کنیم . تعامل ما با محیط یک جریان یک سویه نیست که طی آن صرفا از محیط اطلاعات کسب کنیم ، ما نیز به عنوان موجوداتی غیر منفعل ، به طور متقابل بر محیط خود تاثیرگذار هستیم . این تاثیرگذاری ،که نوعی عکس العمل ما نسبت به محیط است ،رفتار نام دارد .بنابراین ،ما محیط را شناسایی می کنیم ،نسبت به آن قضاوت و ارزیابی انجام می دهیم و براساس ارزیابی خود درآن رفتار می کنیم. شهر و فضای شهری نه فقط از عناصر کالبدی ، بلکه از مردم و فعالیت ها و رفتارهایشان نیز تشکیل شده است . نمی توان فضای شهری را بدون جنب و جوش و رفت وآمد مردم ، گفتگو تماشا کردن ،خوردن ،خرید کردن وتصور نمود. [1] توجه به دیدگاه های روانشناسی محیط در طراحی محوطه های شهری در جلب و احیای این محیط های می تواند راهگشا باشد و توسعه این فضاهای شهری به ویژه درمحوطه های شهری تاریخی را مهیا کند .
روش تحقیق
روش تحقیق استفاده شده در این مقاله، از نوع روش تحقیق کیفی است.با توجه به نوع تحقیق که بنیادی و اسنادی است از روش کتابخانه ای، جست و جوی اینترنتی و همچنین از طریق بازدید میدانی برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. در یافته های تحقیق، سعی در مرور بر روند شکل گیری دانش روانشناسی محیط در معماری و ماهیت این رشته هستیم . در نهایت با بررسی دیدگاه های طراحی شده شهری و ارائه اگوهای مناسب طراحی شهری برای بازنده سازی و پویای محله ها و فضاهای شهری قدیمی به ارائه طرح و منظر شهری مناسب پرداختیم .
اهمیت و ضرورت پژوهش
تحلیل این موضوع امکان مطالعه ی بهتر در مورد معماری محیطی و روانشناسی محیطی را ارائه می کند.
توجه به راهکارهای طراحی با دیدگاه های روانشناسی محیط که دربرگیرنده توسعه محوطه های تاریخی می شود.
اهداف پژوهش
با بکارگیری اصول روانشناسی محیط و طراحی منظر به ساماندهی فضای فعالیت انسان در محیط های تاریخی و باعث ایجاد فضای پویا و سرزنده شهری شویم.
روانشناسی محیط
حداکثر روانشناسی محیطی دانشی است که روانشناسی را به علوم محیطی پیوند می زند.چراکه از یک سو تمرکز رشته روانشناسی بر فرد و ویژگی های شخصی اوست وکمتربه محیط بیرون از ذهن فرد توجه می کند واز سوی دیگر علوم محیطی نیز نیازمند شناخت ویژگی های ذهنی انسان به عنوان مخاطب طرح هایش است.در این میان روانشناسی اکولوژیک،پارادایم شیفتی از تاکید بر شخص به تاکید بر محیط ایجاد می کند که منجر به تبیین نظریه قرارگاه رفتاری می شود.قرارگاه رفتاری واحدی پایه برای محیط تعریف می کند که مرزهای زمانی وفضایی مشخصی دارد.یعنی الگوهای رفتاری که در زمانی مشخص ودرجایی مشخص اتفاق می افتند وتکرار می شوند. [2]
نیاز های انسانی
همه روابط از مهمترین طبقه بندی های مطح شده در مورد نیاز ، ساسله مراتب نیاز های آبراهام مازلو است . مازلو معتقد است که انسان ها نیازهای مختلفی دارند . این نیازها نه به صورت بی ارتباط و جدای از هم ، به صورت سلسله مراتبی از نیازها در طول زندگی فرد بروز می یابند . سلسله مراتب پسشنهادی مازلو برای نیاز ها اغلب به صورت زیر نشان داده می شود .
شکل -1 سلسله مراتب نیاز انسانی مازلو
این نیاز ها کاملا در ارتباط با یکدیگر هستند ، یعنی بریکدیگر تاثیر می گذراند و از هم تاثیر می پذیرند . نیاز ها محرک انگیزه برای انجام رفتار است . گرچه نیاز ها منشا درونی دارند ، اما تحت تاثیر محیط پیرامون و به ویژه فرهنگ هستند
رفتار محیطی با دیدگاه روانشناسی محیط
ما انسان ها به صورت مداوم در تعامل با محیط خود هستیم . در جریان این تعامل ،اطلاعات را با حواس پنج گانه دریافت و سپس ادراک می کنیم . و اطلاعات بدست آمده را در ذهن پردازش می کنیم .اما این پایان کار نیست ،اما در واقع تعامل ما با محیط یک جریان یک سویه نیست که طی آن صرفا از محیط اطلاعات کسب کنیم . ما نیز به عنوان موجوداتی غیر منفعل ،به طور متقابل بر محیط خود تاثیر گذار هستیم .این تاثیر گذاری که نوعی عکس العمل ما نسبت به محیط است ، رفتار نام دارد. رفتار فرایندی است که در جریان ان مقاصد ذهنی و بالقئه به فعل در می اید . عوامل موثر بر رفتار عبارتند از ویژگی های محیطی و خصوصیات فردی .رفتار فضایی ،رفتار انسان در محیط و تحت تاثیر ان است .چهار مفهوم کلیدی را در رفتارهای فضایی مطرح می کند :خلوت،فضای شخصی، قلمرو،ازدحام
فضاهای عمومی و فضاهای عمومی شهری
اگر شهر را مانند یک موجود زنده فرض کنیم برای ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیازمند است. نقش فضاهای شهری یا به عبارتی فضایی که در آن تعاملات اجتماعی شهروندان شکل میگیرد و فرهنگ جامعه در بستر آن ارتقاء می یابد.
عرصه عمومی تمام بخشهای بافت شهری که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی وبصری دارند می باشد. آنها مهمترین بخش از ساختار شهرها و شهرک های ما هستند جایی که بیشترین امکان میزان تماس و تعامل انسانها در آنها وجود دارد.
با این تعریف از فضای عمومی، میتوان گفت فضاهای شهری بخش از فضای باز و عمومی شهرها هستند که تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند. در واقع آن دسته از فضاهای عمومی که در آن تعاملات و مراودات اجتماعی صورت می گیرد، فضای شهری به حساب می آیند. آنها مکان هایی هستند که به عموم شهروندان تعلق داشته و منحصر به جنبه کالبدی و فیزیکی نبوده بلکه کنش تعاملات شهروندی و فعالیتهای شهری را نیز در بر می گیرد. یعنی کالبدی از شهر که در آن تعاملات و مراودات اجتماعی صورت گیرد.
