بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه از جمله فرصت های جدید اقتصادی و اجتماعی و اکولوژیکی که به دلیل نیازهای جهانی به شدت در حال رشد و گسترش است، صنعت گردشگری است. کشور ایران به دلیل دارا بودن پتانسیل های متنوع و گسترده همواره به عنوان یکی از کانون های گردشگری در قلمرو سرزمینی مطرح بوده است. از همین رو، از میان فرصت های گردشگری موجود در کشور، جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای بکر و آب و هوای مناسب، زمینه را برای توسعه اکوتوریسم، بیش از دیگر جنبه های گردشگری تقویت می کند. در این زمینه، طراحی شهری می تواند یکی از شیوه های بهره برداری از این فرصت ها برای شهرهای میانی با پتانسیل های اکوتوریسم باشد. در این میان شهردماوند به عنوان مرکز شهرستان دماوند به دلیل موقعیت جغرافیایی آن دارای پتانسیل های فراوان اکوتوریسم است که تاکنون به دلایل متعدد، استفاده بهینه و پایدار از این فرصت ها نشده است.
لذا در این پژوهش براساس اصول طراحی شهری پایدار و با استفاده از روش شناسی توصیفی - تحلیلی - تلفیقی از روش کمی و کیفی - و ، و همچنین بررسی مطالعه ی قسمت شمالی شهر - شامل هسته اولیه شهر و پتانسیل های تاریخی و فرهنگی - به عنوان حوزه ی فراگیر با به کارگیری مدل 6:27 براساس نظام های یشنهادی دکترگلکار - 5 دسته نظام کاربری،کالبدی،دسترسی، منظر واستخوان بندی - و انتخاب از گزینه های پیشنهادی با استفاده از مدل AHPکوشش شده است تا راهبرد اصلی برای اقدام در زمینه توسعه اکوتوریسم شهردماوند شناسایی و ارائه گردد. بر اساس یافته ها، به منظور تقویت و توسعه اکوتوریسم پایدار در شهرستان دماوند، درنهایت اسناد هدایت طراحی شهری شامل چارچوب طراحی شهری دستورکار توسعه و ساخت وساز وطرح جامع سه بعدی برای حوزه مداخله تهیه شده که برای سیاست گذاری ، نوع اقدام ، مدیریت و برنامه ریزی اکوتوریسم مورد توجه قرار گیرند.
مقدمه
تاریخچه اکوتوریسم به سال 1965 میلادی باز میگردد، آن هنگام که واژه اکوتوریسم از تلخیص دو واژه Ecological و Tourism ابداع گردید و در مفهوم عام اینگونه تعریف شده است: اکوتوریسم سفر به مناطق تخریب نشده یا غیرآلوده طبیعی با هدف مطالعه، مشاهده و لذت از زیباییها و گیاهان و جانوران بومی، یا نشانههای فرهنگی این مکان ها میباشد - نشریه الکترونیکی دهکده، 2006، . - 2 توجه نمودن به تمامی محوطههای جهانگردی - توریستی - اعم ازجنگلهای طبیعی، پارکهای ملی و حیات وحش، رودخانهها و طبیعت پیرامون آنها و بویژه کوهسارها و کوهستانها و آبشارها، چشمههای آبگرم، چشمههای طبیعی، ییلاقها و مناطق ویژه شکار و صید ماهی، دریاها و دریاچهها، سواحل و کرانه های پیرامون آنها، زیستگاههای طبیعی پرندگان مهاجر و بومی و سایر خزندگان و نیز غارهای طبیعی و بویژه طبیعت بکر درونشان، گستره این بخش از جهانگردی - توریسم - را رقم میزند.
براساس برآورد WTO در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای دهه 2000 تا 2010 بین 4/3 تا حداکثر 6/7 درصد پیشبینی میشود یافتههای موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار میرود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت گردان که اکنون هفت درصد از کل مسافران جهان را شامل میشود به بیش از بیست درصد برسد. - برآورد Reinsold 1993, Lindberg 1997 منتشر شده و در سایت WTO در اینترنت - . ارتباط نزدیکی بین جهانگردی و محیط زیست وجود دارد.
بسیاری از مناظر طبیعی و ساختاری زیست محیطی برای جهانگردان جذاب هستند و در این راستا جهانگردان میتوانند به حفاظت محیط زیست نیز کمک نمایند. توسعه جهانگردی و استفاده جهانگردان از محیط زیست میتواند اثرات مختلفی بر روی محیط زیست داشته باشد. اگر جهانگردی خوب برنامهریزی و مدیریت شود و خوب توسعه یابد میتواند اثرات مثبت به همراه داشته باشد - همایون، آناهیتا؛ 1380؛ . - 3
اکوتوریسم - - Eco Tourism
اکوتوریسم اختصار واژه Ecological - Tourism است که در ادبیات فارسی به جهانگردی زیست محیطی یا طبیعت گردی مشهور شده است. به طور کلی طبیعت گردی عبارت است از »انواع گردشگری که در بستر طبیعت صورت میپذیرد که هدف آن داد و ستادهایی بین جهانگرد و محیط زیست است که در آن به محیط زیست آسیب وارد نشود.« - صارمی نائین، محمد حسین، . - 1 :1382 از دیدگاه علمی، اکوتوریسم عمدتاً نوعی جهانگردی انفرادی یا با مقیاس کوچک است که به وسیله شرکتهای کوچک تا متوسط در مناطق طبیعی به اجرا درمیآید. - نشست مجمع اکوتوریسم، سازمان جهانی جهانگردی؛. - 3 :2002 اکوتوریسم دارای مشخصات چهارگانه زیر است:
-1 وابسته به طبیعت باشد.
-2 از لحاظ اکولوژیک پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت نداشته باشد.
-3 آموزش و ارایه ارزشهای منطقه مورد بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.
-4 جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.
انواع طبیعت گردان
برآوردهای 1TES - جامعه اکوتوریسم - نشان میدهد طبیعت گردان بسته به انگیزه سفر خود در گروه سنی خاصی قرار دارند: گروهی از طبیعت گردان به دنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمینهای بکر و نیز توریسم ورزشی هستند که اغلب در مقطع سنی کمتر از 40 سال بوده و پیشینه آنها در محدوده سنی 19 تا 35 سال قرار دارد. اما گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و ... به اکوتوریسم میپردازند در محدوده سنی 35 تا 54 قرار دارند - باید توجه داشت که این بررسی، اکوتوریستهای بینالمللی را مدنظر دارد و طبیعت گردان در مقیاس ملی و محلی به طور کلی محدوه سنی وسیعتری را در بر میگیرند - . TES در یک دستهبندی ، طبیعت گردان را به طور کلی به دو دسته تقسیم کرده است:
الف - آنها که میخواهند از لذت دیدار طبیعت و حضور در آن بهرهمند شوند
ب - علاقمندان به تجربه مکانها و حال و هواهای تازه. برنامههای اصلی برای اکوتوریسم عبارتند از:
- وضع مقررات سنگین برای حفاظت از محیط طبیعی، جوامع گیاهی و جانوری و مکانهای تاریخی و باستانی
- تدوین استانداردهای ظرفیت تحمل محیط، برای اینکه امکانات جهانگردی بیش از حد توسعه نیافته و محیط زیست بیش از حد تحمل مورد استفاده بازدید کنندگان قرار نگیرد.
- توسعه تجهیزات جهانگردی در مقیاس کم و متناسب با محیط زیست منطقه باید طراحی شود.
- کاهش اثرات تکنیکهای توسعه بر محیط زیست
- در امر طراحی به تنوع فصلی توجه شود - همایون، آناهیتا؛ . - 4 :1380
صنعت گردشگری و اکوتوریسم
افزایش تقاضای گردشگری طبیعی موجب شده که مدیران مناطق حفاظت شده به توریسم مبتنی برحفاظت یا توریسمی که بر اساس حفاظت از محیط صورت می گیرد،بیشر توجه نماید.مسافرین یا گردشگران،نیروهایی هستند که اکوتوریسم را به سمت تکامل و رشد سوق می دهند. صنعت گردشگریو مسافرت حدوداً 200 میلیون شغل در سراسر دنیا ایجاد کرده است. به طور متوسط از هر 12/4 شغل یک شغل متعلق به این صنعت است.تغییر سلیقه توریست ها موجب شده است که صنعت توریسم،رویکرد مسافرت به مکانهای سرسبز را در پیش بگیرد و این عامل باعث ترغیب و رشد اکوتوریسم شده است.گردشگران به دنبال مکانها و بازارهای جدید تجاری و به دنبال فرصتی هستند تا از این راه به مدیریت منابع طبیعی کمک کنند.
شیوه فعالیت اکوتوریسم
در تعریف اکوتوریسم، اهداف حفظ محیط زیستکاملاً لحاظ شده است. ضمن اینکه در نظرگرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی می تواند برای توسعه مهم بوده و مشارکین می توانند مجری طرح و برنامه اکوتوریسم باشند.
