بخشی از مقاله
چکیده
امروزه توسعه و پایداري دو مفهوم اساسی در حوزه شهر و طراحی شهري هستند. توسعه لازمه رشد و پایداري بقاي شهر را تضمین می کند. در سالهاي پس از جنگ جهانی مفهوم توسعه شهر به اشکال مختلف موردنظر قرار گرفت. تعامل میان دیدگاههاي مختلف در دهههاي 70 میلادي سبب توسعه مجدد بافتهاي تاریخی و گسترش حاشیهاي شهر شده. در دهه هشتاد و نود میلادي نیز این روند سبب شکلگیري موج بازآفرینیها مبتنی بر مسائل فرهنگی و اقتصادي میگردد. امروزه در شهرهاي معاصر و کمتر توسعهیافته و در کلانشهرها، طراحیهاي مبتنی بر مسائل فرهنگی، اقتصادي - پردیسهاي سینمایی، مجتمعهاي تجاري و.. - راهکاري بهمنظور توانمندسازي محیطهاي شهري مدنظر قرارگرفته است .
شهرستان پاکدشت در شرق استان تهران قرار دارد. اقتصاد این شهرستان بر مبناي کشاورزي تعریفشده. در حال حاضر این شهرستان از مهمترین تولیدکنندگان تولیدات گلخانهاي در ایران است. همچنین این شهرستان در مسیر تاریخی و مهم شرقی- غربی کشور قرار دارد. در این پژوهش سعی بر آن بوده است با توجه به نقش و برند تولید گلهاي گلخانهاي و بستر جغرافیایی شهرستان، طرح نمایشگاه گلهاي گلخانهاي بهعنوان عامل توانمند ساز بنیه اقتصادي و فرهنگی شهرستان معرفی گردد.
بر اساس نمونههاي موفق در جهان نتایج نشان میدهد که ایجاد فضاهاي شهري عملگرا سبب شده است که :
-1توسعه هاي فرهنگی و اقتصادي فزاینده شود
-2 فضاهاي شهري پیرامون توسعه یافته
-3 سبب تعاملی مستقیم میان مردم و شهر شده و همچنین سبب تقویت حس تعلق و اهمیت مکان شده است
-4 توسعه درونزا را محوریت فعالیتهاي شهري قرار داده است.
همچنین مطالعات نشان دهده است طرحهایی که در آنها ملاحظات طراحانه وجود داشت در بهبود کیفیت شهرها موفق تر عمل کرده اند. در روند پژوهش، مطالعات کتابخانه اي و پیگیري پژوهش هاي انجام شده به منظور اشراف به مسائل مرتبط با طراحی شهري مد نظر قرار گرفته است. براي استخراج نتایج از روش هاي تحقیق کیفی استفاده شده است.
مقدمه
گسترش مفهوم طراحی شهري در چند دهه اخیر سبب شده است که به تدریج طراحی شهري از دانشی که تنها به مسائل زیباشناسی و بصري توجه می کرد به دانشی فراگیر، سیاست گذار و هدایتگر در توسعه بدل شود
گام برداشتن شهرها به سوي توسعه مستلزم ایجاد شرایطی ست که کیفیت بخش هستند. امروزه ارتقاي کیفیت شهري از جمله اهداف مهم طراحی شهري ست، که به مفهوم خلق محیط هایی است که تجارب مطلوب شهر را گسترش می بخشد. به عبارت دیگر کیفیت بخشی شهري حاصل ترکیبی پیچیده از شکل عناصر کالبدي شهر، وجود فعالیت هاي شهري و عناصر محیط طبیعی است
در شهرهاي بزرگ مانند تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و ... خلق محیط هاي مطلوب شهري منطبق با شرایط محیطی، فعالیت هاي شهري و عناصر کالبدي شهر مد نظر قرار گرفته و به مناطق مختلف شهري هویت و فضاهاي شهري ویژه اي اعطا شده است. شهر تهران یکی از نمونه هاي موفق آن است. چنان که مناطق مختلف آن براساس نوع فعالیت، هویت و شخصیتی خاص دارد و توان اقتصادي و فرهنگی آن نیز بر همین اساس ارتقا یافته است. به عنوان مثال می تواند به میدان انقلاب به سبب حضور دانشگاه تهران - مرکز فعالیت فرهنگی و دانشگاهی - ، بازار قدیمی و بافت تاریخی آن - مرکز فعالیت اقتصادي - ، طراحی میان افزاي تئاتر شهر - مرکز فعالیت فرهنگی و هنري - و ... اشاره کرد.
در شهرهاي کوچیک نیز طراحی هاي شهري عمل گرا مانند طراحی مجتمع هاي تجاري، مراکز فرهنگی و ... می تواند کیفیت محیطی، اقتصادي، فرهنگی و حس هویت شهري را ارتقا بخشد. فضاهاي عملکردگرا براساس نیازهاي شهري و در ارتباط با گستره ي وسیعی از مدیران شهري، سیاستگذاران و متخصصین امر باید در سیاست هاي طراحی شهري گنجانده شود . همان طور که پیش تر گفته شد کیفیت پذیري محیط شهري در برگیرنده ي عوامل محیطی، جغرافیایی و هویتی- تاریخی است که باید در ارائه طرح هاي شهري مد نظر قرار گیرد.
شهرستان پاکدشت با توجه به ساختار ضعیف شهري، نیازمند ایجاد استخوان بندي هاي فضایی شهري است. یکی از ویژگی ها بالقوه شهرستان پاکدشت که توانایی معرفی آن را در سطح کشور و جهان دارا می باشد تولیدات گلخانه اي است. استفاده از این فرصت بی نظیر سبب تقویت اقتصاد شهر و همچنین معرفی این شهرستان می گردد. در این شهرستان نیاز به ایجاد هویت مستقل شهري، حس مالکیت شهري براي شهروندان و تعلق به آن به شدت احساس می شود. شهروندان این شهر که از قومیت هاي مختلف اند، نیازمند مراکز ثقل شهري براي هویت بخشیدن به محیط خود می باشند.
امروزه صنایع بومی فرصت هاي بی نظیري براي ارتقاع جایگاه شهري ایجاد کرده اند. شهرستان پاکدشت نیز می تواند با تکیه بر سابقه تاریخی خود در تولید گل هاي گلخانه اي و ایجاد قطب صنعتی و علمی آن در فضاي شهري خود مسیرهاي توسعه و پایداري را به روي خود گشوده و هویت شهري مستقل و حس تعلق شهري را براي ساکنین خود به ارمغان آورد. نیاز به ایجاد فضاهاي عمل گراي شهري خدماتی، بهداشتی، آموزشی، تجاري و فرهنگی در شهرستان پاکدشت به شدت احساس می شود. در طرح هاي جامع شهري براي ایجاد فضاهاي ساختارگرا باید تمهیداتی در نظر گرفته شود، چرا که براساس تجربه هاي موفق جهانی، طراحی شهري مبتنی بر فضاهاي عمل گرا، سبب تقویت بنیه اقتصادي شهر، ایجاد هویت خاص شهري، تولید علم و فرهنگ و برندسازي می گردد.
در این پژوهش سعی بر آن بوده است که از عناصر کالبدي شهر پاکدشت و بستري محیطی آن - اقلیم مناسب کشاورزي و کشت هاي گلخانه اي - در کنار عناصر کارکردي و محتوایی - پایتخت گل هاي گلخانه اي ایران - براي تقویت بنیه اقتصادي و اجتماعی مدد گرفته شود. به گونه اي که هویت شهر ارتقا یافته و شهر پاکدشت که امروزه با عناوینی همانند شهر خوابگاهی، شهر کم توسعه، شهر بی هویت معرفی شده است، هویت مستقل خود را کسب کرده و به سوي برندسازي و اعتماد به نفس شهري پیشروي کند. به همین منظور در این پژوهش طرح معماري نمایشگاه و موزه گل هاي گلخانه اي به منظور ایجاد فضایی عمل گرا در ساختار فضاي شهري با نگرش به تقویت بنیه اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و هنري شهر مطرح شده است.
در این پژوهش مطالعات کتابخانه اي و پیگیري پژوهش هاي انجام شده به منظور اشراف به مسائل مرتبط با طراحی شهري مد نظر قرار گرفته است. همچنین نمونه هاي موردي به منظور تطبیق با موضوع مورد نظر بررسی شده اند. براي استخراج نتایج از روش هاي تحقیق کیفی در معماري استفاده شده است. به این معنا که نتایج شامل گردآوري مجموعه اي از داده ها و تبیین آن ها در مقیاسی جهانی بوده است. در انتها نیز نتایج با روش هاي استدلال منطقی مورد ارزیابی قرار گرفته اند.
پیشینه تحقیق
از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به دنبال حاد شدن مسائل ناشی از توسعه صنعتی و گسترش سریع شهرنشینی در غرب، مجموعه اي از نظریه ها و راه حل ها براي نظم بخشی و ساماندهی توسعه شهري در کشورهاي مختلف امریکا و اروپا مطرح گردید، که در نهایت به پیدایش دانش برنامه ریزي شهري و منطقه اي در دهه سوم قرن بیستم منجر شد
نیمه دوم این قرن بستر مناسب شکل گیري نظرات، اقدامات و گرایشات در حوزه شهرسازي اروپا و آمریکا بوده است که از زوایاي گوناگون به ابعاد اجتماعی، فرهنگی، زیباشناختی و روانشناسی توسعه و عمران شهرها معطوف بوده و کم وبیش در تغییر و اصلاح روند جاري در زمان خود و بعد از آن تاثیر گذارده است. با توجه به سابقه حرکت هاي شهرسازي یکی از گرایش هاي شهرسازي جدید در غرب تدوین فرآیندي گشت که برنامه ریزي شهري و طراحی شهري را در یکدیگر ادغام و فرایندي یگانه و هماهنگ را مطرح کرده است. به نظري برخی کارشناسان این رویکرد جدید حاصل یک تحول تدریجی است که بنا به نظر کالینگ ورث در طی سه مرحله رخ داده است:
-1 در طول دهه :1960 موضوعات طراحی شهري به تدریج در متن پاسخگویی به مسائل و پروژه هاي مشخصی مطرح گردید.
-2 در طول دهه 1970 اهداف طراحی شهري در ضمن سیاست هاي عمومی برنامه ریزي گنجانده شد.
-3 در طول دهه 1980 که ملاحظات طراحی شهري به عنوان بخشی از نظام نظارتی برنامه ریزي مورد پذیرش قرار گرفت - عباس زادگان، . - 17-16 :1385 و در سال هاي 1992 تا 1996 ارتقاي کیفیت محیط در برنامه هاي توسعه غرب نقشی حیاتی را به عهده می گیرد. در ادامه نیز در سال 1999 بر ضرورت توجه به ملاحظات طراحانه در برنامه ریزي شهري تاکید شد، در این سال پژوهشی توسط گروه ضربت شهري در شهرهاي بارسلونا، آلمان و هلند صورت گرفت و نشان داد طرحهایی که در آنها ملاحظات طراحانه وجود داشت در بهبود کیفیت شهرها موفق تر عمل کرده اند
یکی از نخستین تلاش هاي صورت گرفته در زمینه جایگاه طراحی شهري را ادموند بیکن انجام داده است. وي نقش حقیقی و گستره مداخله طراحی شهري را از برنامه ناحیه اي تا تصویر معمارانه در فرایند برنامه ریزي جامع براي شهر ترسیم کرد
تلاش هاي زیادي براي تهیه ي مدل فرایند و رویه ي طراحی شهر انجام شده. اکثر مدل هاي عمومی، رویه اي مرحله به مرحله و منطقی را پیشنهاد می کنند که از شناخت مسئله، شروع و به ارزیابی پس از اجراي پروژه ختم می شود - لنگ، . - 41 :1394 طراحی شهري بر مبناي نوع عملکرد می تواند به انواع مختلفی تقسیم گردد. شناخت ماهو شهر اولین گام در تهیه نوع طراحی شهري است. به نظر جان لنگ چهار نوع کلی طراحی شهري وجود دارد این چهار نوع از نظر رویه اي که دنبال می شود و یا میزان کنترلی که طراح به عنوان یک نفر و یا یک گروه بر تولید محصول دارد،متفاوت اند.
این چهار نوع عبارتند از :
طراحی شهري کامل: که در آن ،طراح شهري عضوي از گروه توسعه است که طرح را از ابتدا تا انتها پیش می برد.
طراحی شهري هماهنگ: که در آن گروه طراحی شهري ، طرح جامعی را تهیه کرده و معیار هایی را تعیین می کند که با وجود تعدادي سرمایه گذار در چارچوب تعیین شده روي اجزاي پروژه کلی فعالیت کنند.
طراحی شهري قطعه قطعه: که در آن سیاست ها و رویه هاي کلی براي بخشی از شهر تهیه می شود تا توسعه را در جهات مورد نظر سوق دهد.
طراحی شهري محرك: که در آن هدف طراحی ایجاد زیر ساخت است به طوري که توسعه ي بعدي بتواند در درون آن جاي گیرد و یا اینکه یک عنصر زیرساختی در بافت موجود شهر ي،به وجود آید تا کیفیت محل را به عنوان کاتالیزور توسعه ارتقاء دهد.
طراحی شهري زیر ساختی: که در آن عناصر زیرساختی به عنوان محرکی براي توسعه به کار گرفته می شود.
بررسی هاي موردي
امروزه طراحی شهري فرآیندي چندگانه و میان رشته ایست. در هر شهر براساس محیط و بستر جغرافیایی، ماهیت شکل گیري، روند توسعه، عوامل اجتماعی، اقتصادي و ... ساختار مناسب توسعه شهري را مد نظر قرار گرفته شده است. در این بخش از پژوهش با بررسی چند نمونه موفق معاصر از این گونه طراحی شهري سعی بر آن می شود تا با در نظر گرفتن شرایط مختلف میزان موفقیت و نکات مثبت و منفی طرح هاي شهري مد نظر بیان شود.
امروزه چین مسیر پیشرفت و توسعه را بیشتر از هر کشور دیگري لمس می کند. به تبع آن فعالیت هاي اقتصادي گسترش یافته و همچنین روند گسترش مسائل اجتماعی نیز شتابان شده است. ساختار اقصادي و بستر مناسب سبب شده است که شهرها آن گسترش پیدا کرده و مسائل پیرامون شهري نیز تکامل یابد.
