بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودروسازی میباشد. این صنعت از حوزههای جدیدی است که حمایت از آن در قالب حقوق مالکیت فکری اعم از مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی در حال شکلگیری است. امروزه استفاده از مصادیق گوناگون مالکیت فکری در صنعت گردشگری میتواند موجب ارتقاء این صنعت و جذب گردشگر بیشتر شود بهنحوی که استفاده از این مصادیق مانند نمودهای فرهنگ عامه - فولکلور - ، آثار معماری، نشانههای جغرافیایی و علائم تجاری و جمعی بسیار متداول شده است.
گردشگری همانند صنایع دیگر کالاها و خدمات وابسته داشته و عوامل متعدد و مهمی که مبتنی بر جذابیت و رقابتپذیری هستند - مانند برند مقاصد گردشگری - در آن اثرگذار هستند. رشد روزافزون و شتابنده آن موجب شده که بسیاری از صاحبنظران قرن 20 را قرن گردشگری بنامند. متأسفانه در کشور ماه، صنعت توریسم چنان که شایسته است توسعهنیافته لذا با برقراری تعامل و ارتباط دوستانه با ملل دیگر، گشایش مرزهای جغرافیائی کشورها را بر اتباع خارجه اجتنابناپذیر نموده است.
بنابراین تدوین قوانین و مقرراتی به منظور حمایت از گردشگران خارجی - توریستها - و ایجاد احساس امنیت نامحسوس برای آنها امری ضروری است و میطلبد امنیت پلیسی محسوس را به امنیت رایانهای تبدیل کرد؛ زیرا ورودگردشگران خارجی به هر کشور و رونق گردشگر خارجی تا حد زیادی با قوانین و مقرراتی که از حقوق آنها حمایت کند، مرتبط است. برخی از اصول قانون اساسی و مواد قانون مدنی نیز به این مهم اختصاص یافته است. همچنین محدودیتها و تکالیفی در این زمینه وجود دارد که با حقوق سیاسی و خصوصی اتباع خارجی اصطکاک دارد.
کلمات کلیدی: گردشگری، قانون، حقوق، بیگانگان، توریسم،
مقدمه
صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و پربازدهترین فعالیتهای اقتصادی در دنیا است که بالاترین میزان ارزش افزوده را ایجاد میکند و بطور مستقیم و غیر مستقیم، سایر فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار میدهد. گردشگری یکی از منابع عمده درآمدزایی و ایجاد اشتغال در جهان به شمار میآید به طوریکه بسیاری از آن به عنوان صنعت اول دنیا یاد میکنند. بسیاری از کشورها همچون اسپانیا، فرانسه و ایتالیا بخش اعظمی از درآمد ارزی خود را از طریق گردشگری به دست میآورند.گرچه گردشگری به تنهایی نمیتواند منجر به توسعه کشور شود ولی با ورود گردشگر به تدریج نیاز به تغییر و ایجاد امکانات برای اقامت، جابجایی و سایر فعالیتهای مربوطه، توسعه را نیز در پی خواهد داشت و در دراز مدت باعث افزایش امکانات و تاسیسات خواهد شد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال 2006 تعداد 835 میلیون جهانگرد جابجا شدهاند که این جهانگران حدود 800 میلیارد دلار هزینه این در حالی است که سهم ایران از صنعت گردشگری جهانی در سال 2006 کمتر از یک دهم درصد بوده است و علیرغم اینکه ایران، طبق نظر یونسکو یکی از ده کشور دارای جاذبههای گردشگری میباشد ولی آمار موجود گویای ضعف صنعت گردشگری کشور میباشد و نارساییهای موجود باعث عدم توفیق در جذب جهانگردان به میزان توانمندیهای کشور شده است.
قدیمی ترین نشانه حقوقی جهان، قانون نامه حمورابی است. این قانون نامه1800 سال پیش از میلاد به دستورحمورابی حاکم بابل نوشته شده است ودارای 282 بند درباره مسایل اجتماعی، اقتصادی، برده داری، روابط خانوادگی وشیوه مجازات است که بر روی ستونی از سنگ به ارتفاع 2/45 متر به شکل منظم وزیبایی حکاکی گردیده و در کاوش های باستان شناسان در خرابه های شهر شوش کشف شده است واکنون نیز در موزه لوور پاریس نگهداری می شود. نخستین نشانه های تمایز حقوقی بین افراد جامعه را می توان در این قانون نامه مشاهده نمود.
طبقات مردم در آن زمان به سه دسته ی آزاد، آزاد شده وبرده تقسیم می شدند وقانون حمورابی فقط برای انسانهای آزاد -صرف نظر از اینکه خارجی باشند یا خودی-حقوق مساوی قائل بوده است. بحث تابعیت، از عهد باستان مورد توجه بوده است وحکما و ذعمای اقوام مختلف در باره آن نظریه پردازی کرده اند."افلاطون"ملیت هر فرد را تابع جامعه ای می دانست که فرد در آن زندگی می کند.
ارسطو نیز معتقد بود همه افراد بشر مساوی خلق نشده اند، وبر اساس لیاقت، نژاد با هم تفاوت دارند. وی معتقد بودکه غلامانذاتا ٌغلام خلق نشده اند وخارجیان نیز در حد غلامان هستند.1 توریسم وصلح هردو لازم وملزوم یکدیگرند. یا توریسم ها صفیر صلح هستند. زمینه سفر وبازدید، مردم وملتهای جهان از سایر کشورها وتمدنهای مختلف بستری را فراهم نموده تا در این رهگذر با فراهم ساختن زمینه گفتگوی تمدنها به جای تیر وجنگ بین تمدنها، ملتها را به هم نزدیکتر نموده وباعث رشد وشکوفایی آنها در همه زمینه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی وسیاسی شده است ورفاه وامنیت اجتماعی که همانا بزرگترین آرمان بشری است، دست یابد.
بیان مسئله
گردشگری فعالیتیاست که به غیر از مزایای اقتصادی و اشتغالزایی، تأثیراتاجتماعی وفرهنگی بسیاری دارد. با توسعه گردشگری میتوان باعث سطح رفاه زندگی اجتماعات بومی شد، اما جذب توریست نیازمند مکانیزمهای مختلفی است، یکی از آنها رضایت گردشگران است.جلب گردشگر نیازمند تدابیر مختلف در حوزههای مختلف در حوزههای سخت افزاری - مثل تهیه امکانات رفاهی - و نرمافزاری - مثل فراهم آوردن شرایط پذیرش گردشگر در کشور وآشنایی مردم در برخورد مناسب با گردشگران با توجه به تفاوتهای فرهنگی موجود است - و به همین خاطر، برخی از صاحبنظران از توریسم به عنوان یک صنعت یاد میکنند.
اگر بخواهیم از نگاهی دیگر به توریسم بنگریم این نکته قابل تأمل است که صنعت توریسم به عنوان یکی از منابع بزرگ اقتصادیدرخدمت اشتغال و افزایش درآمد در سطح جهان و مخصوصاً در ارتقای سطح زندگی مردم کشورهای محروم وکم درآمد نقش بسزایی داشته است. گردشگری برای امور شغلی و تجملی تقاضای نسبتاً با کشش دارد و این امر بازتاب ماهیت داراییهای اختصاص یافته برای خرید گردشگران است.
نکته مهم دیگر اینکه گردشگری آثاری دارد، آثار مثبت - اقتصادی - ایجاد فرصتهای شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم، فروش خدمات از جمله مزایای مستقیم حاصل از جهانگردی است و از مزایای غیرمستقیم جهانگردی میتوان از فعالیتهای ساختمانی، صنایع دستی هنری، کشاورزی، خدمات، توسعه و بهبود تجهیزات زیربنایی مانند جادهها و سیستمهای حمل و نقل نام برد. آثار مثبت - روحی، روانی - جهانگردی میتواند در جهت کاهش تنشهای سیاسی و تثبیت صلح جهانی کمک کند.
عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم میشود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتر دستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و …نشان دهند. گردشگری موجب افزایش درآمد، اشتغال و رونق اقتصادی خواهد شد و این میتواند از لحاظ روحی، روانی اثرات مثبتی بر روحیه افراد آن جامعه بگذارد. آثار مثبت - زیست محیطی - گردشگری میتواند سبب توجه هرچه بیشتر مردم، مسئولان وحتی سازمان های بین المللی به برخی نواحی و سعی در جهت محافظت از آن شود.
آثار مثبت فرهنکی اجتماعی، توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی موجب میشود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید. بر این مبنا آنان میتوانند به فرهنگ هم بیشتر احترام بگذارند. تنها راه تعامل احترام گردشگر به فرهنگ جامعه میزبان است که میتواند راهبرد مناسبی برای گسترش گردشگری باشد.آثار منفی گردشگری را میتوان به چهار دسته؛ فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و روحی روانی تقسیم نمود.
آثار منفی - اقتصادی - نتیجه نامطلوب اقتصادی پدیدهای است که آن را کسر مسافرت مینامند و این مربوط به زمانی است که کل درآمدهای ارزی یک کشور از محل جهانگردان کمتر از مبلغی میشود که شهروندان آن کشور در خارج مصرف میکنند.آثار منفی - روحی، روانی - گردشگری به دلیل ایجاد شلوغی، ترافیک، آلودگی ناشی از رفت وآمد خودروها وبه وجودآوردن احتمال تغییرات فرهنگی و تأثیر بر بافت سنتی برخی مناطق اثرات روحی وروانی برمردم منطقه میگذارد.
آثار منفی - زیست محیطی - گردشگر می خواهد از زیباییهای طبیعی بهرهمند شود و ممکن است تخریب محیط زیست را در پی داشته باشد. آثار منفی - فرهنگی - اجتماعی - بدون شک ورود جهانگرد تأثیراتی را در حوزه فرهنگی و اجتماعی کشور میزبان خواهد گذاشت.برخی نویسندگان به تجاری شدن یا کالایی شدن. فرهنگ جامعه میزبان اشاره کردهاند به این معنا که ساکنان محصولات فرهنگی خود در آن گونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه میکنند. ممکن است فرهنگ گردشگران و هر چه مربوط به آنها است، برای جامعه میزبان الگو میشود و ساکنان به تقلید کورکورانه از فرهنگ میهمان میپردازند.
توریسم و گردشگری مقوله جدید و تازه نیستند که بخواهیم آن را موضوع جدید بدانیم؛ لذا در جهان با توجه به موضوع گردشگری روز 5 مهر 27 - سپتامبر - را به نام روز جهانی گردشگری نامگذاری کردهاند و به این مناسبت در ایران نیز به غیر روز جهانی گردشگری هفته نیز به این مناسبت به نام هفته گردشگری نامگذاری شده است - شش لغایت دوازده مهر - . ایران کشوری است که جاذبههای گردشگری آن بنا بر اظهارنظرهایی که جهانگردان و بازدیدکنندگان از آن داشتهاند، هرگردشگری را به وجد آورده است.
جدا از جاذبههای تاریخی که در نوع خود در سطح جهانی بینظیر هستند، وجود برخی موهبتهای طبیعی چون روستاهای تاریخی و شگرف، میراث غنی و تمدنی، جلوههایی بینظیر از اکوتوریسم و... هر کدام در نوبه خود میتواند توریسم این کشور را با تحولی بزرگ روبهرو سازد.با توجه به آنکه صنعت گردشگری در سالهای اخیر به رشدی خیرهکننده دست یافته است، بررسی آسیبها وراهبردهای توسعه و رویکرد حقوقی به این صنعت امری اجتنابناپذیر مینماید.
از آنجایی که گسترش این صنعت جزئی از جریان کلی جهانی شدن است به تبع آن متأثر از قانونمندی ها و رویههای حقوقی نظام سرمایهداری است و بررسی صنعت گردشگری بدون توجه به فرایندهای حقوقی نظام سرمایه داری نمیتواند راهگشا باشد؛ بنابراین با توجه به این مقدمات ضمن بیان موانع گسترش گردشگری در ایران سعی خواهد شد تا رویکرد حقوقی به صنعت توریسم و چالشهای پیش رو در ایران مورد بررسی قرار گیرد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
کشور ایران که دارای تواناییهای بالقوه عظیمی در زمینههای زیست محیطی، تاریخی، میراث فرهنگی و غیره است نمیتواند و نباید به دلیل مسائل سیاسی و نگرانیهای فرهنگی اجتماعی خود را از این جریان اقتصادی دور نگه دارد و از سوی دیگر بازار بینالمللی گردشگری نیز نمیتواند از جاذبههای ایران برای گردشگری چشمپوشی کند. عدم موفقیت ایران در جذب گردشگران و توسعه گردشگری دلایل متعددی دارد.
برای افزایش گردشگران تنها نمیتوان به اقتصاددانان دل بست، راهحل در واقع در دستان دولت و برنامهریزان است چرا که آنان اگر نخواهند و تمایلی به گسترش توریسم و جذب گردشگر نداشته باشند جاذبههای تاریخی، طبیعی و فرهنگی به تنهایی نمیتواند کار ساز باشد. از سوی دیگر تجربه و فرهنگ مردم نیز بیتأثیر نیست. گاه پیش میآید که دولت میخواهد ولی مردم و مراکزی که با توریستها در ارتباط هستند، تجربه لازم را ندارند و یا آموزشهای مناسب را ندیدهاند و لذا چگونگی برخورد با گردشگر و ارائه خدمات به او را نمیدانند.
ایران از لحاظ اقلیمی و تنوع جانوری یک کشور شبهقارهای است و بنابر گفته رئیس سازمان جهانی جهانگردی جزء کشور اول دارای بیشترین جاذبههای زیستی و جانوری در دنیا است. همچنین یکی از سه قطب برتر بر صنایع دستی در دنیا است؛ سفالگری، شیشهگری، قلمزنی، مشبک کاری، حکاکی بر روی فلزات، میناکاری، خاتم سازی، معرقکاری، منبتکاری، قالیبافی، نمدمالی و … ایران معجونی از گوناگونی فرهنگی، زبانی، قومی، زیست محیطی و اقلیمی است. همچنین از لحاظ آثار تاریخی و میراث فرهنگی جزء ده کشور اول دنیا محسوب میشود.
ایران باید سعی نماید علاقه مردمان جهان به حضور در کنار مردم ایران و مشاهده و مطالعه آداب و رسوم و رفتار آنان را جلب نماید و این امر از طریق برنامهریزی جهت یک مطالعه جامعه گردشگری که همه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گردشگری را واکاوی نماید میسر میباشد تدوین شیوههای حمایتی اجرایی، سرمایهگذاری و اختصاص تسهیلات بیشتر برای هتلها، شرکتهای هواپیمایی، فرودگاه و … تبلیغ و اشاعه جاذبههای گردشگری از طریق اینترنت، فیلم، بروشور، مقاله، نمایشگاه وغیره می تواند مفید باشد.
اهداف تحقیق
صنعت گردشگری امروزه در دنیا یکی از بهترین منابع درآمد و تبادلات فرهنگی بین کشورها است. گردشگری سازمان یافته امروز بخشی بسیار مهم در نظام اقتصادی کشورهای دنیا محسوب میشود به طوری که اقتصاد برخی از کشورها بیش از 80 درصد وابسته به فعل و انفعالات صنعت توریسم است. همچنین با توسعه صنعت جهانگردی، بخشهای صنعت و کشاورزی با افزایش تقاضا برای صنایع مصرفی و صنایع دستی و بخش ساختمان با افزایش سرمایهگذاری درگسترش تأسیسات اقامتی، راهها وجادههای مناسب .... و بخش خدمات با افزایش تقاضا برای بهرهبرداری ازامکانات سنتی و مدرن، و خدمات پذیرایی، خدمات حمل ونقل و ارتباطات، انواع خدمات مالی وخدمات آموزشی وفرهنگی وغیره روبرو میشود.
