مقاله رویکرد طراحی پایداری اقلیمی : مفاهیم ، روش های نوین و ضرورت ها

بخشی از مقاله

چکیده

رویکرد طراحی پایداری اقلیمی به سال ها پیش باز می گردد. با این وجود مصرف انرژی در بخش ساختمان به ویژه کشورهای در حال توسعه همچنان رو به افزایش است.این امر ضرورت اجباری کردن راهبردهای کاهش مصرف انرژی از طریق رویکردهای پایداری اقلیمی را آشکار می سازد. در این مقاله که مبتنی بر روش توصیفی است تا مفاهیم رویکرد طراحی پایدار اقلیمی ، روش های نوینی که در این حوزه به کار می رود و به خصوص فهم ضروری تمامی این رویکرد برای تصمیم گیری ، برنامه ریزی و طراحی ارایه می شود.

در این نوشتار به سابقه پایداری و دلایل گرایش جهانی به سمت معماری پایدار پرداخته شده ، سپس به ضرورت توجه به نقش اقلیم و روش های نوین رایانه ای در راستای رسیدن به این هدف می پردازیم. در این مسیر استفاده از نرم افزارهای شبیه سازی اقلیمی نظیر لیدی باگ و هانی بی برای گرس هاپر به عنوان ابزار های نوین تجزیه و تحلیل اقلیمی در روند طراحی به معمار کمک می کند تا با طراحی صحیح و بر اساس اصول اقلیمی علاوه بر ایجاد شرایط آسایش برای ساکنین با حفظ انرژی و کاهش آلودگی هوا باعث حفظ محیط زیست و فضای سالم تری برای زندگی شود.

مقدمه

انسان های گذشته، که از امکانات علمی و فناوری محروم بودند، از منابع طبیعی موجود به میزان محدودی می توانستند استفاده کنند و اغلب کارهایشان را همساز با وضعیت محیط زیست خود می ساختند، متاسفانه آغاز دوران مدرن، که سبب صنعتی شدن و پیشرفت فناوری نیز شد، از یکسو، و عرضه انرژی فسیلی ارزان از سوی دیگر ، بر تجربه های گذشته او در همسازی با طبیعت تاثیر گذاشت و سبب شد این تجربه ها با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شود.  فیچ و برانچ اظهار کرده اند: با شروع شهرنشینی و شهرسازی در دنیای غرب، بی توجهی به محیط های طبیعی از اصول دوران معاصر گردید. نه تنها معماران در این دوران از تجربیات علمی و محیطی و علل و معلول آن استفاده نکردند، بلکه معتقد بودند که توجه به اقلیم و تاثیرات آن بر طراحی به دلیل وجود فناوری دیگر اهمیت ندارد.

- پوردیهیمی، 1390، ص - 97 در پی پیشرفت های صنعتی در عصر حاضر و با ظهور معماری مدرن، طراحی، بدون توجه به بستر قرارگیری ساختمان و در پناه استفاده روز افزون از تاسیسات مکانیکی، رواج یافت و به این ترتیب به اهمیت اقلیم در معماری، که خود تا قبل از آن یکی از ارکان اصلی طراحی بود، کم توجهی شد. و استفاده بی رویه و نامناسب از سوخت های فسیلی آلودگی شهرها و صدمات جبران ناپذیر به محیط زیست را به همراه داشت. - طاهباز،1392، ص - 4 در ممالک توسعه نیافته، مصرف انرژی در بخش ساختمان رو به افزایش است. متأسفانه در بیشتر این کشورها هیچ گونه راهبرد مشخصی برای کاهش مصرف نیز وجود ندارد.

اگر بین استفاده و رفاه رابطه ای مستقیم وجود نداشت شاید مجال جدی تری برای صرفه جویی به وجود می آمد. اگرچه آمارهای متفاوتی از مقدار مصرف انرژی در بخش های ساختمانی ارائه می شود، همگان براین باورند که بیش از یک سوم انرژی هر کشوری در ساختمان های مختلف مصرف می شود. آنچه برای ما حائز اهمیت و توجه است آنکه سهم مصرف انرژی در بخش ساختمان زیاد است و باید راهبردهای کاهش مصرف را با شدت و حتی به صورتی اجباری به کار گیریم. - حیدری، - 1389

پیشینه مفهوم پایداری در معماری

پیدایش مفهوم پایداری: در پی بروز آلودگی های وسیع زیست محیطی پس از انقلاب صنعتی؛ دانشمندان و نویسندگان، نخستین کسانی بودند که از دهه های 1950 و 1960 رفته رفته توجه جوامع بشری و سیاستمداران را نسبت به خطرات و عواقب روند موجود تخریب محیط زیست که به طور عمده ناشی از رشد نامعقول فناوری و الگوهای مخرب تولید و مصرف بود جلب کردند. - آقازاده - رشد جنبش های زیست محیطی از یک سو و افزایش آگاهی دولت ها در مورد ماهیت فرامرزی بسیاری از آلودگی های زیست محیطی و ضرورت اقدام جمعی از طریق همکاری های بین المللی از سوی دیگر، منجر به برگزاری کنفرانس های مهمی از جمله کنفرانس بیوسفر در سال 1968 به عنوان نخستین همایش علمی بین المللی؛ کنفرانس محیط زیست انسانی در استکهلم در سال 1972 به عنوان اولین گردهمایی سیاسی بین المللی در زمینه ی محیط زیست؛ کنفرانس ریو در شهر ریودوژانیرو، پایتخت برزیل در سال 1992 گردید.

یکی از مهم ترین کنفرانس ها، کنفرانس هابیتات 2 سازمان ملل بود که در سال 1996 در شهر استانبول ترکیه تحت عنوان" کنفرانس سران شهر" برگزار گردید. این کنفرانس توانست گام مهمی در جهت ایجاد وفاق جهانی در مورد چگونگی کاربرد دستور العمل پایداری در شهرسازی بردارد. طی دهه 1990 ، دانشگاهیان و محققین در زمینه هایی چون شهرسازی شروع به انجام تحقیقاتی درباره موضوع کردند. گرچه اجرای واقعی برنامه های پایداری امری مشکل به نظر می رسد، لیکن گسترش و استمرار این مفهوم به مدت بیش از سه دهه حاکی از آن است که پایداری مفهومی است که همواره بر اهمیت آن افزوده شده و ابعاد گسترده ای پیدا می کند.

بسط مفهوم پایداری در موضوعات و علوم مختلف موجب پیدایش تعاریف و ترکیباتی همچون توسعه پایدار، شهرسازی پایدار، معماری پایدار، کشاورزی پایدار، توریسم پایدار، محیط زیست پایدار و ... گردید. - مفیدی شمیرانی، اخترکاوان، - 1387 پایداری: محیط مطلوب ، فرصت و شرایط لازم را برای سیستم فراهم می آورد و محیط نامناسب فرصت ادامه حیات را از آن می گیرد. یک سی ستم ممکن ا ست بر محیط خود م سلط شود. در این صورت محیط را به راهی هدا یت و کنترل می ک ند که خود می خواهد، البته این و ضع در دراز مدت نمی تواند پایدار بماند.

محیط ها نیز به نوبه خود ممکن ا ست ف شارهای شدیدی بر سی ستم ها وارد کنند. در این صورت توانایی سی ستم برای ا ستقامت و پایایی به گونه ای اجتناب ناپذیر واب سته به موفقیتی ا ست که سی ستم در ارتباط با محیط و درکارکرد درونی برای امکان پذیری و مطلوبیت این ارتباط کسب می کند. به عبارت دیگر پایداری یک سیستم به طور کامل واب سته به قابلیت سی ستم برای سازگاری و انطباق، تغییر و تحول و پاسخگویی به محیط است و از این طریق پایداری درونی را با پایداری بیرونی پیوند می زند. - کهن گوگ ، - 1376

واژه پایدار از واژه لاتین « Sustain »، به معنی وجود دا شتن و قابل حفظ بودن در یک موقعیت یا شرایط مشخص باشد. - اتمن ، - 1390 در لغت نامه » دهخدا « پایداری به معنای با دوام و ماندنی آمده است. در فرهنگ معین این واژه به معنای پایدار بودن و مقاومت از مصدر » پایش « به معنای پایداری کردن و استقامت نشان دادن آورده شده است. - زندیه و پروردی نژاد، - 1389 توسعه پایدار : مفهوم توسعه پایدار در حوزه های مختلفی از زندگی ب شر دارای اهمیت ا ست، که این مباحث گوناگون در سه حوزه جامع طبقه بندی می شوند: تو سعه اجتماعی، تو سعه اقت صادی و تو سعه محیط زی ست.

بنابراین هرگاه » زی ست محیطی «، » اقت صادی « و » اجتماعی « مفهوم توسعه در هر سه حوزه تحقق یابد، توسعه پایدار به معنای جامع و کامل خود دست پیدا می کند و در واقع می توان گفت که تو سعه پایدار، محدوده م شترک حوزه های سه گانه ا ست. - رضایی، وثیق،1393، ص - 18 امروزه با توجه به راه حل هایی که متخصصین هر رشته برای "پایداری " ارائه می دهند ،" توسعه پایدار " روز به روز دیدگاه و مشخصه کامل تری می یابد.

بر پایه دیدگاه های جدید، توسعه پا یدار را با ید مبتنی بر شب که پیچ یده ارت با طات درونی بین موضوعات، زمینه ها، رشته ها و عوامل مختلف در نظر گرفت . چنین تصویر جامع و بین رشته ای که بر اساس استعاره اکولوژیکی "جهان به عنوان یک نظام ارگانیک " قرار دارد، می تواند کاربرد عمده ای در معماری و شهرسازی داشته باشد. از نقطه نظر توسعه پایدار، فصل مشترک و محور اصلی فعالیت های فوق" پایداری محیطی " است که می توان آن را اینگونه تعریف نمود" : واگذاشتن زمین برای نسل های آینده در شکلی مناسب یا بهتر از آنچه که ما آن را برای خود بنا نهاده ایم".  - مفیدی شمیرانی، اخترکاوان، - 1382 طبق این تعریف، فعالیت های ان سانی - از جمله معماری - فقط زمانی از لحاظ زیست محیطی پایدار است که به صورت مداوم، بدون تمام کردن منابع طبیعی یا به انحطاط رساندن محیط طبیعی انجام یافته و ادامه یابد .

- Sustainable Architecture and BuildingDesign - در سال 1994 سازمان تحقیقات بین المللی تحقیقات ساختمانی - - CIB هدف از معماری پایدار را این گونه تعریف نمود : "خلق و ایجاد یک محیط مصنوع سالم بر مبنای طراحی اکولوژیکی و بهره وری منابع" - Sustainable Construction - . تعریف مشابه دیگری توسط موسسه طراحی بنا و معماری پایدار - sabd - از معماری پایدار ارائه شده است" : ایجاد و مدیریت پاسخگوی یک محیط مصنوع سالم بر مبنای بهره وری منابع و اصول ا کو لوژ ی کی ."Sustainable Architecture and - Building Design - همچنین، طبق تعریف OECD یک بنای پایدار، ساختمانی ا ست که کمترین ناسازگاری را بر روی محیط مصنوع و طبیعی داشته باشد؛ شامل خود بنا، محیط بلافصل پیرامونی آن، محیط منطقه ای و جهانی. توسعه پایدار و معماری: شناخت محیط معماری تنها با درک فعالیت های انسانی در دنیای پیرامونش امکان پذیر است و هدف معماری را می توان ایجاد انگاره ای انسانی در درون شکل کالبدی دان ست.

معماری بازتاب کالبدی زندگی ب شری ا ست. طراحی ان سانی مهم ترین ا صل طراحی پایدار ا ست که به قابلیت زی ست تمام اجزای تشکیل دهنده نظام زیست جهانی می پردازد. این اصل به طور عمیق ریشه در نیاز به حفظ عناصر زنجیره ای نظام های زیستی دارد که تداوم حیات و بقای انسان، منوط به وجود آن ها است.  در جوامع مدرن بیش از 70 درصد طول عمر هر شخص در فضاهای داخلی می گذرد. بنابراین ضروری ترین نقش معماری خلق محیط های ساخته شده ا ست که امنیت، سلامت، آ سایش فیزیکی، صحت روانی و بهره وری ساکنان خود را تداوم بخشد. در این میان نباید عامل کارایی طرح را از یاد برد.

- ارمغان و گرجی مهلبانی ، - 1388 به این سبب معماران نیز هم سو با سایر دانشمندان در پی یافتن راه کارهای جدید برای تامین زندگی مطلوب انسان بوده اند. بدیهی است که زندگی، کار، تفریح و استراحت همه و همه فعالیت هایی می باشند که در فضاهای طراحی شده توسط معماران ؛ صورت پذیرفته و از آن جا که نقاط ضعف و قوت یک ساختمان، بر زیست بوم جهان تاثیر مستقیم خواهد داشت ؛ وظیفه ای بس حساس در این خصوص بر عهده معماران می باشد. 

تاثیرات عصر ارتباطات و صنعتی شدن جوامع بر فضاهای معماری به طور کامل مشهود است و هر روز فرم ها و طرح های متفاوتی را در معماری شاهد هستیم ، طرح ها و فرم هایی که با توجه به یک سری شرایط و ضوابط و یا بدون توجه به شرایط و ضوابط و یا بدون توجه به شرایط خاص و فقط به علت فرم های جالب توجه یا تقلید صرف ساخته می شوند. اما امروز با توجه به کا ستی ها و مع ضلات که در زمینه حفظ و استفاده بهینه از انرژی با آن مواجه هستیم و همچنین توجه به بهینه سازی ف ضاهای معماری و تغییر نیاز های عملکردی ما از معماری باید به سوی تعریف نوینی از خلق بناها با عنوان » معماری پایدار « باشیم.