بخشی از مقاله
چکیده
امروزه باتوجه به این که منابع انرژی تجدیدناپذیر رو به اتمام است و تخریب ناشی از استفاده از این منابع به محیط زیست بسیار بالاست، توجه کشورها به سوی استفاده از منابع تجدیدپذیر و توسعه ی پایدار بیش از پیش جلب شده است. براساس آمار سازمان بهره وری انرژی ایران، مصرف انرژی در ایران بیش از پنج برابر متوسط رشد مصرف انرژی در جهان است. پس شکی نیست که مصرف بهینه انرژی می تواند کمک بزرگی به رشد و توسعه ی کشورمان باشد. در این پژوهش برانیم تا با بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان از طریق کاستن از مصرف منابع تجدیدناپذیر با به کارگیری راهکارهای اقلیمی و تعیین پارامترهای موثر به کمک نرم افزار شبیه ساز بیان کنیم.در این بین ، نگرش به رویکرد های معماری پایدار زیست محیطی در ساختمان های مسکونی به علت فراوانی این نوع کاربری در سطح شهرها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در این رساله ابتدا به بررسی ابعاد معماری پایدار و اصول آن پرداخته و سپس به معماری بومی منطقه می پردازیم. هدف اصلی پژوهش حاضر کشف دوباره اصول معماری سنتی و ارتقا آنها در طراحی های امروزی است. طراحی های مدرن در دهه های اخیر موجب مصرف بی رویه انرژی های تجدیدناپذیر در مرحله تامین مصالح، ساخت و ساز و نگهداری بناها شده که پیدایش بحران انرژی را به همراه داشته است. ضرورتا مفهوم پایداری برای بهبود وضعیت مذکور در جوامع معاصر پدیدار گشت. در این رساله سعی گردیده است تا ضمن بهره گیری از مطالعات انجام گرفته شده تا کنون به صورت علمی تر و در محیط شبیه ساز احکام طراحی های مناسب برای مساکن منطقه سرد و کوهستانی ارائه گردد. برای این کار ابتدا باید میزان مصرف خانه های امروزی و گذشته سنجیده شود، که این کار در نرم افزار اکوتکت انجام پذیرفته و معیارهای طراحی مشخص گردیده است. با این کار مصرف انرژی در ساختمان های سنتی نسبت به نمونه های جدید بین 18 تا 25 درصد کاهش مصرف را نشان می دهد.
واژگان کلیدی: پایداری اقلیمی، خانه های سنتی، شهر اردبیل
مقدمه
نیاز انسان به منابع و انرژی از مسائل اساسی و مهم در زندگی انسان بوده است. با افزایش روز افزون نیاز به انرژی و محدود بودن منابع انرژی فسیلی مانند، نفت و گاز و آلودگی زیست محیطی حاصل از سوزاندن این منابع سبب گردیده فصلی نوین از تحقیقات برای به خدمت گرفتن منابع طبیعی مانند انرژی باد و خورشید آغاز گردد و دریچه ای نو به روی بشر گشوده شود. بحران انرژی در زندگی امروز موضوعی بسیار مهم و حیاتی است. کمبود سوخت های فسیلی و منابع تجدیدناپذیر از یک سو و آلودگی های ایجاد شده توسط آنها از سوی دیگر موجب شده است تا بکارگیری انرژی های پاک و تجدیدپذیر به عنوان یک اولویت به ویژه در بخش معماری و ساختمان مورد توجه قرار گیرد - نیک نهاد، . - 79: 1392
طی 40 سال گذشته دو رویداد جهانی، بحران آلودگی محیط و ضرورت استفاده بهتر از انرژی را به جوامع بشری هشدار داد. اولین رخداد، تحریم نفتی به سال 1973 بود که در پی کمبود پرکاربردترین منبع انرژی اتفاق افتاد. دومین رویداد نیز هشدار جهانی پیرامون تخریب لایه ازن بود. پروتکل کیوتو به سال 1977 توافقنامه ای را ارائه نمود که به واسطه آن کشورهای صنعتی، انتشار آلودگی را در جو زمین کاهش داده و رویکرد انرژی کارایی را در بخش های اقتصادی عمده خود به کار گیرند و دامنه تحقیقات درزمینه کاربرد انرژی های تجدیدپذیر رواج دهند.
از آنجا که صنعت ساختمان حدود 30 تا 40 درصد مصرف انرژی کل را به خود اختصاص می دهد، مباحث صرفه جویی و انرژی- کارایی در مقیاس ساختمان ها و در حیطه دانش معماری، واجد حساسیت بسیار زیاد است. در این میان به کارگیری فناوری شبیه سازی رایانه ای مصرف انرژی در طراحی ساختمان ها می تواند یکی از موثرترین روش ها باشد - غیایی و همکاران، 1392 . - 25: در بحث هدر رفت انرژی سهم فعالیتهای انسان در حوزه معماری و ساختمانسازی بسیار حائز اهمیت است.
زیرا اولاً نحوه ارتباط فضاهای معماری با طبیعت است که رابطه انسان با طبیعت را فراهم میکند و ثانیاً بخش عمده ای از بهرهبرداری از منابع طبیعی و دخل و تصرف در طبیعت به خاطر فعالیتهایی است که در این حوزه رخ میدهد . به عنوان مثال در کشور ما حدود 50 درصد از کل انرژی مصرفی کشور در بخش ساختمان مصرف میشود که حدود 10 درصد آن به خاطر معماری نادرست هدر میرود. بنابراین آنچه که بر ما مهم است این است که با الهام از فکر و فرهنگ و روش گذشتگان از گمراهی کنونی به درآمده و اشتباهات خود را جبران کنیم و با بازشناسی اصول و مفاهبم گدشته و تلفیق آن با زندگی انسان امروزی و فن آوریهای روز به خلق فضاهایی آرامش بخش برای سکونت افراد دست یابیم - کامران کسمایی و همکاران ، . - 57 :1390
مبانی نظری
معماری پایدار توجه به اینکه بحران های زیست محیطی، از دیگر دغدغه های جدی مطالعات اجتماعی در سال های اخیر به شمار می رود در این راستا، معماری هم سو با سایر هنرها، گام در این مسیر برداشت و بحث های مبانی طراحی معماری نیز با اصطلاحات اکولوژی، بحران طبیعت و پایداری قرین شد. از طرفی، تغییراتی که با توجه به معیارهای زیست محیطی و پایداری پدید می آیند هر روز دامنه بحث های معماری و محیط زیست را گسترش می دهند. لذا، سخن از پایداری در معماری را می توان به تصور و طراحی ساخت و ساز آینده تعبیر کرد، آن هم نه تنها با پایداری فیزیکی ساختمان، بلکه با پایداری و حفظ این سیاره و منابع انرژی آن - بانی مسعود ، . - 64: 1392
اولین حامیان پایداری که بطور جدی در دهه ی 60 میلادی با آن برخورد کردند، بیشترین دغدغه کاری آنها در حیطه حفظ محیط زیست از ضایعات صنعتی، هماهنگی مصنوعات ساخته شده با طبیعت، حفظ تعادل اکولوژی و غیره بود. ولی با گذشت سه دهه، حیطه معانی واژگان مذکور به کل تغییر پیدا کرد و با یک نگرش مثبت تر از قبل و با دید کل نگر به روابط اجتماعی، تعامل بین نیروها و با چشم اندازی به آینده و تحولات تکنولوژی، به موضوع می نگرند. نام گذاری روزی بخاطر زمین با عنوان روز زمین در ژوئن سال 1970میلادی حادثه ی مهمی بود که در تاریخ جنبش های سبز به وقوع پیوست. این رویداد تاریخی باعث شد تا نگرانی های اکولوژی که در دهه ی 60 میلادی مطرح شده بود پررنگ تر گردد. این امر بویژه دو سال بعد یعنی در زمانی که منابع سوخت فسیلی خاورمیانه کاهش یافت وقیمت آن بطور قابل ملاحظه ای افزایش پیدا کرد اهمیت بیشتری یافت. به این ترتیب در پی اعتراض همگانی، تلاش های فراوانی از سوی مجامع دست اندر کار محیط زیست آغاز گردید.
بخصوص در سال 1972 میلادی، گزارشی از طرف انجمن اندیشمندان رم منتشر شد که در آن به مواردی از جمله : فعالیت های صنعتی در جهان و کاهش منابع غیر قابل تجدید، اشاره شده بود. موضوعات زیست محیطی مطرح شده در اولین گردهمایی روز زمین بیانگر این واقعیت بود که کاهش منابع، رشد جمعیت و محدود شدن زمین های کشاورزی،نتیجه ای جزء قحطی جهان، آلودگی آب و هوا، سوراخ شدن لایه ازن و متعاقباً بوجود آمدن رایطه گلخانه ای در جو زمین، در بر نخواهد داشت. حقیقتی که امروزه برای ما بسیار ملموس و مشهود است در اولین گردهمایی روز زمین اساسا بجای اکولوژی موضوع تداوم پذیری پایداری بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بر اهمیت درک و شناخت این مفهوم برای آیندگان بویژه مسئولان این امر، تاکید شده بود. اولین کاربرد واژه پایداری در ارتباط با محیط زیست در سال 1980میلادی و در مقالاتی با عنوان استراتژی حفاظت از جهان که توسط سازمان بین المللی حفاظت از طبیعت منتشر گردید برای همگان روشن شد - استیل، . - 110 : 2005
یافتن راه کارهایی برای توسعه پایدار هر ساله با تشکیل کنفرانس ها و مجامع بین المللی انجام می گیرد و شروع این روند با اولین کنفرانس سازمان ملل متحد در سوئد با نام محیط زیست انسانی در سال 1986 میلادی به انجام رسید. هدف عمده این کنفرانس، توسعه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با مدنظر قرار دادن مفهوم توسعه پایدار بود. پس از کنفرانس محیط زیست انسانی نهادی با نام برنامه محیط زیست سازمان ملل در اجلاس لاهه در هلند ، از سوی کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل، در سال 1991میلادی، تاسیس شد. در ادامه همین اجلاس، در بهار سال 1992میلادی، کنفرانسی توسط موریس استرانگ سازمان دهی شد که کمیسیون سازمان ملل ناظر آن بود. این کنفرانس در سرادومار نزدیک شهر ریودوژانیرو در برزیل با عنوان اجلاس زمین برگزار گردید. در این اجلاس بیش از یکصد رهبر جهان - به استثنای رئیس جمهور آمریکا که ادعا می کرد تحقیق و بررسی در زمینه های تخریب محیط زیست، کاری بی ارزش و فاقد قدرت کارایی است - شرکت کردند. مهم ترین مصوبه این اجلاس، دستور کار 21 بود؛
طرحی پیچیده با چهل بخش مجزاء برای شناسایی مسائل متفاوت زیست محیطی. در سرآغاز مصوبه اجلاس ، چنین آمده است در تمام جهان آگاهی فزاینده ای پدیدار شده که توسعه باید در برگیرنده نیازهای نسل حاضر بدون استفاده از توان نسل های آینده باشد زیرا این نسل ها، خود موظف به تامین احتیاجات خویش می باشند. اما در ماوراء این آگاهی مبهم که بیشتر زائده ترس تا امید است درک کمی در مورد مفهوم توسعه پایدار یا برنامه عملی برای رسیدن به آن، وجود دارد عده ای فراتر رفته و پیشنهاد می کنند که تمام رشد اقتصادی، حداقل در کشورهای صنعتی، باید متوقف یا به حداقل برسد. تا منابع طبیعی برای آینده حفظ شود عده ای دیگر با تکبر و نخوت خاصی، مخالف هر نوع محدودیت استفاده از منابع طبیعی برای تامین رشد مداوم می باشند. عده ای هم خوشبختانه اعتقاد دارند که با بکارگیری تکنولوژی، بر هر نوع کمیابی منابع می توان پیروز شد. بعضی دیگر، پیش بینی می کنند که تضاد عمده میان علائق شمال و جنوب در زمینه چالش حفظ مشترکات جهانی بروز خواهد نمود - پرانک و الحق؛. - 96 :1380 سرفصل های کلی مطرح شده در مصوبه اجلاس ریو را می توان در شش اصل کلی دسته بندی نمود. این اصول عبارتند از : استفاده بهینه از منابع کره زمین؛ حفاظت از منابع مشترک کره زمین؛ مدیریت زیستگاههای بشری؛ مدیریت و کنترل بر زوائد و آلوده کننده های محیط زیست؛ رشد اقتصاد قابل کنترل - پرانک و الحق، . - 97: 1380
