بخشی از مقاله
چکیده
آب بندان سید محله در شمال شهرستان ساری و در مسیر جاده جویبار – بهنمیر واقع شده است و یکی از 70 تالاب مهم کشور محسوب می شود که همه ساله بیش از 20 هزار پرنده آبزی مهاجر و کنار آبزی و جانوران و گیاهان وابسته به محیط تالابی را در خود جای می دهد. علی رغم اهمیت و نقش این آب بندان در حفظ و حمایت از تنوع زیستی قابل توجه در منطقه، تحت تاثیر مدیریت سنتی صرفاً کنترل و نظارت بر شکار و صید پاسخگو نبوده و در راستای دگرگونی در دیدگاههای جهانی در مدیریت تالاب ها نیاز است تا دیدگاه مدیریت زیست بومی تالاب ها که هم دربرگیرنده نیازهای اساسی مردم محلی و هم حفاظت و توسعه پایدار است در خصوص این آب بندان مورد بررسی قرار گیرد.
در همین راستا و براساس پیمایش صحرایی و آمار موجود ارزش و جایگاه تالاب از حیث تنوع گونه های گیاهی و جانوری آب بندان بررسی شده و جایگاه و نقش اقتصادی آب بندان در میان جوامع محلی با تهیه و توزیع پرسشنامه به دست آمده و نتایج بر اساس 5 گام اصلی مدیریت زیست بومی عوامل موثر در طرح مدیریت زیست بومی برای آب بندان سید محله تعیین گردید. بر اساس نتایج تحقیق، 63 گونه جانوری و 28 گونه گیاهی در آب بندان مذکور و حاشیه آن زیست می کنند.
شکار و صید پرندگان آبزی مهاجر یکی از روش های معیشتی جوامع محلی آب بندان محسوب می شود و در کل 95 درصد معیشت مردم مستقیم یا غیر مستقیم به آب بندان وابسته است. با تعیین عوامل تهدید، تاثیر گذار و تاثیر پذیر در سه گروه عوامل اصلی، اولیه و ثانویه دسته بندی شدند و میزان و اهمیت بین این عوامل و نوع ارتباط آنها مشخص شد و ساختار مدیریتی آب بندان تعیین گردید. حسب نتایج تحقیق مدیریت زیست بومی در شرایط کنونی و نوع مالکیت آب بندان می تواند با ایجاد ارتباط و تعادل بین حفاظت و بهره برداری معقول، حفاظت پایدار و بهینه از آب بندان سید محله را به دنبال داشته باشد.
مقدمه
استان مازندران به جهت برخورداری از اکوسیستم های تالابی همه ساله پذیرای میلیون ها پرنده مهاجر آبزی و گونه های آبزی جوجه آور است. از تالاب های مهم استان می توان به تالاب بین المللی میانکاله اشاره نمود اما در کنار تالاب های طبیعی، تالاب های بشر ساخت تحت عنوان آب بندان از اهمیت خاصی در جذب و حمایت از جمعیت های پرندگان مهاجر برخوردارند. آب بندان ها در واقع محل ذخیره آب برای کشاورزی در شش ماهه اول سال است که با توجه به کشت غالب برنج در زمین های کشاورزی اراضی جلگه ای مازندران وجود این آب بندان ها به عنوان ذخیره آب حایز اهمیت است.
استان مازندران دارای تعداد 750 آب بندان به صورت پراکنده از غرب به شرق با وسعت 17000 هکتار است که تراکم این آب بندان ها در غرب استان به مراتب بیشتر است که در 630 روستا پراکنده اند - وثوقی، محمدی . - 1390 آب بندان ها نمونه ارزشمندی از دانش بومی مردم شمال کشور هستند که مدیریت بهینه آب را به دنبال دارند و عمدتاً به شیوه ثقلی و جمع آوری آب های سطحی ذخیره آب در آن صورت می گیرد ولی در برخی موارد هم با پمپاژ آب از منابع آبی نزدیک آب بندان تغذیه می شوند. یکی از استفاده های جانبی آب بندان ها پرورش ماهی است که در معیشت جوامع محلی منطقه تاثیر دارد ولی این خود در کنار پوشش گیاهان آبزی اطراف آب بندان ها از جمله نی و لویی زیستگاه مناسبی برای جذب طیف وسیعی از پرندگان آبزی مهاجر می شوند.
نزدیک به 39 گونه پرندگان زمستانگذران آبزی و کنار آبزی به همراه سایر گونه های جانوری وابسته به محیط تالابی در آب بندان های استان مازندران یافت می شوند. 15 گونه از مرغابی سانان Anatidae از جمله شامل سه گونه قو که پرندگان مهاجر حمایت شده اند به همراه گونه های در خطر انقراض همانند اردک سر سفید - Oxyura leucocephala - و باکلان کوچک - Phalacrocorax pygmeus - در آب بندان های استان زمستانگذرانی می کنند. - دهدار، محمد - 1386
وجود پرندگان مهاجر آبزی در آب بندان ها از گذشته های دور زمینه معیشتی را برای جوامع محلی برای صید یا شکار پرندگان مهاجر فراهم آورده و حتی اشکالی از شیوه های صید سنتی در همین راستا شکل گرفته است. اگرچه صید پرندگان مهاجر آبزی برای گونه هایی که از نظر جمعیتی در وضعیت عادی قرار دارند یک فرصت معیشتی برای مردم بومی اطراف آب بندان محسوب می شود ولی صید یا شکار گونه های کمیاب و در خطر انقراض تبدیل به یک معضل در این زیستگاههای آبی بشر ساخت شده است. در یک مطالعه که در سال 1386 بر روی پرندگان مهاجر آبزی در آب بندان های استان انجام شده است بیشترین پرنده مهاجر آبزی به گونه چنگر معمولی - Fulica atra - و در مرغابی سانان به اردک سرحنایی - Aythya ferina - را به خود اختصاص دادند.
اگرچه آب بندان ها اکوسیستم بشر ساخت محسوب می شوند اما برخلاف اکوسیستم های خاکی بشر ساخت همانند زمین های زراعی ساده نبوده و از یک دامنه اکولوژیکی وسیع و پیچیدگی خاصی برخوردارند که می توانند گونه های جانوری هم بوم را دور هم گرد آورند و علاوه بر پرندگان آبزی مهاجر می توانند پستانداران و خزندگان و دوزیستان و سایر گونه های وابسته به محیط های تالابی را به خود جذب نمایند و از این حیث برخی از این آب بندان ها در استان مازندران همانند آب بندان مرزن آباد، میستان، کردمحله، سید محله، لاریم حتی جزو تالاب های مهم استان نیز محسوب می شوند. در خصوص پرندگان مهاجر، آب بندان ها محیط مناسبی برای تغذیه پرندگان ماهی خوار همانند باکلان ها، کنار آبزی انواع تلیله ها و پاشلک ها و گیاهخوار همانند چنگرها و غاز خاکستری و آب چر همانند اردک سرسبز شوند. عقاب های تالابی، عقاب تالابی، عقاب دریایی دم سفید نیز به عنوان گونه های وابسته به محیط تالابی در این آب بندان ها یافت می شوند.
