بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که جامعه ی شهری تنهاسهم افراد سالم نمیباشد و تمامی جامعه اعم از زن و مرد در گروه های سنی و مشکلات معلولیتی سهمی از شهر مورد سکونت خود دارند، تمامی افراد شهروند باید حق بهره گیری مناسب و بدون نیاز به کمک شخص ثالث داشته باشند، افراد معلول نیز همچون افراد سالم از لحاظ روانشناسی به حق استقلال و حس اعتماد بنفس نیازمندند. هدف از نگارش این مقال جستجوی مکان گم شده یکی از قشرهای کم رنگ دیده شده ی جامعه و یاد آوری حق زیست این قشر در بهره گیری از فضاهای شهری می باشد چرا که با وجود این گونه فضاها و دیده شدن این گونه افراد در اجتماع به طور حتم دیدگاه و حس ترحم سایر افراد جامعه نیز نسبت به این قشر تغییر خواهد کرد. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، مشاهدات میدانی، مصاحبه و به دست آوردن داده ها، از طریق پرسشنامه صورت گردید. نتایج نشان میدهند، در محله سید ابراهیم تبریز - به عنوان نمونه موردی - نمود یکی از مناطق زیارتی و قدیمی شهر که از قطب های مهم حرکتی در شهر می باشد و در حال حاضر شاهد اجرای پروژه بهسازی ای ن مکان هستیم؛ کماکان و با در نظر گرفتن سامان دادگی موجود، با کمبود مکان و فضاهایی برای نشستن و استراحت هنگام پیاده روی با 26.2 درصد مواجه هستیم و در مرحله بعد بحث نامناسب بودن پله ها و عدم وجود سطوح شیبدار - رمپ - در ورودی فضاها و اماکن عمومی با 27/5 درصد به عنوان مهمترین معضل در بحث مبلمان از نظر معلولان و جانبازان می باشد.
واژههای کلیدی: معلولین، جانبازان، تبریز، تجهیزات شهری، ارزیابی.
-1 مقدمه
مناسب سازی فضاهای شهری و بهبود قابلیت دسترسی و تحرک افراد دارای معلولیت در کاهش فقر بسیار مهم مینماید . تمامی افراد معلول در کشورهای در حال توسعه جهان بویژه کشور ما، از میزان بالای شیوع فقر و عدم دسترسی به فرصتهای برابر اجتماعی و اقتصادی و بالتبع آن نامناسببودن فضاهای شهری رنج میبرند . یکی از مهمترین فضاهای شهری، فضاهای عمومی میباشند، که همواره شاهد بیشترین حجم استفادهکننده بوده و به عنوان مهمترین بخش شهر به عمدهترین نیازهای شهروندان در ابعاد مختلف پاسخ میدهند .در اهمیت فضاهای عمومی همین بس که، این فضاها به عنوان بستر کالبدی حیات مدنی و به عنوان تبلور فضایی مفهوم عرصه عمومی، که عنصر ضروری جامعه مدنی است، تبلور یابد - حبیبی، . - 1379
شهر را نباید فقط محل سکونت دستهای از افراد و مرکز قراردادها دانست، بلکه آن متشکل از روحیات، افکار، آداب و رسوم، معتقدات و احساسات خاص همه افراد میباشد . - Moeeis, 1968 - توجه به شرایط و وضعیت معلولین جسمی و حرکتی در فضاهای عمومی شهری و توجه بیشتر به خواسته ها و نیازهای آنان در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته پس از جنگ جهانی دوم و در کشور ما پس از جنگ تحمیلی شدت بیشتری به خود گرفت و از این زمان بود که کارشناسان، مهندسین و برنامه ریزان شهری به این مسئله توجه خاصی نشان دادند که در ترسیم فضای شهری به مسائل و شرایط معلولین به عنوان قشری از جامعه توجه کنند - نصرآبادی، - 1383 مناسبسازی فضاهای شهری بستر کالبدی در جهت رسیدن به فرصتهای برابر همه افراد و اقشار جامعه به منظور تحرک و جابهجایی در سطح شهر و دسترسی هر فرد به تمامی فضاهای شهری، از ضروریات رشد و توسعه جامعه میباشد - تقوایی و مرادی، . - 1384
به طور کلی، بین انسان و محیط و فضاهای پیرامون او، هم به صورت ناقص و هم به صورت کامل در اشکال مختلف فردی، اجتماعی، موقتی و دائم ارتباط برقرار می باشد . - Oliver,1975 - دسترسی معلولین به بناها و تجهیزات شهری، شبکه حمل و نقل، مراکز تفریحی و سایر کاربری های متنوع شهری، نه تنها موجب میگردد تا از استعدادها و نیروهای آنان استفاده مفید به عمل آید، بلکه نوعی پیشگیری از وقوع معلولیتهای جدید نیز به شمار میآید - بابایی اهری، . - 1373 بطورکلی، آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، ارزیابی و مناسب سازی تجهیزات شهری و مبلمان تبریز جهت استفاده بهینه معلولین و جانبازان میباشد که این مسئله اشارهایست به یکی از پراهمیتترین مسائل اجتماعی امروز که در کلیه کشورهای جهان مورد توجه می باشد.
یکی از مهمترین مشکلات فضاهای شهری کشور، نامناسب بودن فضاهای آنها در ارتباط با اشخاص دارای معلولیت میباشد که این مهم هم در حوزه کالبدی و رفتاری قابل ملاحظه میباشد .اولی ناشی از نتایج برنامه ریزی شهری غیرصحیح و اقدامات عملی شهرسازانه و دومی پیامد اجتماعی - فرهنگی ناشی از آن است - اقبالی،. - 1385 آن بخش از جامعه که به سبب ناتوانی جسمی - حرکتی، عملا استفاده از فضاهای شهری محروم گشته است، علت را نه در معلول بودن شهر که در معلول بودن خویش جستجو میکند و خود از نزدیک شدن به این فضاهای شهری باز میدارد - قائم،. - 1367 آنچه در دانش برنامه ریزی شهری برای فضاهای شهری ارزش می باشد نقش اجتماعی و تعاملی است که این فضا در زندگی جمعی شهروندان ایفا میکند - پاکزاد، . - 1383 تأمین شرایط زندگی از مهمترین عوامل جذب معلولین در جامعه بهشمار میرود که این مهم تنها از طریق مناسب سازی فضاهای شهری امکان پذیر میباشد. - تاج الدینی و موسوی،. - 1385
-2 ضرورت پژوهش
در کشورمان ایران لزوم تعریف مناسب سازی فضاهای شهری و خدمات رفاهی برای جانبازان و معلولین بسیار ضروری به نظر میرسد، زیرا از طرفی وضعیت شهرهای ما؛ خیابانها، پیاده روها، اماکن عمومی، فضاهای رفاهی، سرویس های بهداشتی عمومی، وسایط حمل و نقل درون شهری و برون شهری و ... به گونه ای می باشند که امکان استفاده برای معلولین و جانبازان را فراهم نمینماید و از طرفی دیگر بنا به آمارهای رسمی کشور ؛ بیش از 3 میلیون نفر در ایران معلول وجود دارد که از این تعداد حدود 560 هزار نفر نابینا و کم بینا، 500 هزار نفر ناشنوا و نیمه شنوا، یک میلیون و 500 هزار نفر معلولان جسمی حرکتی و 500 هزار نفر که دارای سایر معلولیت ها مانند سندروم دان و اوتیسم هستند را شامل میشود. در حالی که بنا بر نظر کارشناسان، روزانه 110 نفر، ماهیانه 3300 نفر و سالانه 40 هزار نفر به دلایل مختلف مانند زایمان های نادرست، برخی جراحی ها و تصادف های جاده ای به تعداد معلولان افزوده می شود - محمودنژاد،. - 1391 حال آن چه مطرح است این که تا چه حد تجهیزات شهری کلان شهر تبریز با نیازها و توانایی های معلولین و جانبازان مطابقت دارد؟
بنا به آمارهای رسمی کشور در سال 1391 حدود 350 هزار معلول در استان آذربایجان شرقی وجود دارد که در یکی از شش شاخه معلولیت دارای مشکل هستند - خوش نیت ، - 1391 که 48 درصد از این معلولان در شهر تبریز هستند - بخشی، - 1391، آن چه بر می آید این که در کشور ما به ویژه در تبریز که بخش مهمی از افراد این شهر را معلولین و جانبازان تشکیل میدهند و تعداد زیادی از آنان جانبازان جنگ تحمیلی می باشند و از آنجایی که این عزیزان جان خود را برای پاسداری از مرز و بوم خود به طبق اخلاص گذارده اند، آیا شهر و جامعه نه در حد قدردانی که به سان یک شهروند عادی بدان ها می نگرد؟ علاوه بر آن چه آمد تبریز یک شهر فرهنگی - ادبی، تاریخی و توریستی است و هر ساله توریستهای بیشماری از این شهر بازدید میکنند و بخشی از این توریستها را نیز معلولین تشکیل می دهند. بنابر مطالب بیان شده اهمیت و ضرورت توجه به مناسب سازی فضاهای شهری عمومی و به خصوص تجهیزات شهری مرتبط با آن با توجه به نیازهای معلولین و جانبازان در این شهر دو چندان می شود.
برای ارزیابی میزان مناسب بودن تجهیزات شهری و مبلمان برای معلولین و جانبازان محدوده محله سید ابراهیم انتخاب گردید . منطقه مورد نظر از مناطق زیارتی و قدیمی مرکز شهر؛ به صورت نمونه گیری مکانی و بر مبنای نیاز بیشتر معلولین با توجه به تردد بالای جامعه آماری، انتخاب شده است و از طرف دیگر در حال حاضر شاهد اجرای پروژه بهسازی این مکان هستیم که این خود می تواند تلنگری به جایگاه این شهروندان نزد طراحان تا سایر افراد جامعه و البته دورنمای نزدیک شهر باشد. در این روش نمونه گیری بیشتر برای مطالعه پدیده ها و ویژگیهای مکانها و نواحی جغرافیایی مورد استفاده قرار می گیرد. هرکدام از پدیده ها مکان و فضای جغرافیایی خاص را به خود اختصاص داده اند و مطالعه همه آنها مقدور نیست، از این رو محقق ناچار است از روش نمونه گیری استفاده کند و از طریق انتخاب تعدادی از مکانها و یا نواحی جغرافیایی، آنها را مورد مطالعه قرار دهد - بزی، - 1386
جامعه آماری این پژوهش تمامی معلولان و جانبازان حسی و حرکتی بالای 6 سال میباشند که با توجه به انواع معلولیتها جامعه آماری به 5 گروه ضایعات نخاعی، کم بینا، نابینا، معلول جسمی- حرکتی و ناشنوا تقسیم بندی گردید. با توجه به جمعیت معلولین و جانبازان و 86 پرسش نامه به طور تصادفی توزیع گردید که بر این اساس 20 پرسش نامه در بین معلولین ضایعات نخاعی، 17 عدد در بین نابینایان، 7 عدد کم بینایان، 25 عدد معلولین جسمی- حرکتی و 17 عدد نیز در بین ناشنوایان بر اساس جمعیت آنان توزیع گردید. در این پژوهش 40.4 درصد از پاسخ دهندگان را جانبازان و 59.6 درصد را معلولین تشکیل داده اند.
