بخشی از مقاله
چکیده
گسترش فیزیکی نابسامان و بی رویه ی شهرها یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی جهان سوم در دوران معاصر می باشد؛ به طوری که طی فرآیندی مداوم محدوده های فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهات عمودی و افقی به لحاظ کمی و کیفی رشد می یابد و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به ترکیبی نامتناسب از فضاهای شهری مشکل زا خواهد انجامید. لذا یکی از علل شکل گیری این روند و همچنین یکی از مهمترین پیامدهای آن حاشیه نشینی شهری است.
در این خصوص، با توجه به اهمیت حرکت کلانشهرها در مسیر امنیت پایدار که به نوعی تضمین کننده توسعه پایدار آنها نیز میباشد، در این پژوهش، سعی گردیده است که معضل حاشیهنشینی، ابعاد و تأثیرهای منفی آن در رخداد جرم، شناسایی گردد و مورد کنکاش قرار گیرد و در نهایت، راهکارهایی کاربردی برای حل این معضل و حرکت در مسیر کاهش جرم و افزایش امنیت مناطق حاشیه نشین ارائه شود.
این پژوهش از نوع بنیادی - کاربردی بوده و روش توصیفی جهت انجام آن استفاده شده و گردآوری اطلاعات نیز با بهره گیری از روش اسنادی انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهند که حاشیهنشینی موجب روی آوردن بیشتر مردم به شغلهای کاذب، فروش مواد مخدر، اعتیاد، فحشا و سایر مفاسد اجتماعی نسبت به سایر مناطق و در نتیجه افزایش درجه جرمخیزی در این محله ها می شود، که نقش طراحی محیطی بر ایجاد امنیت در این مناطق، بسیار حائز اهمیت است.
مقدمه و بیان مسئله
رشد سریع شهرنشینی در کشورهای جهان سوم، باعث افزایش فقر شهری شده و این پدیدهی در حال رشد، مشکلات فراوانی را برای این کشورها به وجود آورده است؛ به طوری که یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی این کشورها، حاشیه نشینی و روند رو به گسترش آن است - هادیزاده، . - 12 :1382 با مطالعات انجام شده در زمینه حاشیه نشینی در مناطق مختلف حاشیه نشین شهرهای بزرگ ایران، مهم ترین ویژگی های آن، ازدحام بیش از حد جمعیت ، ساخت و ساز نامناسب ، فقر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، بیکاری، اشتغال کاذب، عدم رعایت بهداشت جمعی، عدم دسترسی به امکانات رفاهی و آموزشی، افزایش جرم و جنایت و فساد است این مکان ها دچار نارساییها و نابسامانی های حاد امنیتی، اجتماعی، تاسیسات، تجهیزات و تسهیلات عمومی هستند و کانون هایی برای بروز جرم و جنایت می باشند که ارزش سکونت در آنها تا حد یک سرپناه فرو کاسته شده است.
بر اساس آمارهای اسکان بشر سازمان ملل متحد، حدود یک میلیارد از ساکنان شهری در زاغه ها و حاشیه شهر زندگی می کنند - مارتینز و همکاران، 2008؛ هبیتت ، . - 2009 البته سرعت این تحولات جمعیتی که پیامد آن گسترش حاشیه نشینی است ، در کشورهای کمتر توسعه یافته ، بسیار شتابان است ؛ چراکه رشد شهری در کشورهای در حال توسعه با افزایش تعداد سکنه ساکن در نقاط که فاقد شرایط استاندارد بوده و در حاشیه ها زندگی می کنند؛ همراه بوده است - چودهوری و همکاران، . - 2006
به نظر می رسد مناطق حاشیه نشین شهرها علی رغم غیر رسمی بودن و در حاشیه قرار گرفتن، به دلیل اینکه امروزه بخش عمده ای از جمعیت شهرنشین کشور را در خود جای داده اند، ضریب آسیب پذیری بالای انسانی و زیست محیطی را برای شهرهای بزرگ ایجاد خواهند کرد. مدیریت بحران در این مناطق شرایط ویژهای دارد که بایستی هم قبل از بروز بحران و هم بعد از آن اقدامات لازم صورت گیرد.
رویکرد جهانی مقابله با جرم این است که علاج واقعه را قبل از وقوع کرد و این در حالی است که در اجتماع امروز عمدتا به مجازات و تنبیه پس از وقوع جرائم تاکید می شود. گویی باید جرمی واقع شود تا به جلوگیری از آن اندیشید. از آنجا که هر مکان شهری محل رفتارهای ویژه شهروندی است و از سویی دیگر تنها محیط هایی جرم خیز محسوب می شوند، که تحت نظارت عمومی نباشند یا دارای ظرفیت بالقوه ای برای ارتکاب جرم داشته باشند، می توان از طریق طراحی کالبد شهر یا ساختمان ها از ارتکاب جرائم شهری در مناطق حاشیه نشین جلوگیری بعمل آورد. با توجه به اینکه برای حل هر بحرانی در ابتدا باید شناخت جامعی از آن پیدا نمود و در مرحلهی بعد، با تدوین برنامه های کاربردی سعی در رفع آن نمود، پژوهش حاضر به منظور دستیابی به اهداف زیر انجام میگیرد:
- تبیین مفهوم حاشیهنشینی و پیامد های آن؛
- تحلیل ارتباط بین حاشیه نشینی و رخداد جرم؛
- و در نهایت، ارائهی راهکارهای کاربردی برای کاهش جرم و افزایش امنیت در مناطق حاشیهنشین.
پژوهش حاضر به لحاظ هدف، بنیادی - کاربردی و از حیث روش گردآوری اطلاعات توصیفی است. جمع آوری اطلاعات نیز از روش اسنادی می باشد و اطلاعات با بهرهگیری از نتایج آخرین همایش ها و گردهمایی ها، مقالات، کتابهای داخلی و پایگاه های اطلاع رسانی اینترنتی معتبر گردآوری شده است. در فرایند پژوهش سعی گردید که با دیدی استقرایی، مطالب مورد نیاز جمع آوری شوند، سپس با کنار هم قرار دادن و مرتبط ساختن آنها، به نتیجه گیری کلی دست یافت. ضمن مباحث پژوهش، خلاصه ای از مطالعات پیشین نیز آورده شده تا علاوه بر افزودن بر غنای پژوهش، روایی و صحت آن نیز اثبات گردد.
پیشینه پژوهش
علیزاده - 1394 - در مقاله ای تحت عنوان »تأثیر مطالعه ای حاشیهنشینی بر نظم و امنیت اجتماعی و راهکارهای مؤثر در کنترل و پیشگیری از آن« با روشی توصیفی و با بهره گیری از منابع اسنادی، در ابتدا با نگاهی به سیر تحول های حاشیهنشینی در ایران و ارائهی تعاریف از حاشیهنشینی به تبیین تأثیرهای گسترش روزافزون حاشیهنشینی بر امینت اجتماعی کلانشهرها میپردازد .نتیجه نهایی پژوهش، ارتباط مستقیم و معنادار میان جرم و بزهکاری را با افزایش مناطق حاشیه نشان میدهد. مهم ترین راهکار کاربردی پژوهش نیز، تغییر نگاه مسئولان از توجه به معلول ها به علتها بود و اینکه برنامه ریزی علمی جایگزین برنامهریزی مقطعی گردد.
