بخشی از مقاله
چکیده
امنیت پیشزمینه یک اجتماع سالم، احساس امنیت بسترساز توسعه جوامع انسانی است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقا امنیت و احساس ناشی از آن است. امروزه با توجه به گسترش شهرنشینی و به دنبال آن پیدایش حاشیهنشینی، ناامنی در شهرها رواج پیدا کرده است. از آنجایی که یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده حضور مردم در فضاهای شهری از جمله مناطق حاشیه نشین، ترس یا احساس ناامنی است بنابراین هدف پژوهش حاضر راهبردهای تامین امنیت شهرها در راستای توسعه پایدار با تاکید بر مناطق حاشیهنشین شهر اهواز میباشد.
روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات بر مبنای مطالعه اسنادی و کتابخانهای، مصاحبه با ارگانهای مرتبط با تأمین امنیت و حاشیهنشینی صورت گرفته است. در پژوهش رهیافتهای مختلف امنیت، حاشیهنشینی، توسعه پایدار، ریختشناسی شهر و ... مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی نشان میدهد مناطق حاشیهنشین شهر اهواز جزء مکانهای ناامنی هستند که حضور افراد و خانواده های غیربومی - غریبه - در این مکانها مناسب نمیباشد و همچنین رهیافت افزایش ضریب امنیت اجتماعی از طریق کنترل رسمی و غیر رسمی، ارتقاء کیفیت سکونت، سرمایهگذاری در این مناطق بدون توجه به توجیه اقتصادی آن و .... میتواند در تامین امنیت مناطق حاشیهنشین نقش تعیینکنندهای داشته باشد.
-1مقدمه و بیان مساله
با مروری بر تاریخ جوامع درمییابیم که امنیت، همیشه یکی از مسائل اساسی و حیاتی همه جوامع بوده است. چرا که جامعه زمانی می تواند شکل بگیرد و قوام پیدا کند که امنیت در آن برقرار باشد، به طوری که آبراهام مازلو در سلسله مراتب نیازها، احساس امنیت را بلافاصله پس از تامین نیازهای اولیه قرار میدهد . - Sadler, 2007 - امروزه یکی از مقولاتی که در زمینه دستیابی به توسعه پایدار شهری کمتر مورد توجه علمی و عملی قرار گرفته، مقوله امنیت شهری است. ضرورت پرداختن به مقوله امنیت در چارچوب توسعه پایدار از آن جایی مهم می نماید که اصولا توسعه و امنیت رابطه متقابل و دوسویه دارند.
هر یک به دیگری محتاج است و در عین حال هر یک می تواند مانعی بازدارنده برای دیگری باشد - رهنمایی و پورموسی ،. - 179:1385 به عبارتی حفظ وجود حیات سالم و آرامش بخش انسان موکل به تامین همه نیازهای مادی و معنوی انسان است که در صورت عدم تأمین یا وجود نقص و تنگنا در تأمین آن، حیات سالم و وجود انسان به چالش کشیده میشود و با تهدید روبه رو می گردد و بلافاصله نیاز به امنیت و مفهوم آن در ارتباط با نیاز یا نیازهایی که با تنگنا روبهرو شده در ذهن انسان شکل می گیرد.
از سویی دیگر با گسترش روزافزون شهرنشینی و توسعه کلانشهرها، تراکم جمعیت، فشار ترافیک، از میان رفتن حس همسایگی و کاهش عواطف اجتماعی، حاشیه نشینی افزایش یافته و ناامنی و آسیب های اجتماعی در شهرها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است در ایران براساس مطالعاتی که انجام شده است در گزارش شاخصهای کیفیت زندگی در سال 2011 نمره امنیت کشور کمتر از 25 از مقیاس صفر تا صدی سنجیده شده آن بوده است؛ همچنین نتایج تحقیقات داخلی نیز حاکی از آن است که وضعیت احساس امنیت در ایران از حالت پدیده بودن تبدیل به مسئله شده است. در نظرسنجی که از سوی نیروی انتظامی کشور طی سالهای 1384 و 1383 در خصوص میزان امنیت مراکز استان های کشور صورت گرفته است، میانگین احساس ناامنی کل مراکز استان های کشور در سال 1383 برابر با 79/15 شده است. در سال 1384 میانگین ناامنی موجود در جامعه برابر با 93/1 و میانگین احساس ناامنی، برابر با 56/9 محاسبه گردیده است.
هم چنین نظر سنجی سال 1383 نشان داد که میانگین احساس ناامنی در شهر اهواز برابر با 84/83 می باشد که در مقایسه با میانگین احساس ناامنی کل مراکز استان های کشور، رتبه دوم را به خود اختصاص داده است - نبوی،. - 74-75:1388 شهر اهواز در نظرسنجی سال 1384 همین رتبه را با میانگین 2/33 در مقایسه با میانگین امنیت کل مراکز استان های کشور - - 3/06 حفظ کرده است - کرامتی،. - 165:1385 بررسی ها نشان داده است، از مناطقی که در این شهر ناامنی در آن به شکل بارزی دیده میشود مناطق حاشیهنشین میباشند. این مناطق به دلیل ماهیت خاص خود با وارد آوردن محرکهای تشدید کننده ناامنی، موجب وقوع بی نظمی و بر هم خوردن امنیت عمومی میگردد.
شهر اهواز با داشتن بیش از 17 منطقه حاشیه نشین جز مناطقی به حساب می آید که در آن حاشیه نشینی بالا باعث ایجاد ناامنی در سطح شهر شده است. در این شهر جرایم نظیر سرقت، کیف زنی، دخل زنی،جیببری، راهزنی و ... نرخ بالایی را دارد. این معضلات و مسائل شهری، شهر اهواز را از نگاه ناظر بیرونی بسیار نامطلوب و ناموزون جلوه می دهد و همچنین به عنوان مانعی در توسعهپایدار شهری به حساب می آید. بنابراین در این پژوهش لازم دانسته شد به منظور کاهش مشکلات این شهر به راهبردهای تامین امنیت شهرها در راستای توسعه پایدار با تاکید بر مناطق حاشیه نشین شهر اهواز پرداخته شود.
-2روش انجام پژوهش
ازآن جایی که وشر انجام تحقیق، یکی از مهم ترین مؤلفه هایی است که بر تحقیق و نتایج آن اثر می گذارد، غالباً به ماهیت موضوع، امکانات اجرایی تحقیق و اهداف مطرح شده در این رابطه بستگی دارد - سرمد و دیگران،. - 124:1379 و شامل جمع آوری اطلاعات برای پاسخ به سؤال های مربوط به وضعیت موجود موضوع مورد مطالعه است - دلاور،. - 31:1382 لذا با توجه به توضیحات ذکر شده و موضوع تحقیق، در انجام پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده بدین صورت که ابتدا رهیافت های مختلف امنیت، حاشیه نشینی، ریخت شناسی شهر، توسعه پایدار شهری و ... مورد بررسی قرار گرفته است و سپس ارتباط متغیرها از طریق اطلاعات جمع آوری شده مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق بررسی کتابخانه ای و برداشت های اسنادی از منابع موجود و در موارد فقر اطلاعات از طریق برداشتهای میدانی و مصاحبه با ارگانهای مرتبط با تأمین امنیت و حاشیهنشینی صورت گرفته است.
-3 مبانی نظری
-1-3مفهوم امنیت و احساس امنیت
امنیت از ریشه امن است که در مقابل بیم و هراس و ناامنی استفاده میشود - شادنیا،. - 77:1382 امنیت به مفهوم رهایی از ترس و خطر و احساس دوری از هر گونه تعهد، یکی از نیازهای اصلی و اساسی انسانها از آغاز زندگی بوده است - هزارجریبی،. - 129:1389 در ماده هشتم اعلامیه حقوق بشر و شهروند 1973 فرانسه آمده است، امنیت عبارت است از حمایتی که جامعه به هر یک از افراد و اعضاء خود برای حفظ جان حقوق و دارایی آنها اعطاء کرده است - محبوبی منش،. - 6:1385 در تعریف دیگر، امنیت به عنوان یک مفهوم عام تمامی شئونات و ابعاد زندگی انسان را در برمی گیرد و با بقای نفس و صیانت از حیات و موجودیت انسان و موجود زنده میباشد - حافظ نیا، . - 327:1385 بنابر تعاریف گفته شده، امنیت یک مفهوم چند وجهی است و به همین دلیل درباره معنای آن اختلاف زیادی وجود دارد.
با این وجود تعاریف مندرج در فرهنگهای لغت درباره مفهوم کلی امنیت، بر روی »احساس آزادی از ترس« یا » احساس ایمنی« که ناظر بر امنیت مادی و روانی است، تاکید دارند - ماندل،. - 44:1377 احساس امنیت مقدمه لازم برای حیات هر نظام سیاسی و اجتماعی است و دولت ها هزینه، زمان و امکانات وسیعی را برای تامین آن صرف میکنند، این مقوله به مثابه یک آرمان، واقعیت و به عنوان یکی از حقوق اساسی مردم مطرح است - احمدی و اسمعیلی،. - 170:1389 به عبارتی دیگر، احساس امنیت فرآیندهای روانی و اجتماعی است که صرفأ بر افراد تحمیل نمیشود بلکه اکثر افراد جامعه بر اساس نیازها، علایق و خواستهها و توانمندیهای شخصیتی و روانی خود در ایجاد و از بین بردن آن نقش اساسی دارند - بیات،. - 32:1388
-2-3توسعه پایدار
بحث پایداری در قالب توسعه پایدار از طریق گزارش مرسوم "برانت لند" - رئیس نروژی اجلاس - به سال 1978 به نام "آینده مشترک ما" توسط کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه به طور رسمی در دستور کار قرار گرفت. به دنبال آن به سال 1992 سندی با نام "دستور کار"21 در اجلاس سازمان ملل در شهر ریودوژانیرو تحت عنوان " اجلاس سران" توسط 178 کشور به امضاء رسید - گلگار، . - 451:1379 بر اساس تعریف مربوط به کمیسیون برانتلند توسعه پایدار عبارتست از:" توسعهای که در عین رفع نیازهای جامعه کنونی، از توانایی نسلهای آینده در برآوردن نیازهایشان نمیکاهد" . برنامه اجرایی مطرح شده در "دستور کار"21 نیز برسه نیاز حفاظت زیست محیطی که حیات متکی بر آنان است تأکید دارد که سه نیاز عبارتند از: توسعه اقتصادی در راستای غلبه بر فقر و عدالت اجتماعی، و تنوع فرهنگی در راستای توانمندسازی جوامع محلی - عزیزی،. - 43:1389
-3-3امنیت و توسعه پایدار شهری
در توسعه پایدار شهری کیفیت زندگی در فضای شهری محور قرار میگیرد به طوریکه تداوم زندگی شهروندان توأم با بالندگی و رفاه اجتماعی میباشد و به پایداری محیط شهری آسیب نرسد. امنیت مفهومی ذهنی و نسبی است که بر پایه اصول متعدد در یک جامعه پدیدار و استمرار مییابد. در نگرشهای سنتی به مقوله امنیت اغلب کاربرد نیروهای نظامی و تهدید محوری مورد توجه بوده، در حالی که در مطالعات امنیتی انتقادی و جامعنگر امروز، گروه های اجتماعی، میتوانند نه تنها از ناحیه ابزار نظامی بلکه از طریق عوامل محیطی یا اقتصادی مورد تهدید قرار میگیرند و این عوامل میتوانند به نوبه خود یکپارچگی با استقلال سیاسی یک کشور را مورد تهدید قرار دهند. نظریهپردازان زیادی به بروز ناپایداریهای امنیتی در نتیجه عدم تحقق مولفههای توسعه پایدار توجه کردهاند.
نونژاد با تاکید بر رابطه امنیت و توسعه، شرایط لازم برای توسعه پایدار شهری را شامل برقراری امنیت داخلی، برقراری آزادی و سیاست خارجی مناسب میداند و معتقد است امنیت، فرهنگ توسعه است. فیکر هرگونه ناهنجاری در فضای شهری را مقدمه ناامنی به شمار آورده و انبوهی جمعیت جوان در شهرهای بزرگ را خطری برای امنیت پایدار شهری میداند. به نظر وی مسائل عمده کلانشهرها مهاجرت فزاینده روستا-شهری و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ، حاشیهنشینی و جمعیت فقر شهری است که میتواند به ناپایداری امنیتی منجر شود. لدنی و دیگران، توسعه پایدار و امنیت اجتماعی را دو پدیده اجتماعی در تعامل با یکدیگر می دانند و نتیجه میگیرند که تحقق رشد و توسعه جزء در سایه امنیت میسر نمیگردد و تنها در این صورت است که امنیت بستر مناسبی برای استمرار رشد و توسعه پایدار میشود.
