بخشی از مقاله
چکیده
محله حاشیه نشین علی آباد در شهر بروجرد یکی از محلات مسئله دار شهري می باشد که از لحاظ کالبدي، اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی دچار مشکل بوده و این مسئله باعث ضعف بیشتر محله از نظر فرسودگی و افت شهري می باشد. مشکلات اقتصادي اهالی که ناشی از عدم مهارت و سواد پایین آن ها بوده و عدم احساس تعلق اهالی به محله، باعث افت هر چه بیشتر محله از نظر کالبدي و اجتماعی نیز می باشد که در صورت عدم رسیدگی و توجه به آن، روند افت آن شدت یافته و کل شهر را متاثر خواهد نمود . هدف از پژوهش حاضر، توانمندسازي محله علی آباد از نظر اقتصادي، اجتماعی و کالبدي می باشد. روش تحقیق در این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردي بوده و به لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد که جهت گردآوري داده ها از روش کتابخانه اي استفاده شده و به تناسب نوه تحقیق از روش میدانی بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که محله علی آباد از نظر خدمات شهري و رفاهی با مشکلات بسیاري مواجه می باشد و با ارتقاي کالبدي- محیطی بافت می توان کیفیت زندگی ساکنان محله را بهبود بخشید.
واژه هاي کلیدي: اسکان غیر رسمی، مهاجرت، ابعاد کالبدي- فضایی، ابعاد اقتصادي-اجتماعی، محله علی آباد.
-1 بیان مسئله
حاشیه نشینی از پیچیده ترین مسایل و معضلات اجتماعی، اقتصادي و زیست محیطی شهري است که در کشورهاي جهان اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به اشکال مختلف وجود دارد، با این تفاوت که وضعیت حاشیه نشینی در کشورهاي در حال توسعه دامنه گسترده تري دارد و در سطح وسیع تري گسترش پیدا کرده است. مهم ترین تصاویر و تعابیرذهنی از اسکان غیر رسمی در وجوه کالبدي، خصوصاٌ ویژگیهاي ساختاري مساکن آن - تیپ، بافت، مقیاس، نما و.. - می باشد. از این رو اسکان غیر رسمی را بر اساس ویژگی هاي ساختاري مساکن می توان به انواع مختلف آلونک نشینی، زاغه نشینی، حلبی آباد، اطاق نشینی، زیر زمین نشینی، چادر نشینی، پشت بام نشینی و غیره اشاره کرد و در نهایت اینکه سکونتگاه هاي غیررسمی مکانی است که در آن گروههایی از جمعیت شهري که عموماٌ مهاجران روستایی هستند با وضعیتی متفاوت از استانداردهاي معمول جامعه سکونت دارند و از ابعاد مختلف به ویژه از دید مدیریت شهري حاشیه نشین محسوب می شوند. مهم ترین مساله ي محلات حاشیه نشین وجود فقر و بیکاري و نبود امنیت و وجود آسیب هاي اجتماعی، بی عدالتی هاي اجتماعی-اقتصادي و عدم رسیدگی شهرداري به این محلات می باشد.
شهر بروجرد به عنوان دومین شهر بزرگ استان لرستان، مانند سایر شهرهاي کشور، بعد از دهه چهل، شاهد افزایش جمعیت مهاجر و ایجاد پدیده حاشیه نشینی بوده است که تا دهه گذشته روندي افزایشی را طی نموده است. این پدیده در شهر بروجرد در قالب چند محله شکل گرفته است که یکی از این محلات، علی آباد می باشد که در شرق بروجرد و نزدیکی سایر محلات حاشیه اي شهر قرار گرفته است. در این محله، تراکم بالاي جمعیت، مساکن غیر استاندارد، عرض نامناسب برخی معابر، ریزدانگی، عدم احساس امنیت و تعلق به محله، برخورداري اندك از امکانات شهري، وجود مشاغل غیر رسمی، سطح پایین سواد و ضعف فرهنگی بین برخی خانواده ها از جمله مشکلاتی هستند که در این محله حاشیه اي به چشم می خورند.با این اوصاف، پرداختن به مسأله اسکان غیر رسمی نه تنها ضرورتی برآمده از ارزش هاي اعتقادي و انسانی، بلکه سازگار با منافع اجتماعی و پایداري سکونتگاه ها و توسعه ملی است. این پژوهش به دنبال بررسیفرضیه زیر می باشد: به نظر می رسد راهبردهاي مناسب براي توانمندسازي محله، اصلاح کالبدي و اجتماعی بافت می باشد.
-2 مبانی نظري
آمارها نشان میدهد که بیش از نیمی از مردم جهان در شهرها زندگی میکنند و در حاشیه تمامی شهرهاي بزرگ دنیا سکونت گاههاي غیر رسمی و حاشیه نشینان وجود دارند و مدیران شهري این کلان شهرها با مشکلات آن ها روبه رو هستند. زندگی میلیونها زاغه نشین به علت در دسترس نبودن نیازهاي اولیه بشري تهدید میشود.حاشیه نشینی در واقع حاصل و برونداد مشکلات اجتماعی و ساختاري میباشدکه عمدتاً بر اثر جریان سریع مهاجرت از شهرها به روستاها اتفاق میافتد. این پدیده اجتماعی، در کشورهاي توسعه نیافته، پر رنگ تر میباشد و در فرآیند مدیریت شهري تأثیرات منفی بیشتري دارد.
از آنجایی که حاشیه نشینی با عوارضی مانند : فقر- سوابق قومی و فرهنگی متفاوت مهاجران در حاشیه و عدم وجود حریم خصوصی در ارتباط است، موجب بروز ویژگیهاي منفی شخصیتی مانند : پوچی و بی ارزشی- بی هویتی حقارت – سرخوردگی و عدم توانایی در بروز احساساتی مانند خشم میگردد و خود میتواند یکی از عوامل اصلی بروز انواع بزهکاري هایی از جمله اعتیاد- برخوردهاي فیزیکی و سرقت شود. پس با توجه به نقش پر رنگ حاشیه نشینی در برنامههاي امنیتی،زیبا سازي و کاهش جرم و جنایات توجه به آن توسط مدیران شهري ضروري به نظر میرسد - میرزایی و دیگران، :1389 135و . - 136حاشیه نشینی در سه دهه اخیر توجه مسؤلان، برنا مه ریزان و پژو هشگران مسایل شهري را به خود معطوف داشته است و در این مدت مقالات، سخنرانی ها، سمینارها وپژوهش هاي متعددي در این خصوص به اجرا در آمده است. در این پژوهش نیز با توجه به اهمیت موضوع سعی خواهد شد تا به ریشه ها و علل ساختاري و تشریح ابعاد و مفهوم حاشیه نشینی پرداخته شود و همچنین راهبردهاي مناسب جهت توانمندسازي محله هاي حاشیه نشین - علی آباد - ارائه شود.
-3 پیشینه تحقیق
-کمانرودي، - 1376 - ، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان » اسکان غیر رسمی در تهران- ساماندهی منطقه 6 شهرداري« هدف از تحقیق را دستیابی به فضاهاي شهري در خور و راه حل مناسب جهت اصلاح و رسمیت بخشیدن به وجوه کالبدي و حقوقی اجتماعات اسکان غیر رسمی منطقه به امید ایجاد انگیزه، تحرك و پویایی اجتماعی و اقتصادي در آن اجتماعات می داند.
-شیدا، - 1379 - ، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان »علل شکل گیري اسکان غیر رسمی در شهر اردبیل و راهکارهاي بهسازي آن - محله سلمان آباد - چنین نتیجه گرفته است که در بررسی انگیزه ها و علل مهاجرت،90 درصد ساکنین علت اصلی مهاجرت خود را به این مکان، به صرفه بودن فعالیت هاي اقتصادي در شهر یا روستاي مبدا ذکر کرده اند.
-هادیزاده بزاز، - 1379 - ، در تحقیق تحت عنوان »اسکان غیررسمی و بهسازي محله هاي فقیرنشین شهري« ویژگی هاي اساسی سکونتگاه هاي غیررسمی، یعنی ویژگی هاي کالبدي، اجتماعی و قانونی را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده اند که موفق ترین روش براي بهبود شرایط زندگی در زاغه ها و محلات فقیر نشین شهري، بهسازي محلات که شامل ایجاد زیرساخت هاي مناسب زیست محیطی مانند شبکه بندي آب، سیستم تخلیه فاضلاب، سیستم زهکشی، برق و نظایر اینهاست.
-4 روش تحقیق
روش تحقیق بر اساس اینکه هدف از این تحقیق توانمندسازي محله حاشیه نشین علی آباد در شهر بروجرد و همچنین نوع دادهها که در قالب دو نوع کمی و کیفی آورده شده اند، توصیفی- تحلیلی است. محدوده مورد نظر از طریق مطالعه اسناد و مدارك - کتابخانه اي - و همچنین مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفته است.با توجه به فرضیه ارائه شده در تحقیق، جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش SWOT بهره گرفته شده است. بدین ترتیب که ابتدا نقاط قوت و ضعف بافت مشخص شده، سپس فرصت ها و تهدیدهاي محله مورد سنجش قرار گرفته و راهبردهاي کاربردي از این جدول برداشت شده است.
-5 فضاي پژوهش - محدوده مورد مطالعه -
شهر بروجرد در شمال استان لرستان، در 48 درجه و 40 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی واقع است - پورتال شهرداري بروجرد، . - 1389 طبق آخرین تقسیمات کشوري، شهرستان بروجرد شامل دو شهر - بروجرد و
