بخشی از مقاله
چکیده
تقویت استحکامات و مدیریت بحران در کاربریهای اراضی شهری در جهت مقابله با بحرانهای احتمالی آتی در کلانشهرها بعد از وقوع حوادث تروریستی یازده سپتامبر در کلانشهرهای نیویورک و واشنگتن به شدت مورد توجه قرار گرفت. با توجه به اینکه ارائه نظریههای نظامی در فضاهای شهری در جهت مقابله با بحرانهای آینده از سوی بسیاری از برنامهریزان و مدیران شهری رد شده است، امروزه رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان ابزاری راهبردی در جهت مدیریت و برنامهریزی بحرانهای شهری در کانون توجهات قرار دارد.
بهرهگیری از راهکارهای غیرنظامی برای مقابله با بحران در مناطق شهری؛ هسته اصلی این رویکرد نوین محسوب میشود. مسیرهای راهپیمایی کلانشهر اصفهان به عنوان محدوده مورد مطالعه در روزهای خاصی از سال انبوهی از جمعیت را در خود میپذیرد. به نظر میرسد وقوع بحرانهای احتمالی از قبیل انفجار بمب، حوادث تروریستی و یا آشوبهای شهری باعث ایجاد خسارات و تلفات مالی و جانی زیادی گردد.
روش مطالعه از نوع پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است. مطالعات میدانی، بررسی آسیبپذیری کاربریهای شهری و با در نظر گرفتن عامل جمعیت به عنوان یک عنصر کاربردی در تحقیق؛ نتایج پژوهش نشان میدهد که برخی از مسیرهای راهپیمایی شهر اصفهان در برابر بحران به ویژه حوادث تروریستی بسیار آسیبپذیر هستند. ایزوله کردن کاربریهای حساس، مدیریت واحد سازمانی و تقویت ساختاری و عملکردی سازمانهای متولی بحران در جهت مدیریت بحران از مهمترین راهبردهای پیشنهادی برای مقابله با بحران در این عرصه است.
-1 مقدمه
-1-1 طرح مسأله
تحلیل و بررسی تاریخ پیدایش شهرها در مقیاس جهانی نشان میدهد که مهندسی دفاعی و رویکرد نظامی همواره یکی از راهبردهای اساسی برنامهریزان و مدیران برای مقابله با بحران بوده است. از آغاز پیدایش شهرها؛ مقابله با بحرانهای انسانی و طبیعی همواره در ساخت فضایی و کالبدی و حتی ساختار اجتماعی و سیاسی آن بسیار موثر بوده است. بنابراین پیشرفت شهرنشینی به عنوان یک فرآیند پویا در طی زمان باعث تحول در ساختارهای دفاعی شهرها شده است؛ به طوری که امروزه رویکرد پدافند غیرعامل به عنوان جدیدترین و کاربردیترین روش دفاعی برای مقابله با بحرانهای احتمالی مطرح شده است.
بنابراین در سالهای اخیر، همبستگی میان ساختار دفاعی و برنامهریزی و طراحی شهری به روشهای غیرنظامی، توجه بسیاری از برنامهریزان و مدیران شهری را در جهت کاهش میزان جرم و جنایت و آسیبپذیری شدید مناطق شهری به خود جلب کرده است. طراحی و برنامهریزی فضاهای قابل دفاع شهری به ویژه در حوزه کاربریهای اراضی یکی از مهمترین پیامدهای این توجه از سوی کارشناسان مسائل شهری به حساب میآید
مدیریت و برنامهریزی فضاهای کالبدی و اجتماعی شهرها و کلانشهرها در جهت مقابله با حوادث تروریستی در دهه 1970 و 1980 میلادی در محافل علمی آمریکا به طور گسترده مطرح شد و مقامات محلی کشورهای دیگر از قبیل انگلستان نیز این رویکرد را در شهرهای خود به کار گرفتند. انتشار سند »اماکن ایمن: سیستم برنامهریزی و پیشگیری از جرم« در لندن به وضوح بیان نمود که ایمنی و امنیت برای ساخت جوامع شهری پایدار و موفق لازم و ضروری است .
حتی در طی این دو دهه، مدیران شهری در مناطقی از قبیل ایرلند شمالی و اسرائیل حوزههای شهری ویژهای را برای مقابله با حوادث تروریستها طراحی کردند. امنیت و ایمنی شهرها در برابر این بحرانها به ویژه بمبگذاری و حملات مسلحانه راهکارهای ویژهای را میطلبید که از مهمترین آنها میتوان به افزایش رویکردهای پلیسی در برنامهریزی و طراحی فضاهای ایمن شهری، افزایش ایمنی و امنیت در فضاهای حیاتی شهرها، یکپارچهسازی چشماندازهای شهری، مقابله با فقر شهری و کنترل فضاهای ناامن در کلانشهرها به ویژه حاشیههای شهری اشاره کرد
مدیران و کارشناسان در شهرها و کلانشهرهای اروپای غربی و آمریکا برای تأمین امنیت در محیطهای شهری؛ با بررسی و تبیین ویژگیها و ساختارهای شهرنشینی پست مدرن، دیدگاه » طراحی شهر ایمن« را مطرح کردهاند. اسکار نیومن در این باب اظهار کرده است که مفهوم فضای قابل دفاع در دهههای اخیر به عنوان راهحلی برای کاهش آثار منفی بحرانهای شهری در برنامه-ریزی و شهرسازی مطرح شده است
لذا انعکاس ایده شهرهای ایمن از ابعاد مختلف توانست به عنوان پارادایمی جدید در برنامهریزی فیزیکی در راستای احیای ایمنی و امنیت شهری مطرح و استفاده شود. به عبارت دیگر مقابله با بحرانهای شهری از طریق تغییر در طراحی، مدیریت و برنامهریزی شهری در بسیاری از شهرها و کلانشهرها با کاهش آسیبپذیری کاربریها و تأسیسات در مقابله با حوادث تروریستی ارتباط دارد. تبیین این مسأله، راهبردهای ویژهای از برنامهریزی بحران را برای کاهش اثرات ناشی از حملات تروریستی معرفی میکند.
مسیرهای راهپیمایی کلانشهر اصفهان در روزهای خاصی از سال از قبیل 22 بهمن، روز قدس، 12 فروردین و غیره جمعیت انبوهی از تظاهرات کنندگان را در خود میپذیرد. وقوع هر گونه حادثه تروریستی از قبیل بمبگذاری، حملات مسلحانه و یا ترور میتواند خسارات مالی و جانی جبرانناپذیری را در این محدوده بر جای گذارد. لذا برنامهریزی و مدیریت کاربریهای اراضی و سایر ساختارهای اجتماعی و فیزیکی در محدوده مورد مطالعه میتواند آثار منفی ناشی از حوادث احتمالی را در مسیرهای راهپیمایی کاهش بدهد.
-2-1 اهداف پژوهش
پژوهش حاضر با بررسی و تبیین مسائل و موضوعات مربوط به احتمال وقوع حوادث انسانی در مسیرهای راهپیمایی کلانشهر اصفهان، اهداف ذیل را دنبال میکند:
- بررسی و تحلیل میزان آسیبپذیری کاربریها در مسیرهای راهپیمایی کلانشهر اصفهان،
- بررسی ابعاد حوادث تروریستی احتمالی در مسیرهای راهپیمایی و
- ارائه راهبردهای پیشنهادی برای کاهش حوادث تروریستی در مسیرهای راهپیمایی اصفهان.
-3-1 پیشینه پژوهش
در کلانشهر اصفهان، تحقیقات یا پژوهشهای مرتبط با برنامهریزی و مدیریت حادثه، بیشتر در حوزه مدیریت بحرانهای طبیعی بوده و مدیریت حوادث انسانی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در ذیل به چند مورد از مطالعات داخلی و خارجی مرتبط اشاره میشود:
- عبداالله خانی - - 1386 در مقاله خود با عنوان »تبیین مسأله وندالیسم و راهبرد مقابله با آن« به بررسی عوامل مختل کننده نظم و امنیت در شهرها از طریق ویرانگری، تروریسم، حملات مسلحانه و غیره پرداخته است. نتایج تحقیق وی نشان میدهد که مراقبت از شریانها و تأسیسات حیاتی به هنگام ناامنی در شهرها دارای اهمیت بسیار زیادی است
- کارگر - - 1386 در فعالیت پژوهشی خود با عنوان »حاشیهنشینی و امنیت شهری« به بررسی میزان آسیبپذیری منطق حاشیهای کلانشهرها به هنگام بحرانهای انسانی پرداخته است. نتایج تحقیق وی نشان میدهد که مدیریت و برنامهریزی مناطق بحرانی در شهرها از لحاظ کالبدی و اجتماعی برای مقابله با بحران ضروری است
- وکرل و ویتزمن - - 2005 در فعالیت پژوهشی خود با عنوان »شهرهای ایمن: راهبردهایی برای برنامهریزی، طراحی و مدیریت«، مسأله ایمنی و امنیت شهری را در کلانشهر لندن تبیین نموده است. نتیجه تحقیقات آنها نشان میدهد طراحی و مدیریت بهینه فضاهای شهری در تأمین امنیت آنها موثر است.
- وایت - - 2007 در کتاب خود با عنوان »مقدمهای بر تروریسم« بعد از تبیین این بحران از دیدگاههای مختلف، ابعاد این حادثه را در منطقه کالیفرنیا بررسی نموده است. نتایج نشان میدهد برخی از مناطق شهری این ناحیه در برابر حوادث تروریستی بسیار آسیبپذیر است.
-4-1 سوالات و فرضیات
- آیا مسیرهای راهپیمایی شهر اصفهان در برابر حوادث تروریستی آسیبپذیر هستند؟
- کدامیک از کاربریهای شهری در مسیرهای راهپیمایی به هنگام وقوع حوادث تروریستی بیشتر آسیب را میبیند؟
- به نظر میرسد که طولانی شدن مسیرهای راهپیمایی کلانشهر اصفهان میزان آسیبپذیری آنها را در برابر حوادث تروریستی افزایش میدهد.
-5-1 محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه در این پژوهش مسیرهای هشتگانه راهپیمایی در کلانشهر اصفهان است که مبدأ همگی آنها از مسجد بوده و به میدان امام »ره« ختم میشود
