بخشی از مقاله
چکیده
شهرها در طول تاریخ همواره مراکز اصلی تجمع گروههای انسانی، تمرکز سرمایه گذاری های مادی و معنوی و مراکـز اصـلی رشـد اقتصادی بوده و هستند. از سوی دیگر، این مراکز همیشه یکی از اهداف ثابت و پایـدار در جریانهـا جنگهـا و تهاجمـات نظـامی بـین طرفین جنگ مطرح میباشند. ایجاد ثبات و پایداری و کاهش میزان آسیبها و تلفات به منـاطق شـهری در جریـان جنگهـا از جملـه اهداف مهم برنامهریزان و مسئولین شهری است. رویکرد پدافند غیرعامل یکی از روشهایی است که در این راستا امـروزه مـورد توجـه خاص مسئولان و برنامه ریزان قرار گرفته است. هدف اصلی این مقاله نیز آسیب شناسی یکی از کاربریهای مهـم و حیـاتی شـهرها در زمان بحرانها یعنی مراکز درمانی و بیمارستانها به لحاظ رعایت اصول و الزامات پدافند غیرعامل میباشد. محدوده مـورد مطالعـه شـهر مشهد و مراکز درمانی مورد مطالعه نیز بیمارستانهای امام رضا (ع) و رضوی میباشند. بیمارستانهای مورد مطالعه بر اسـاس دو معیـار اصلی یعنی طراحی و نحوره مکان گزینی بر اساس اصول پدافند غیر عامل مورد بررسی قرار گرفتند. یافتـه هـای تحقیـق گویـای آن است که مهمترین نقطه ضعف بیمارستان رضوی در بخش طراحی، تجمیع بخش اکثر بخشهای بیمارستان در یـک سـاختمان مـی-باشد آما در ارتباط با مواردی چون وجود سیستم اطفاء حریق هوشمند، امداد رسانی هـوایی، دسترسـی بـه شـبکه هـای ارتبـاطی و وجود فضای باز و پارکینگ در شرابط مناسبی قرار دارد. بیمارستان امام رضا نیز به لحـاظ پراکنـدگی بخشـهای مختلـف بیمارسـتان، دسترسی به مترو، دسترسی به ایستگاههای آتش نشانی و وجود امکانات امداد رسانی هوایی از وضعیت مناسبی برخـوردار اسـت؛ امـا در مقابل به لحاظ فقدان سیستم اطفاء حریق هوشمند، نبود فضای باز کافی و مناسـب در محوطـه و اطـراف بیمارسـتان، پارکینـگ، عدم دسترسی به شریانهای ارتباطی درجه یک و وجود تقاطع ها و ترافیک بالا در محدوده اطراف بیمارسـتان و مجـاورت بـا کـاربری نظامی در شرایط مناسبی به لحاظ پدافند غیرعامل قرار ندارد. در انتهای مقاله نیز پیشنهادهایی برای ارتقاء وضـعیت مراکـز موجـود و طراحی و جانمایی مراکز درمانی جدید با توجه به اصول پدافند غیرعامل پیشنهاد گردید.
کلمات کلیدی: پدافند غیرعامل، کاربری درمانی، بیمارستان رضوی و بیمارستان امام رضا(ع)، مشهد.
-1 استادیار جغرافیا و برنامهریزی شهری
-2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری
-3 پژوهشگر دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری
-1 مقدمه
با افزایش میزان جنگها به ویژه طی یک قرن اخیر و افزایش آسیبها و تلفات جانی و مالی و روانی ناشی از آن برای شهروندان و مدیران و مسئولان حکومتی، در کنار تلاشهای سیاسی و دیپلماتیک برای کاهش و جلوگیری از شکل گیری این جنگها و همچنین تلاشهای نظامی برای تقویت بنیه دفاعی کشورها، تلاشهای متعدد دیگری نیز در ابعاد و حوزه های مختلف از سوی مدیران و مسئولین و برنامه ریزان برای کاهش آسیبها و تلفات صورت گرفته است. تلاشهای که هر چند که در سالهای اخیر روند منظم و علمی تری به خود گرفته است، اما با کمی تحقیق و تفحص در تاریخ پرفراز و فرود حیات بشری، ریشه های آن گونه تلاشها را می توان به سالهای بسیار دور نسبت داد. این تلاشها و حرکتها امروزه در قالب علمی تحت عنوان پدافند غیرعامل بسیار مورد توجه مسئولان، مدیران و برنامه ریزان قرار گرفته است. در واقع بررسی تاریخ جنگها و نزاعها به ویژه طی سده های اخیر نشان می دهد که با گسترش و نفوذ سلاحها و ابزارهای جنگی جدید و مدرن، تنوع و دامنه جنگها و حوزه نفوذ و تاثیرگذاری آنها نیز گسترش یافته است. با پیشرفتهای حادث شده در حوزه فناوری به ویژه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی، مکانیک و الکترونیک و ... و حضور دستاوردهای این فناوریها در حوزههای نظامی، تهدیدات از حوزه نظامی و خط مقدم جبهه جنگ به سایر حوزهها نیز توسعه یافت و بر این اساس دیگر نمیتوان تهدیدها را صرفاً در حوزه نظامی و خطوط مقدم جبهه محدود دانست، بلکه تهدیدهای و تجربیات دهه های اخیر نشان می دهد که تهدیدات و جنگهای امروزی، از ابعاد متعددی برخوردار هستند که بایستی همه ابعاد این منشور چند وجهی را به دقت مورد اهتمام قرار داد و برای مقابله با آن برنامه ریزی نمود.
نیم نگاهی به تاریخ پرفراز و نشیب جامعه بشری گویای آن است که تهدید و امنیت، تهاجم و دفاع همواره با زندگی و حیات انسانها عجین بوده است و چنین به نظر میرسد که در بسیاری از موارد هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد. بشریت در طول تاریخ 5000 ساله تمدن خود روی کره زمین شاهد حدود 14000 تهاجم بوده که در نتیجه آن بیش از چهار میلیارد انسان جان باختهاند، که در این مدت صرفاً 268 سال بدون تهاجم و مناقشه بوده است. در مناقشهها و تهاجمهای اخیر بیش از 80 درصد کشتهشدگان، غیرنظامی هستند. امروزه اولین و ـ چه بسا مهمترین ـ اهداف در همان ساعات اولیه تهاجم، شهرها و مناطق مسکونی هستند و بدون شک بخش عمدهای از کشتارهای عظیم انسانی به ویژه در قرون اخیر، معلول تهاجم به شهرهاست و بررسیها نیز نشان دهنده افزایش میزان تلفات غیرنظامی به ویژه از جنگ جهانی دوم به این سو می باشد. به عنوان مثال، از زمان جنگ جهانی دوم به بعد، 21 میلیون نفر در 150 تهاجمی که بیشتر آنها در جهان سوم روی داده، کشته شدهاند. در جنگ جهانی اول، آمار تلفات انسانی 10 میلیون نفر بوده است که همگی نظامی بودهاند در حالیکه در جنگ جهانی دوم، تلفات غیرنظامیان 6 میلیون نفر بیشتر از نظامیان بوده است و در جنگ کره نیز تلفات نظامیان تنها 5 درصد از کل تلفات را دربرمیگیرد. (بهتاش و دیگران، .(12 :1390 حتی در سالهای اخیر هر چند آمار دقیقی موجود نمی باشد، با این حال، اخبار و تصاویر تلویزیونی و عکسها گویای آن هستند که در جنگهای مربوط به افغانستان، عراق و به ویژه غزه بخش عمده ای از تهاجمات و بمبارانها عمدتاً به مناطق شهری و مسکونی صورت گرفته است و بخش عمده ای از تلفات را غیرنظامیان و به خصوص زنان و بچه ها تشکیل می دهند. این آمار و ارقام گویای آن است دیگر در مباحث مربوط به دفاع و ایجاد امنیت در فضای جغرافیایی کشور، تنها نمی توان و نباید به خط مقدم درگیری و بٌعد نظامی آن تمرکز نمود، بلکه تهاجمهای همه گیر کنونی، همه نقاط یک کشور اعم از شهرها و روستاها، مناطق صنعتی و کشاورزی و همه حوزه های
اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، روحی و روانی و ... و همچنین خط مقدم را درگیر جنگ می کنند.
برنامه ریزی پدافند غیرعامل از جمله این اقدامات و تمهیداتی است که امروزه در کنار پدافند عامل مورد توجه و اهتمام قرار گرفته است. بنا به تعریف اگر پدافند عامل دربرگیرنده تمامی طرحریزیها و اقدامات پدافندی است که مستلزم به کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی میباشد که براساس قانون، این اقدام وظیفه ذاتی نیروهای مسلح است. (بهتاش و دیگران، .(17 :1390 در مقابل
پدافند غیر عامل به مجموعه اقدامهایی اطلاق می شود که نیازمند به کار گیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارتهای مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارتها و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. (موحدی نیا، .(205 :1385در واقع پدافند غیرعامل به عنوان یک فرایند طولانی مدت بیشتر دربرگیرنده حوزه طراحی و برنامه ریزی و اقدامات مدیریتی است که منجر به کاهش آسیبها و تلفات جانی و مالی و روحی و روانی در زمان جنگها و تهدیدها می گردد.
