بخشی از مقاله
چکیده
تعادل حفاظت و توسعه بزرگترین چالش برای اقدامات حفاظت در مناطق حفاظت شده است. در حال حاضر گردشگری مبتنی بر جامعه یکی از مهم ترین و مؤثرترین ابزارهای توسعه پایدار در مناطق حفاظت شده محسوب می شود. از سویی دیگر رویکرد مدیریت منبع مبتنی بر جامعه با هدف تعادل بخشی هزینه ها از طریق تفویض قدرت و کنترل جوامع محلی برای کسب سود از منابع طبیعی مجاور تدوین شده استکه غالباَ در واحدهای حفاظت شده اعمال می شوند. در مجموع ، برای دست یابی به مشارکت معنادار ، پروژه های حفاظت و توسعه نه تنها باید ماهیت ناهمگون جوامع را درک کنند بلکه همچنین باید تعامل میان بازیگران مختلف و فرایندها را بررسی کنند که از این طریق افراد خاص قدرت خود را به دیگران تحمیل می کنند
کلمات کلیدی:رویکرد یکپارچه گردشگری ، گردشگری مبتنی بر جامعه ، مدیریت منابع مبتنی بر جامعه ، مناطق حفاظت شده
.1 مقدمه
امروزه مناطق حفاظت شده یک ابزار مهم تنها برای حفاظت از گونه ها و اکوسیستم های یک منطقه جغرافیایی ، بلکه برای حفاظت از فرهنگ و پایداری مردمی که در آنجا زندگی می کنند نیز محسوب می شود. مدیریت این مناطق حفاظت شده از طریق برنامه های مختلف حفاظت مبتنی بر جامعه در سراسر جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه که جوامع محلی به منابع طبیعی واقع در این مناطق حفاظتشده برای زندگی روزمره نیاز دارند گسترش یافته است. همچنین جوامع بین المللی متفق القول هستند که هزینه حفاظت در این مناطق حفاظت شده را کسانی پرداخت می کنند که از لحاظ اجتماعی-اقتصادی به حاشیه رانده شده اند. مباحث در حال رشد سیاست و عمومی در مورد اثرات اجتماعی حفاظت بر رابطه بین حفاظت از تنوع زیستیٌ و رفاه بشر ، بخصوص سازگاری حفاظت و کاهش فقر و عملی شدن راهبردهای برد-برد نظیر پروژه توسعه و حفاظت یکپارچه - ICDP2 - تأکید می کنند.
ICDPs برمبنای این فرض اساسی است که مردم محلی به احتمال زیاد دیدگاه های مثبت را در مورد حفاظت دارند اگر نیازهای معیشتی آنها برآورده شود. موارد کاربردی ICDPs در مناطق حفاظت شده بخاطر تلاش های آنها برای ترکیب سه حوزه مهم توسعه پایدار گسترش یافت : حفاظت از تنوع زیستی ، مشارکت عمومی و توسعه اقتصادی فقرای روستایی .[9] از دهه 1990 ، ICDPs نه تنها توسط سازمان حفاظت بلکه توسط سازمان های دولتی ، نهادهای توسعه بین المللی و بنیادهای خصوصی نیز پذیرفته شدند. فشار کمک کنندگان بین المللی به سازمان های ملی در کشورهای در حال توسعه باعث شد ICDPs به بخشی از هر پروژه و گزارش تبدیل شود ، بخصصوص پروژه ها و طرح هایی که بودجه آنها توسط سازمان های چندملیتی و دوملیتی تأمین می شد. محققان معتقدند که بخاطر عدم وجود الگوهای جایگزین برای حفاظت ، بسیاری از سازمان ها در پذیرش ICDPsبدون شناخت کامل آنچه واقعاَ وجود دارند عجله می کنند ولز و مک شانَ - p. 513 ,2004 - پیش بینی می کنند چگونه یک مفهوم آزمون نشده در حفاظت تنوع زیستی تنها در عرض چند سال به یک نگرش متعارف تبدیل شد. در اغلب موارد ، این ICDPs وابسته به بودجه خارجی هستند و به عنوان یک کیت ابزار ، بدون توجه به تنوع جوامع و مسائل مقیاس اجرا شده اند .[4]
.2 بیان مسأله
مناطق حفاظت شده - PAs4 - مکان هایی با اهمیت اکولوژیکی و تنوع زیستی هستند که تحت کنترل قواعد و افراد مسئول برای انجام اقدامات حفاظتی در محدوده های انها می باشند ، با این حال بطور فزاینده به عنوان مقاصد گردشگری مهم در سرتاسر جهان مورد توجه قرار گرفته اند . اقدامات مشارکتی حفاظت ، اگرچه یک جایگزین موثر برای تصمیم گیری متمرکز می باشند ، یک وضعیت برد- برد ساده نیستند. برخی از عوامل سطح خرد و کلان بر جهت این پروژه ها و نتایج آنها اثر می گذارند که عمدتاَ بخاطر نفع اعضای نخبه جامعه و محروم کردن جوامع حاشیه ای مورد انتقاد قرار گرفته اند.[5] این موضوع در محدوده جغرافیایی نپال بسیار مهم است که در این کشور جوامع محلی بخشی از یک سلسله مراتب اجتماعی قوی برمبنای قبیله ، مذهب ، جنسیت و شرایط اقتصادی هستند. برای تحقق یک مشارکت معنادار ، پروژه های حفاظت و توسعه باید بر مشارکت چندین ذینفع مختلف در یک جامعه متمرکز شود . اما بیشتر تحقیقات انجام شده در زمینه حفاظت مشارکتی براساس چارچوب مالکیت مشترک است و بر کارایی نهادها در شناخت ایده های CBC تأکید می کند. در اغلب موارد ،بحث های انجام شده در مورد نحوه اثرگذاری عوامل اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی چندجانبه و تعامل آنها بر تصمیمات مدیریت منابع طبیعی در پروژه های توسعه و حفاظت نادیده گرفته شده اند .[8]
.3رویکرد یکپارچه گردشگری در مناطق حفاظت شده
مناطق حفاظت شده در اغلب نقاط دنیا به واسطه فقدان برنامه های اثر بخش ، تحت فشارهای شدید و در حال نابود شدن هستند. [6] نبود یک برنامه مدیریت گردشگری خطر توسعه ناپایدار را به دنبال دارد که می تواند منجر به آسیب رساندن به محیط زیست و جذابیت های پارک برای گردشگران شود و در نتیجه به میزان زیادی مزیت های پارک را در نزد بازارهای گردشگری بتنی بر طبیعت از بین می برد.در واقع هدف همه فعالیتهای توسعه، بهبود کیفیت زندگی و رفاه همه انسانهاست؛ از اینرو، تلاش برای دستیابی به توسعهای که ضمن تأمین منافع اکثریت مردم، با نیازهای آنان و قابلیتهای مناطق هماهنگی و مطابقت داشته باشد، مدنظر برنامه ریزان و سیاستگذران توسعه است. به عبارت دیگر، توسعه پایدار با مدیریت صحیح و کارآمد بهرهبرداری از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب سروکار دارد که با بهکارگیری امکانات فنی، ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده بهطور مستمر و رضایتبخش امکانپذیر میشود. این اهداف از طریق فراهم ساختن محیط زیست سالم و جلوگیری از تخریب و تنزل کیفیت آن برای تداوم رشد اقتصادی توأم با آسایش و رضایت انسان عملیاتی میشود .[8]
در ایران نیز بیش از 50 سال از سابقه حفاظت منابع طبیعی می گذرد. مطالعات انجام گرفته بر روی مناطق تحت حفاظت ایران نشان می دهد که این مناطق کمتر از مدیریتی سزاوار موقعیت ، شایستگی ها و عناوین خود برخوردار بوده اند و در تمام این سال ها تنها به کارهای حمایتی پر نوسانی پرداخته شده است.[2] بدیهی است زمانی که گردشگری بخشی از فعالیت های مدیریت است ، راهبردها و چارچوب های مدیریتی باید به گونه ای باشد که اطمینان حاصل نماییم فعالیت های گردشگری ارزش های طبیعی و اجتماعی - فرهنگی مربوط به مناطق حفاظت شده را حفظ و پشتیبانی می نماید.. [7] گردشگری مبتنی بر جامعه یک راهکار برای حفاظت تنوع زیستی است و در مورد مناطق حفاظت شده می باشد که با درجات مختلف موفقیت در سرتاسر دنیا دنبال شده است. در ادبیات تحقیق ، هیچ مفهوم سازی کلی پذیرفته شده برای این رویکرد وجود ندارد. براساس تعریف رایج طبیعت گردی به عنوان سفر به مناطق طبیعی که از محیط زیست حفاظت می کند و رفاه مردم محلی را تأمین می کند ، گردشگری مبتنی بر جامعه بطور کلی شامل دخالت و نفع رسانی به جوامع ، و بررسی مسائل مالکیت ، توانمندسای و کنترل می باشد.
رویکرد دیگر مدیریت منبع مبتنی بر جامعه - CBNRM1 - است. این رویکرد بر این باور است که جوامعی که خیلی نزدیک به منابع طبیعی زندگی می کنندمعمولاَ بیشترین هزینه های ناشی از ایجاد و مدیریت مناطق حفاظت شده و حفاظت از تنوع زیستی را متحمل می شوند، برای مثال معیشت آنها به شکل پیچیده با منابع طبیعی پیوند خورده است. بنابراین، اهداف آن تعادل بخشی هزینه ها از طریق تفویض قدرت و کنترل جوامع محلی برای کسب سود از منابع طبیعی مجاور می باشند که غالباَ در واحدهای حفاظت شده واقع شده اند.[3] با وجود این که CBNRM چندین مزیت را دارد و انتظارات بالا در میان جوامع محلی ایجاد کرده است ، هزینه های آن غالباَ زیاد بوده و بیشتر از مزایای آنها است. هزینه ها تضادهای معیشتی و کاربری اراضی محلی را تشدید کرده است. هزینه های محلی حاصل از اقدامات حفاظت طبیعت بر مبنای رویکرد CBNRM ممکن است شامل تضادهای انسانی-حیات وحش می باشند ، که توسط نمونه های حیوانات شکارچی که دام های محلی را شکار می کنند ، مسئله تغذیه حیوانات یا لگد کردن محصولات مزرعه و همچنین کشته شدن یا زخمی شدن حیوانات توسط حیوانات را نشان می دهند .[4]
گاهی اوقات مدیریت منابع طبیعی از طریق تأسیس پارک ها و ذخایر طبیعی به قیمت محدودیت دسترسی جوامع محلی به زمینی که برای معیشت خود استفاده می کنند تمام می شود .فعالیت های معیشتی مانند جمع آوری چوب های درختان، میوه ها و توت ها و گیاهان وحشی، گیاهان دارویی و علف های هرز و همچنین شکار خودمعیشتی محدود شده اند . این وضعیت بطور موثر جوامع محلی را از منابعی که قبلاَ بطور قانونی برای آنها در نظر گرفته شده بود محروم می کند .[5]
