بخشی از مقاله
چکیده
مناطق حفاظت شده به عنوان یکی از حساس ترین و در عین حال جذاب ترین مقصدهای گردشگری در دنیا به شمار می آیند. پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو با مساحت 86685 هکتار تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان است که توسعه پایدار گردشگری آن می تواند به استمرار حیات و زیست بوم آن کمک شایانی نماید. هدف از این پژوهش ارائه راهکارهایی جهت توسعه پایدار گردشگری در پناهگاه حیات وحش و پارک ملی قمیشلو با استفاده از مدل SWOT می باشد. در این مدل با استفاده از نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید راهبردهای توسعه گردشگری ارائه شده است. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که این منطقه به لحاظ شرایط آب و هوایی، چشم اندازهای طبیعی، وجود قلعه های تاریخی علاوه بر جذب گردشگران داخلی وخارجی نیز می تواند به عنوان یکی از قطب های توسعه پایدارگردشگری درمنطقه به شمار آید.
واژه های کلیدی: پناهگاه حیات وحش، پارک ملی، مناطق حفاظت شده، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو، توسعه پایدار، گردشگری.
-1 مقدمه
ویژگی های جذاب و تفاوتهای یک کشور یا یک منطقه می تواند مبنای توسعه جهانگردی را فراهم نماید. غالباً این جاذبه ها هستند که جذابیت و تفاوت ها را خلق می کنند. به همین دلیل عینیت در شناسایی، ارزیابی، توسعه و مدیریت جاذبه ها امری اجتناب ناپذیر به شمار می رود - ضرغام،. - 161:1389 مناطق حفاظت شده به عنوان اراضی وسیع و با ارزش حفاظتی زیاد که به منظور حفظ تنوع گونه های زیستی آن و به عنوان میراثی که باید مورد استفاده نسل های آینده هر سرزمین قرار گیرد تعریف می شوند. بنابراین برنامهریزیهای گستردهای برای افزایش کاربری مناطق حفاظت شده به دنبال توسعه پایدار صورت میگیرد. بعلاوه سعی میشود تا مناطق حفاظت شده برخلاف تصورات گذشته از مفهوم جزایر طبیعت خارج شده و کارایی و توانایی واقعی خود را آشکار سازند - مجنونیان، . - 1382
با توجه به اهمیت و نقش مناطق حفاظت شده در ابعاد گوناگون آموزشی، پژوهشی، تفرج و جهانگردی، مطالعات پژوهشی در این مناطق بسیار ضروری است. به همین دلیل مطالعات متنوعی چون ارزیابیهای محیطزیستی، ارزیابی توان اکولوژیکی و در نهایت مطالعات مدیریت جامع و راهبردی در مناطق حفاظت شده در حال انجام است. راهبردهای مدیریتی، فعالیت های گردشگری که در اهداف حفاظتی یک منطقه حفاظت شده نقش دارند، را تعیین می کنند. با این وجود این راهبردها را می توان برای پیشرفت گردشگری در مناطقی به کار برد کهرسماً حفاظت نشده اند. برای حصول اطمینان از پایداری گردشگری در مناطق حفاظت شده، لازم است که برنامه مدیریتی مؤثری اجرا شود تا همه ذی نفعان به صورت پویا در آن درگیر باشند.
-2 مبانی نظری گردشگری پایدار در محیطهای طبیعی
محیطهای طبیعی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون کمتر برای گردشگری، مورد استفاده قرار گرفتهاند. تهدیدهایی که حضور گردشگر بدون اعمال مدیریت منسجم می تواند متوجه کیفیت این مناطق نماید، میتواند از دلایل این امر باشد. سالهاست که در نقاط مختلف جهان، با استفاده از دستورالعملهای طراحی و مدیریت گردشگری پایدار و دستیابی به راهکارهای مقابله با تهدیدها و رعایت اصل احتیاط، حضور گردشگران را در مناطق حفاظت شده و پارکها، مجاز دانستهاند. در تمام اینگونه موارد مدیریت پارک یا محیط طبیعی در اختیار سازمان دولتی متولی امر می باشد و واگذاری مدیریت پارک به بخش خصوصی کاملاً منتفی است.
اگر چه می توان بخشهایی از فعالیتها را به جامعه محلی و سایر ذینفعان واگذار نمود. ولی مدیریت دولتی بر محیط طبیعی از الزامات اصلی مدیریت پایدار و نوین محیطهای طبیعی می باشد. باید خاطر نشان نمود که در کنار تهدیدها، حضور گردشگران میتواند فرصتهایی را نیز برای منطقه ایجاد نماید. رشد گردشگری و فواید اقتصادی حاصل از آن از جمله فرصتهایی است که توسعه پایدار اقتصادی نمیتواند بدان بی توجه باشد. از سوی دیگر روندگسترش برخی کاربریهای نامتناسب طی چند دهه اخیر در محیطهای طبیعی تحت مدیریت در ایران که سازمان حفاظت محیط زیست با آن مواجه بوده است، خود بیانگر این نکته است که اگر این مناطق در روند صحیح توسعه و حفاظت برنامهریزی نشوند، گسترش کاربریها، به شیوههای برنامه ریزی نشده خود را به این مناطق تحمیل خواهد کرد. حضورتعارضات متعدد در مجموعه قمیشلو خود به روشنی بیانگر این مسئله است.
دستورالعمل گردشگری پایدار در محیطهای طبیعی، فقط بخشی از برنامه مدیریتی منطقه حفاظت شده می باشد - . - FNNPE-1993 این بدان معنا است که توجه به سایر فعالیتهای حیاتی مدیریت محیط طبیعی حفاظت شده مانند برنامههای حفاظتی، برنامههای تحقیقاتی و برنامههای نظارتی و پایش، باید همواره مورد توجه مدیریت منطقه باشد. اهداف کلان و خرد گردشگری در مجموعه حفاظتی قمیشلو، حفاظت از ارزشهای محیط زیستی منطقه در طولانی مدت، ایجاد اشتغال، بهبود سطح، کیفیت و توانایی های جامعه محلی، ارائه امکان بهرهمندی از منطقه به جامعه برای بازدید و تحقیق، آموزش و افزایش آگاهی جامعه محلی و طبیعتگردان از محیط زیست و افزایش عواید مدیریت مجموعه برای حفاظت از آن میباشد.
-3 پیشینه پژوهش:
در ارتباط با توسعه پایدار گردشگری در مناطق حفاظت شده مطالعاتی صورت گرفته است از جمله :
- رحمانی، - 1831 با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و تهیه پرسشنامه به بررسی توسعه گردشگری پایدار در مجموعه حفاظتی قمیشلو پرداخت، نتایج بیانگرآن بود که با توجه به پتانسیلهای بالقوه پناهگاه حیات وحش قمیشلو، توان تبدیل شدن به یکی از قطبهای گردشگری در منطقه رادارد. ترابی - 1831 - ، نیز برای برنامه ریزی توسعه گردشگری منطقه حفاظت شده اشترانکوه از مدل اکولوژیکی اکوگردشگری استفاده کرد و با استفاده از تکنیک GIS و RS به تولید نقشه ها اقدام نمود. نتایج حاکی از آن بوده که منطقه برای تفرج گسترده و متمرکز هر کدام با دو درجه توان، دارای توان می باشد.
زمانی - 1831 - ، با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به بررسی توانمند یهای منطقه ی حفاظت شده سرخ اباد استان زنجان در جهت توسعه گردشگری پرداخت و نتایج گویای آن بوده منطقه دارای توانمندیهای زیاد در جذب گردشگر می باشد.نسترن - 1391 - ، با استفاده ازمدلSWOT و AHP به ارزیابی توان اکوتوریستی پناهگاه حیات وحش و پارک ملی قمیشلو پرداخت و معیارهایی برای توسعه گردشگری منطقه انتخاب و رتبه بندی کرد و همچنین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید ها به عنوان بهترین راهبرد طبیعت گردی محاسبه شدند. تام رافری و همکاران - 1113 - در ایالت نیوجرسی آمریکا به بررسی قابلیت و ظرفیت گردشگری و تفریحی کناره رودخانه موریس، با توجه به فاصله از مناطق حساس وآسیب پذیر و حیات وحش پرداختند.
-4 معرفی منطقه مورد مطالعه:
پناهگاه حیاتوحش و پارک ملی قمیشلو در استان اصفهان و در 45 کیلومتری شمال غرب شهر اصفهان قرار دارد. به لحاظ موقعیت جغرافیایی، پناهگاه حیاتوحش در موقعیت 47.2" و 59'و ْ50 تا"27.7 و 28'و ْ51 طول شرقی و 18.7" و 40'و ْ32 تا 29.3"و 02'و ْ33 عرض شمالی با مساحت 83615.4 هکتار و پارک ملی در موقعیت 58.9" و 03'و ْ51 تا"31.1 و 17'و ْ51 طول شرقی و 19.8" و 44'و ْ32 تا 8.5" و 00'و ْ33 عرض شمالی با مساحت 30069.60 هکتار واقع شداند.
