بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد خودتحلیلی یکپارچه نگر بر شادکامی و استرس ادراک شده زنان مراجعه کننده به فرهنگسراهای شهر اصفهان انجام گرفت. روش پژوهش نیمه آزمایشی و از طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل 200 زن مراجعه کننده به فرهنگسراهای شهر اصفهان در سال 1394 بود. به منظور انجام این پژوهش، با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس ، 2 فرهنگسرا از میان 25 فرهنگسرا انتخاب و در یک فراخوان از افراد داوطلب شرکت در پژوهش ثبت نام به عمل آمد و سپس از میان آنها 40 نفر با توجه به ملاک های ورود انتخاب و به صورت تصادفی به 2 گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند - 20 نفر گروه آزمایش ،20 نفر گروه کنترل - .
ابزار مورد استفاده پرسشنامه استرس ادراک شده - - PSS-14و پرسشنامه شادکامی آکسفورد بود.. دادههای بدست آمده با روش آماری تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت. نتایج پژوهش نشان داد که بین استرس ادراک شده و شادکامی گروه آزمایش و کنترل در سطح P <0/01 تفاوت معنی داری وجود دارد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که رویکرد خودتحلیلی یکپارچه نگر بر بهبود شادکامی و کاهش استرس ادراک شده زنان موثر است و به عنوان یک روش درمانی میتوان از آن استفاده نمود.
کلمات کلیدی: آموزش گروهی، خودتحلیلی یکپارچه نگر، استرس ادراک شده ، شادکامی ،زنان
1-1 مقدمه
رفع استرس و افزایش شادی و در کل سلامت روانی یکی از دغدغه های اساسی افراد انسانی در جوامع بشری بوده است، به نحوی که سالانه هزینه های بی شماری در جهت تامین آن توسط دولت ها و مردم صرف می شود. این پدیده به لحاظ اهمیت فردی و جمعی مورد توجه نظریه پردازان و کارگزاران عرصه روانشناسی بالاخص روانشناسی سلامت بوده و در این راستا تبیین های متنوعی جهت تشریح و توضیح عوامل دخیل در آن ارائه شده است - لفکورت،. - 2002 در راستای تبیین این مفهوم روانشناختی، نظریه های مختلفی از منظرهای متفاوت عرضه شده است که گاه در تعیین عوامل دخیل در آن آشفتگی ها و پیچیدگی های روشنی به چشم می خورد - لوتاز،. - 1999
در دنیای پیشرفته و گسترده امروز، یکی از راههای دستیابی به موفقیت، برقراری ارتباط موثر و مفید با دیگران می باشد که ارتباطی شفاف و سازنده با خود، پیش زمینه آن می باشد. ارتباطی که در آن به ارزشمندی و منحصر به فرد بودن شخص خللی وارد نشود و فرد به نوعی آرامش درونی و پذیرش مثبت نسبت به خود و جهان بیرونی اش دست یابد - آتش پور و کاظمی،1393 - .این آرامش مستلزم پذیرش دردهای عاطفی و برطرف کردن ترس ها و ناامنی هاست و با بازبینی مجدد باورها،حکایت ها و داستان های زندگی افراد حاصل می شود - آتش پور،. - 1390همه ی افراد از کودکی تا به امروز، تفاوتی نمی کند چند سال دارند و در کجا زندگی کرده اند، داستان هایی را در طول زندگی شنیده اند و هم چنین برای دیگران داستان هایی تعریف نموده اند.
برخی از این داستان ها را بیشتر دوست داشته اند ؛ شاید به این دلیل که شبیه به زندگی شان بوده، یا شاید به خاطر اینکه قهرمانش شبیه همانی است که ترجیح می دادند در زندگی شان حضور داشته باشد و یا حتی آرزو داشتند خودشان شبیه به آن قهرمان می بودند - آتش پور،. - 1390در حقیقت هر چقدر یک داستان و حکایت، طیف دردهای عاطفی بیشتر و گسترده تری را به نمایش بگذارد، مخاطبان بیشتری خواهد داشت. اما حکایت دیگری نیز هست که در زندگی بارها و بارها تکرار می شود، شاید چندان به مزاج دیگران خوش نیاید، یا برایشان چندان قابل درک یا جذاب نباشد اما این داستان ها همیشه یک گوینده ی ثابت دارد که با تمام وجود آن را برای هر آن کسی که قدم به زندگی اش می گذارد بازگو می کند، هر چه افراد به آن نزدیک تر باشند جزییات بیشتری خواهند شنید و سوز و گدازش نیز بیشتر خواهد بود - آتش پور و کاظمی،. - 1393
بی تردید برای رهایی از رنجش های باقی مانده، بهترین روند ، تغییر حکایت زندگی است. باید تلاش کرد که حکایت ها طوری بازگو شوند که به جای بیان رنجش، چالش برانگیز شوند. برای بسیاری از افراد و براساس تحلیل های ناقصی که انجام می دهند، داستان های رنجش آن ها برایشان مهم تر از آن است که راه برخورد با آسیب ها و کمبودهای خود را بیاموزند - آتش پور و کاظمی،. - 1391زمانیکه داستان زندگی افراد و تاریخچه تجربه های آنها درک شود می توان به درک آسیب ها و ضربه هایی که بر پیکره ی عاطفی آنها وارد شده است نیز دست یافت - آتش پور،کاظمی ،. - 1393پیکره عاطفی فرد الگوی هیجانات و احساساتی هستند که در طول زمان، فرد را برای بقا و حفظ روابط خود مجهز می نماید. هر قدر آسیب های وارده در طول زندگی شدیدتر باشند، پیکره عاطفی فرد نیز آسیب پذیرتر می شود.
در نتیجه هر قدر فرآیند دلبستگی ، امنیت روانی و الگوی تعاملات فرد در دوران کودکی آسیب دیده باشند به همان نسبت پیکره عاطفی کودک آسیب های شدیدتری پیدا کرده و ترس ها، مکانیسم های جبرانی و احساس بی ارزشی عمیق تر و شدیدتری را در رفتارها و تعاملات خود به نمایش می گذارد. این آسیب ها و ضربه ها که با ترس های وجودی فرد ارتباط تنگاتنگی دارند و به دلیل رابطه متعامل بین این دو بخش، هر کدام می تواند بیدارکننده یا تقویت کننده ی دیگری باشد - آتش پور و دیگران،. - 1390بدین معنا که اگر فرد احساس ارزشمندی کند امکان تغییر این فرآیند را برای خود فراهم خواهد ساخت. پس ترس های وجودی خود را پذیرفته و با آن ها به درستی مواجه خواهد شد - آتش پور،. - 1385 فرد با شناخت داستان تکراری زندگی خود و تغییرات مناسب در آن و جایگزینی مکانیسم های مناسب می تواند از پیکره عاطفی خود مراقبت کند و آن را به سرعت ترمیم نماید.
اما در نظر بگیرید فردی به جای این احساس ارزشمندی، دچار احساس بی ارزشی باشد! - آتش پور،کاظمی،. - 1390 در این میان زمانی که افراد شجاعت خودتحلیلی واقع گرایانه را از دست می دهند و یا در تحلیل های خود بطور ناقص پیشروی می کنند و یا دچار وقفه می شوند ، و بر اساس یک سری پارامترهای ارزشی و فکری ، باورهایی را در خود رشد می دهند که غیرمنطقی و آسیب زا هستند ؛ در نتیجه تحلیل های آنها به سمتی کشیده می شوند که موید آسیب ها بوده و تاییدکننده نوعی احساس بی ارزشی مضاعف است - آتش پور و دیگران،. - 1390احساس بی ارزشی به دلایلی چون ماهیت این احساس و ایجاد عدم تعلق، تنهایی و برهم زدن تعادل روانی فرد، او را با مفهومی به نام » بی ارزشی مضاعف « مواجه می سازد. » بی ارزشی مضاعف « در حقیقت فرآیند آسیب زایی است که بیان می کند، احساس بی ارزشی در فرد، همین حس را در او بازتولید و دوباره تقویت می کند.
فرد با مضاعف شدن احساس بی ارزشی در خودش، برای کاهش فشار روانی ناشی از این منبع درونی ناچار به استفاده از مکانیسم های جبرانی می شود، این مکانیسم های جبرانی در واقع تلاش هایی برای نادیده گرفتن احساس بی ارزشی در فرد هستند. تلاش هایی که به ظاهر ناخودآگاه هستند اما در حقیقت فرد در انتخاب آن ها آگاهانه رفتار می کند - آتش پور و سلحشوری، زیر چاپ - .این مکانیسم ها احساس آرامش موقت و سطحی به فرد می دهند اما به دلیل این که این فرآیند تا زمانی که به درستی درک نشده و عملکرد آن به عنوان یک مکانیسم جبرانی موقت دیده نشود در طولانی مدت می تواند مولد احساس بی ارزشی باشد. در نهایت در چنین فرآیندی فرد را در یک الگو و ساختار تکرارشونده قرار می دهد که به مرور فرد را به موقعیت و آسیب های خود وابسته می سازد.
این وابستگی عملا مانند یک مکانیسم تثبیت کننده عمل می کند و امکان تغییر را به شدت از فرد می گیرد.فرآیندی چنین مخرب و متعامل می تواند پیکره عاطفی فرد را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده و به جرأت می توان گفت قادر است تا زمان حیات فرد آسیب پذیری خود را هم چنان تداوم بخشد - آتش پور،کاظمی ،. - 1393هنگامی که افراد با شجاعت به تحلیلِ خود پرداخته و در یک سطح یکپارچه تمام ابعاد وجودی خود به جز بُعدِجسمانی را مورد بازبینی قرار داده و گام به گام در سطوح مختلف پیش رفته و با توجه به آن چیزی که فروید از آن تحت عنوان کوه یخ روانی نام برده است، از لایه ی هشیار به سمت لایه ی پنهان و در نهایت به لایه ی ژرفا پیش رفته در نتیجه افکار، باورها، دردها و ترس های خود را مورد تحلیل قرار داده است.
سپس گام به گام به سالم سازی و به دنبال ردگیریِ احساسِ بی ارزشی و نیز فرایند »بی ارزشی مضاعف« بر می آید - آتش پور و سلحشوری،زیرچاپ - .مسئله مهم و زیربنایی در این رویکرد، عدم درک صحیح عوامل تعیین کننده احساسات و رفتارهاست. اینکه چگونه این عواملِ ناخودآگاه بر روابط و الگوهای رفتاری و تکرارشونده تاثیر گذاشته و با پیگیری ریشه های تاریخی آن، بازتصمیمی های جدید و جدی را در زندگی افراد ایجاد کند - آتش پوروکاظمی،. - 1390 برای درک بیشتر شِمای کوه یخ فرویدی برای نشان دادن لایه های درونی و آسیب شناسی مسائل افراد بیان می شود:
الف - لایه ی هشیار : شامل تمام تفکرات، اعمال و نیاتی است که فرد از آن ها آگاه است و توجیهاتی برای آن ها داشته و علائم خود را درک می کند. ب - لایه ی پنهان : واجد تمام دردها، رنج ها و مکانیسم های دفاعی جبرانی و ترس هاست. ترس هایی که ایجادکننده ی درد بوده و می تواند منجر به روش های جبرانی غلط شوند.ج - لایه ی ژرفا : زیربنایی ترین آسیب های روان شناختی، پیش نویس های تعریف شده ی اولیه، طرحواره های آسیب زا و احساس بی ارزشی رسوب یافته و پایدار است - آتش پور و سلحشوری،زیرچاپ - .
در واقع رویکرد خودتحلیلی یکپارچه نگر به دنبال عواملی است که با زندگی سالم ارتباط تنگاتنگی دارد که اگر آنها را بهبود بخشید، می توان از این انرژی برای رسیدن به زندگی سالمتر بهره بگیرند و به احساس رضایتمندی کلی از زندگی با وجود شرایط چالش برانگیز و تهدیدکننده دست یابند و توانایی و سازگاری موفقیت آمیز افراد در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواری ها افزایش دهد و همچنین باعث غلبه آنها بر مشکلات و تاثیرات منفیِ محیطی خواهد شد - آتش پور و کاظمی،. - 1391
با توجه به ضرورت و نیاز جامعه به شادی و کاهش استرس مطالعه آموزش گروهی مورد بررسی قرار گرفت تا بتواند راه گشای مناسبی برای فرا رفتن از این مشکلات فراهم آورد.در این میان با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت کشور، مدیران و مربیان خانواده ها و فعالان جامعه اند و سلامت آنها، پایه سلامتی نیمی از جمعیت، خانواده و جامعه را تشکیل می دهد - پرویزی و فاطمی، - 1388، از همین رو برنامه ریزی در جهت ارتقای سطح سلامت زنان جامعه،از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که سلامت 75 درصد از جامعه، یعنی زنان و فرزندان به طور مستقیم و سلامت 25 درصد جامعه به طور غیر مستقیم - مردان - تامین می گردد، لذا اگر سلامت، محور توسعه پایدار است، زن محور سلامت است - کیهانی،. - 2008
