بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش به منظور بررسی جایگاه زیبایی شناسی و نقش آن در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن انجام گرفته است. در این مطالعه برای بررسی دادهها از روش توصیفی، تحلیلی و استنتاجی استفاده شده است و سپس به روش کمی تفکیک و دسته بندی آیات، سنجش فراوانی واژگان کلیدی انجام شده است و با فن تحلیل محتوای کیفی مضامین و مفاهیم، نقاط تمرکز و جهت گیری هر کدام از عبارات و آیات با استفاده از تفسیر المیزان استخراج شده است.
یافتههای تحقیق نشان می دهد قرآن کریم و به همه ی ابعاد زیبایی اخلاق فردی، اجتماعی و زیست محیطی توجه دارند، بنابراین برای دستیابی به زیبایی اخلاقی، می توان از قرآن کریم الگو گرفت و همچنین معرفی زیبایی های اخلاقی به انسان ها از دغدغههای اصلی هر نظام تربیتی و آموزشی است. بهتر است که تربیت اخلاقی متناسب با اهداف، مبانی و روش های برگرفته از دین مبین اسلام عرضه گردد که اصلی ترین هدف تربیتی آن قرب به خدا می باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که با توجه به بیشتر و گستردهتر شدن موانع، راه تربیت اخلاقی مشکل تر شده است که با الگوگیری از مفاهیم زیبایی اخلاقی در قرآن و اجرای راهکارهای درست تربیتی آن می توان به اهداف متعالی تربیت دستیافت.
-1مقدمه
زیباییشناسی یکی از رشتههای فلسفه است که به عنوان نظریه تأمل در داوریهای زیباییشناختی و چیستیِ زیبایی و نسبت آن با ادراک، تعریف میشود - آرنهایم، . - 1390 همچنین زیباییشناسی قابلیتی است برای درکِ بهترِ ادراکات و همچنین پدیدههای سخت - مانند تندیس - و نرم - مانند موسیقی - و باعث تغییر در روحیه و نگرش فرد میگردد. هدف زیباشناسی توضیح چیستی زیبایی و نحوه درک ما از آن و نیز تحلیل سطوح و گونههای آن است.
همچنین شاید توصیه برای زیباسازی هم بتواند جزء مباحث آن قلمداد شود - آیوازیان، . - 1391 فیلسوفان و هنرمندان از ابتدای تاریخ بر سر زیبایی اختلاف نظر داشتند به صورتی که افلاطون زیبایی را هماهنگی اجزا با کل می دانست و آن را به دو نوع زیبایی طبیعت و موجودات زنده و زیبایی هندسه، خط و دایره تقسیم میکرد. او معتقد بود که زیبایی طبیعی نسبی است، در حالی که زیبایی هندسی یا آنچه به دست بشر ساخته میشود مطلق است و آنچه در نظریه افلاطون، زیبایی هندسی نامیده شده را لوکوربوزیه زیبایی مهندسی نامیده است. هگل بر اساس نظریات افلاطون، قائل به دو نوع زیبایی طبیعی و هنری بود.
در هر حال تصدیق یقینی برای وجود خارجی زیبایی بسیار مشکل است - کریستوفر، . - 1391 از قرن هیجدهم به بعد، مفهوم زیبایی بیشتر جنبه روانشناسی به خود گرفت و در ارتباط با ادراک دیده شد. از آنجایی که عوامل روانی و اجتماعی بر ادراکات انسان اثرات مهمی بر جای می گذارند، در احساس او از زیبایی نیز موثرند. ارزش زیبایی شناختی یک فضا هنگامی قابل ادراک می شود که بتواند خود را به عنوان یک موجود مستقل از ذهن برای ناظر مطرح کرده و ذهن او را به فعالیت وادارد - لیت، . - 1390 قرآن کریم حاوی مفاهیمی زیباشناسانه است و خود قرآن کریم نمونه بارز این زیبایی است - خرقانی، . - 1388
امروزه تعلیم و تربیت جهانی تحت دگرگونی و انقلابی گسترده قرار دارد و در این میان هنرها نیازمند آنند که در مرکز ساختارهای جدید تعلیم و تربیت که در حال پدیدار شدن است، واقع شوند - روبینسون، . - 2000 درک هنرها و به کارگیری صحیح شیوه های تربیت هنری می تواند در توسعه نظام مدرسه ای و رشد شایسته کودکان موثر باشد. به عبارت دیگر، تربیت هنری به عنوان یک حوزه گسترده و پویا در شکل گیری فعالیتهای آموزشی در یک نظام مدرسه ای می تواند، آثار و نتایجی را خلق کند که شاید در کمتر حوزهای از برنامه های درسی بتوان آنها را جستجو کرد - آیزنر، . - 2002
درک هنرها و به کارگیری صحیح شیوه های تربیت هنری می تواند در توسعه نظام مدرسه ای و رشد شایسته کودکان مؤثر باشد.
به عبارت دیگر، تربیت هنری به عنوان یک حوزه گسترده و پویا در شکل گیری فعالیت های آموزشی در یک نظام مدرسه ای می تواند، آثار و نتایجی را خلق کند که شاید در کمتر حوزه ای از برنامه های درسی بتوان آنها را جستجو کرد - آیزنر و الیوت1، . - 2002 بسیاری از صاحب نظران به جنبه تربیتی هنر معتقدند. به نظر آنها، در حقیقت نه تنها کار، بلکه هنر هم می تواند بهترین نمایش دهنده درون انسان باشد. نقش تربیت هنر در دیدگاه های مختلف را می توان در چند بخش خلاصه کرد: ایجاد آرامش: ارسطو اعلام کرد که »همه هنرها از جمله نمایش وسیله ای است برای تسکین آشوب های روانی و شنیدن آهنگ های موسیقی یا تماشای تابلو های نقاشی یا حضور در صحنه تئاتر، سبب سبکباری و آرامش یعنی کاتارسیس می گردد.«
بنابراین روح بدون دریافت زیبایی نمی تواند آرام بگیرد و دوام بیاورد - انصاری، . - 1389 زیبایی در همه لایه های هستی وجود دارد اما دیدن زیباییهای متجلی از خدا چشمی زیبابین میخواهد. زیبایی ذهنی مبتنی بر فرآیند تعالی قرار دارد که مرتبه ای بالاتر از زیبایی عینی است لذا محدوده عملکرد آن فراتر از زیبایی بصری میباشد. بدیهی است که درک زیبایی الهی مستلزم ادراکی قوی از تعالی است که بسیار فراتر از اندیشه زیبایی بصری است. به همین دلیل نیز به آن مرتبه ای بالاتر از زیبایی عینی میبخشد زیبایی متعالی را میتوان حد نهایت زیبایی های ذهنی دانست. پس به هر میزان افراد به سمت تعالی گام بردارند برداشتی متفاوت تر از زیبایی خواهند داشت.
لذا به صراحت در قرآن از تجلی خدا در سوره فصلت سخن به میان می آید. در تداوم این درجه، ابزارهای دریافت زیبایی از بینایی فراتر می رود - یس، آیه . - 9 اصول زیبایی ذهنیت گرا منجر به زیبا شدن محیط های با کالبد زشت و برعکس در دیدگان ناظر می نماید. به نظر میرسد، زشتی مبتنی بر دوری از فرآیند تعالی است. لذا شیطان وقتی از مسیر تعالی دوری میجوید رانده شده است و مظهر تمام آلایش ها و زشتی می گردد. اساسا شکل گیری وجود شیطان را میتوان شاخصی در مقابل زیبایی دانست. زیبایی کمال است هر آنگاه کمال به وقوع می پیوندد خدا آنرا تایید کرده و شیطان آنرا رد میکند. نمونه بارز آن داستان قربانی کردن اسماعیل و تلاش شیطان برای ممانعت است.
به هر تقدیر قرآن کریم برخی اصول ذهنی را برای ادراک عمیق زیبایی های جهان آفرینش ارائه داده است. تعالی، زیبایی مطلق است و چیزی فراتر از آن نیست بر همین اساس نیز این اصول مقدمه دریافت و شهود است و منشاو شور ناشی از دریافتی که انسان را به وجد می آورد؛ اما این زیبایی نیاز به ادراک عمیق دارد و دستیابی بدان مستلزم دستیابی به اصولی بنیادین است اعمال مختلف در قالب فرمها و اعداد مقدس مانند هفت و چهل همه در این راستاست.
در حقیقت ذات پاک الهی معنویتی خدایی را با هنری مادی در هم می آمیزد تا محیط ایجاد شده سرشار از قداست و طهارت معنوی و جلوگاه والاترین دلبستگیهای انسانی باشد. بنابراین با توجه به اینکه در جامعه ایرانی اسلامی دانش آموزان و دانشجویان تحت تعالیم اسلامی قرآنی و قرار می گیرند و از آن جایی که در آموزش و پرورش و آموزش عالی آن طور که باید و شاید به بحث زیبایی شناختی از دیدگاه قرآن پرداخته نشده لذا ضروری به نظر می رسد که جایگاه زیبایی شناسی و نقش آن در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد محقق بر آن شد تا جایگاه زیبایی شناسی و نقش آن را در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن را با رویکرد معنوی و تربیتی به الگوی پیشرفت بررسی نماید.
-2سؤالات تحقیق
1-2سوال اصلی
جایگاه زیبایی شناسی و نقش آن در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن چگونه است؟
2-2سوالات فرعی
مفاهیم و مضامین زیبایی در قرآن و احادیث کدامند؟ با توجه به مفاهیم و مضامین زیبایی ها در قرآن کریم عناصر تربیت - اهداف و مبانی - کدامند؟ چگونه می توان از این مفاهیم برای طراحی یک نظام آموزش اخلاقی استفاده کرد؟
-3روش تحقیق
با توجه به هدف پژوهش حاضر، که جایگاه زیبایی شناسی و نقش آن در تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن می باشد، این پژوهش از لحاظ هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. تحقیق کاربردی در جستجوی دستیابی به یک هدف عملی است و تأکید آن بر تأمین سعادت و رفاه توده مردم و مطلوب بودن فعالیت است. از لحاظ روش گردآوری اطلاعات روش تحقیق حاضر کتابخانه ای و توصیفی-تحلیلی است. تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش هایی است که هدف آن ها توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است.
