بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی، تحلیل و ارزیابی کتاب درسی آموزش زبان فارسی با عنوان "آموزش کاربردی واژه های زبان فارسی"1 بر مبنای مجموعه شاخصه های - آلن کانینگز ورث، 2 - 1995 پرداخته است که شامل 30 حوزه برای بررسی و ارزیابی کمی و کیفی یک مجموعه آموزشی است. این مجموعه زیر نظر بنیاد سعدی تهیه و گرد آوری شده است و در این اثر مؤلفین کوشیده اند تا با استفاده از شیوه ها، دستاورد ها و روش های علمی جدید، آموزش واژه های زبان فارسی را به فارسی آموزان سهولت بخشند و از تکنیک ها و برنامه های محتوایی و ارتباطی در آموزش بهره جویند.
همان گونه که در مقدمه ی کتاب مورد نظر نیز اشاره شده است، واژه عنصر بنیادی در فهم هر زبانی است و اساسا زبان آموزی با واژه های زبان آغاز می شود و با ترکیب واژه ها و تشکیل گروه های نحوی، یادگیری جمله تدوام می یابد. بر همین اساس است که در بسیاری از برنامه های درسی، اعم از ساخت گرا یا ارتباطی، آموزش واژه از اهمیت اساسی و ویژه ای برخوردار است. و اگر مؤلفه های زبان را شامل دو گروه "مؤلفه های تکوینی"3 و "مؤلفه های تنوعی" 4 بدانیم؛ نحو و بخش قابل توجهی از صرف زبان، تابع فرایند تکوین هستند که آموزش آن ها دارای نوعی مرحله بندی نسبتأ بدون انعطاف و از پیش تعیین شده است. اما واژه مؤلفه ای تنوعی است که آموزش آن بخشی از همه ی مراحل زبان آموزی را در برمی گیرد و دارای انعطاف است و این بدان معناست که زبان آموز واژه را متناسب با نیازهای خود یاد می گیرد و در هر رخداد ارتباطی،به واژه به عنوان عنصر اصلی ایجاد ارتباط نیاز دارد و از آن استفاده می کند
بنابراین، اهمیت واژه باعث شده است که در چند دهه ی اخیر، روش های فراوانی برای آموزش آن ابداع شود که هر یک از این روش ها، دارای پشتوانه های علمی و تجربی خاص خود هستند. در سیر تکوین برنامه های درسی نیز، معرفی "برنامه ی درسی مهارتی"1 که بر آموزش تخصصی مهارت ها تاکید می ورزد خود یک نقطه ی عطف در برنامه ی آموزشی است.
لیکن تهیه و تدوین محتوای آموزشی در این حوزه، به تقویت دایره واژگان فارسی آموزان خارجی بر مبنای درسی مهارتی و در قالب شیوه های نوین آموزش این مؤلفه ی زبانی می پردازد. و مجموعه ی سه جلدی آموزش کاربردی واژه های زبان فارسی و عبارت های پرکاربرد فارسی، با عنوان آموزش کاربردی واژه به این مقوله ی پراهمیت پرداخته است.
به همین جهت و در این راستا، در این پژوهش سعی شده است تا بر مبنای منابع و دستاوردهای علمی معتبر، تحلیل کمی و کیفی این مجموعه ی آموزشی و چگونگی عملکرد آن در خصوص رویکرد آموزش واژگان زبان، مورد نظر و بررسی و تحلیل وارزیابی قرار گیرد تا گامی در جهت بهبود واصالح منابع آموزشی زبان فارسی برداشته شود.
۱- مقدمه
برای تحلیل و ارزیابی دقیق یک کتاب، توجه به پاره ای عوامل و شاخصه های دقیق سنجش، با توجه به رویکرد های مختلف آموزشی، کاری پر اهمیت و الزامی است و ارزیابی برای آنکه بتواند نتایج متقن، معتبر و قابل استناد داشته باشد، الزم است کامأل روا، شفاف، جامع و بر مبنای رویکردی علمی باشد و از نظریه های برجسته ی علمی و نوین امروزی، که دستاورد محققین و صاحبنظران امر آموزشی و روان شناسان تربیتی و زبان شناسان بزرگ است بهره گیری به عمل آید.
از این رو - آلن کانینگزورث؛ - 1995یک مجموعه شاخص ارزیابی شامل 30 حوزه برای بررسی یک مجموعه ی آموزش زبان، معرفی کرده است که می تواند مبنای خوبی برای ارزیابی مجموعه و کتب آموزشی باشد. این شاخص ها، کل مجموعه ی آموزشی و نیز کتاب های آموزشی در هر مجموعه را می توانند ارزیابی کنند که ویژگی هایی از قبیل شکل و ظاهر بسته آموزشی، محتوا، تناسب با نیاز ها، فرهنگ و مانند آن را در نظر می گیرند.
هر کدام از این شاخص ها نیز دارای مؤلفه هایی هستند که در قالب پرسش ارائه می شوند و برای سهولت در امر ارزیابی و عملیاتی نمودن شاخص ها، این پرسش ها در سه دسته تفکیک شده اند که عبارتند از:
- 1 ارزیابی دوقطبی، - 2 ارزیابی پیوستاری، - 3 ارزیابی توضیحی، که با همین رویکرد، کار تحلیل و بررسی کتاب حاضر، در پیش رو قرار می گیرد و در واقع ارزیاب در بررسی هر شاخص، مؤلفه های آن شاخص را در مجموعه ی آموزشی از سه منظر بررسی می کند و مشخص می کند که مؤلفه ای از این دست درمجموعه وجود دارد یا ندارد و یا دارای ویژگی هایی معین هست یا نه، که این پرسش ها در جداول ارزیابی دوقطبی ارائه شده اند و پاسخ آن ها تنها با بله و خیر، مشخص می شود، سپس به بررسی این که میزان یک مؤلفه در یک شاخص تا چه حد است پرداخته شده است که این دسته از پرسش ها در جدول ارزیابی پیوستاری ارائه شده اند و در نهایت در بخش ارزیابی توضیحی، وضعیت یک مؤلفه در یک شاخص توضیح داده می شود که بر اساس اطالعات موجود و اطالعات قبلی به صورت تحلیلی به آنها پاسخ داده می شود. لذا دستاورد کلی این پرسش ها جمع بندی کلی و ارائه ی نتایج تحلیل و بررسی کتاب خواهد بود.
۲- بیان مسأله
در راستای تهیه ی کتاب آموزش کاربردی واژه، کلیه ی مجموعه های معتبر آموزش واژه، از لحاظ صوری – ساختاری و محتوایی_ مفهومی تجزیه تحلیل و چند قالب برای درس ها و تمرین ها طراحی شده است و سپس نقشه ی محتوایی و حوزه های واژگانی کاربردی و پربسامد، تدوین و بعد از آن اصول و فنون آموزش واژه، از منابع معتبر علمی استخراج و متناسب با ویژگی های زبان فارسی و نیاز های شناخته شده ی فارسی آموزان خارجی، تدوین گشته اند و در مرحله ی بعد، انواع تمرین های آموزشی، از منابع معتبر استخراج و از ساده به پیچیده درجه بندی شده اند که از جمله ی این تمرین ها، می توان به تمرین های تشخیصی – تولیدی، تمرین های تولیدی تک کلمه ای، تمرین های تولیدی به صورت جمله و عبارت و تمرین های تولیدی با توجه به اطالعات شخصی و تمرین های شنیداری اشاره نمود.
