بخشی از مقاله
چکیده
هدف کلی این مقاله پژوهشی طراحی مدل معادلات ساختاری توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک از دیدگاه مدیران تعاونی های خدمات مشاوره ای فنی و مهندسی کشاورزی ایران بوده است که به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق را مدیران تعاونی های خدمات مشاوره ای فنی و مهندسی کشاورزی ایران - N=1279 - تشکیل داده اند. برای گردآوری اطلاعات از روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب استفاده گردید. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تحقیق - - n=223 تعیین گردید.
روایی ابزار تحقیق توسط تعدادی از صاحبنظران حوزه کشاورزی ارگانیک کشور و اعضای هیات علمی ترویج و آموزش کشاورزی تایید شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ =82 - بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از نرم افزار Amos22 از تحلیل معادلات ساختاری SEM استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل معادلات ساختاری تاثیر الزامات آموزشی و اطلاع رسانی، مدیریتی و فنی، اقتصادی، زیست محیطی بر توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک مورد تایید قرار داده است. بر این اساس و بر مبنای نظرات محقق پاهم چالش ها ،راهکار های عملی را بمنظور توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک ارائه نموده است .
مقدمه
در حال حاضر افزایش نگرانی ها در مورد آلودگی منابع پایه، سلامت غذا، انسان و حیوانات و نیز توجه بیشتر به ارزشهای طبیعی، روند استقبال جهانی از کشاورزی ارگانیک را امید بخش نموده است. همچنین با نگاهی به اهداف کشاورزی ارگانیک نظیر استانداردسازی فرآیندهای حرفه ای، کاهش هزینه های تولید، کنترل بیولوژیکی آفات و بیماری ها، حفظ سلامت انسان و دام ها، منع ورود مواد شیمیایی، کاهش آلودگی های زیست محیطی کشاورزی و حفظ تنوع زیستی، ارتقائ سطح آگاهی کشاورزان، تأمین درآمد کافی برای کشاورزان، افزایش قابلیت دسترسی همگان به غذا می توان به اهمیت این نوع کشاورزی پی برد.
بر اساس آماری که در سال 2008 منتشر شده، ارزش تولیدات کشاورزی ارگانیک در دنیا، نسبت به محصولات معمولی 1/7 تا 4 برابر عنوان شده است. از یک سو تقاضا برای محصولات ارگانیک در سال های اخیر نرخ رشد فزاینده ای را تجربه نموده و حجم مبادلات محصولات ارگانیک نیز در سطح بین المللی شاهد رشد بالایی بوده و رقمی در حدود55/4 میلیارد دلار در سال 2009 داشته است. از سوی دیگر تقاضای پنهان برای محصولات ارگانیک در سال 2007 حدود 48/5 میلیارد دلار بوده است. بنابراین محصولات ارگانیک یک بازار بالقوه و سودآور بوده و با توجه به روند روبه رشد تقاضا برای این نوع محصولات، می بایست مطالعات روی تولید و عرضه این محصولات هدایت و متمرکز شود
هدف کشاورزی ارگانیک دستیابی به تولیدات زیستی، حفظ پایداری محیط زیست و امنیت غذایی می باشد که علاوه بر کیفیت محصولات، به وضعیت موجودات زنده نیز توجه ویژه ای می شود. بعبارت دیگرکشاورزی ارگانیک هم بر کیفیت بالای محصولات تاکید دارد و هم با نیازهای موجودات و محیط زیست سازگار است
همچنین ویلر - - 2008 اهداف توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک را این چنین می نویسد:کمک به ایجاد گردش کاری مناسب برای تولید تا عرضه محصولات کشاورزی گواهی شده، سوق دادن کشاورزان برای مشارکت داوطلبانه به منظور تولید محصولات گواهی شده، رویکرد برای بهره مندی از امکانات غیر دولتی برای اقدامات اجرائی، شناسائی نقاط ضعف و قوت تولید تا عرضه محصولات گواهی شده ، تدوین فرایند های عملیات خوب کشت، تدوین استراتژی پایه ای برای ادامه خودکار مسیر توسط بخش غیر دولتی، گسترش و توسعه مبارزه تلفیقی آفات و کاهش مصرف سموم ، ایجاد باور عمومی در کشاورزان برای امکان تولید محصول گواهی شده، ایجاد اطمینان عمومی در مصرف کنندگان از سلامتی محصول ، بالا رفتن سطح سلامت جامعه از طریق دسترسی مردم به محصولاتی که از سلامت لازم برخوردارند
فدراسیون جهانی جنبش کشاورزی ارگانیک - 5 - IFOAM تعریف جامعی را به شرح ذیل ارائه نموده است : کشاورزی ارگانیک نظامی تولیدی است که از سلامت انسانها، بوم نظام ها و خاک حمایت می نماید و بر پایه رفتارهای بوم شناختی، تنوع زیستی و چرخه های طبیعی تکیه دارد و کاربرد نهاده های با اثر رقابتی راترجیح می دهد. کشاورزی ارگانیک ترکیبی از تجارت ، نوآوری، علوم سودمند برای محیط ، ترویج محصول سالم و کیفیت خوب زندگی است
طی بیانیه ای که درکنفرانس خواروبار کشاورزی جهانی - FAO - با عنوان کشاورزی ارگانیک و امنیت غذایی بر ترویج کشاورزی ارگانیک و افزایش امنیت غذایی درکشور ایتالیا برگزارگردید بر ترویج کشاورزی ارگانیک تأکید گردید در حال حاضر مشکلات کشاورزان ریشه در نیاز آنان به ارتباط با مروجان دارد، بنابر این نیاز کشاورزان به آگاهی در زمینه کشاورزی ارگانیک، می تواند توسط نظام ترویج برآورده شود
به نظر می رسد که وحدت کشاورزان با یکدیگر، اهمیت دادن آنها به محیط و تمایل آنها در بکارگیری کشاورزی ارگانیک به بعنوان جایگزین کشاورزی مرسوم جای بحث دارد و باید کشاورزی ارگانیک برای تولید محصولات عاری از مواد شیمیایی و حفظ پایداری محیط زیست رواج پیدا کند ، نقش ترویج در جهت کمک به کشاورزان و اطلاع دادن آنها در این امر بسیار حائز اهمیت است
در ایران طی سال های اخیر اقداماتی در جهت حمایت وتولید محصولات ارگانیک صورت گرفته است ،لیکن سرعت پیشرفت آن چشمگیر نبوده وعلیرغم ظرفیت های بالقوه موجود درکشور رشد چندانی در سطح زیر کشت، عملکردتولید وحتی مصرف این محصولات به وجود نیامده است. بطور کلی چالش های عمده ای که روند توسعه وترویج کشاورزی ارگانیک را به مخاطره انداخته است شامل :
عدم استقرار نظام ملی گواهی محصولات کشاورزی، فعالیت محدود ترویج در این زمینه، کمبود دانش نسبت به وضعیت اکولوژیکی مزارع تولیدی، ناکارایی پژوهش های انجام شده، تغییرات اقلیمی وخشکسالی، کمبود آب وفرسایش خاک می باشد. در کنار این چالش ها، محدودیت هایی نظیر مشکلات فنی عملیات تولید، بازاریابی وتوزیع، عدم مدیریت صحیح، بی رغبتی مصرف کنندگان برای خرید محصولات ارگانیک بدلیل قیمت بالای این محصولات عدم پذیرش کشاورزی ارگانیک توسط کشاورزان به دلیل کاهش احتمالی عملکرد محصول و کاهش درآمد به عنوان موانع توسعه و ترویج کشاورزی ارگانیک به شمار می آید
بدلیل اهمیت روز افزون تولید محصولات ارگانیک، سیاستگذاران دولتی ایران پیش بینی کرده اند که طی یک برنامه پنج ساله25 درصد از تولیدات کشاورزی به محصولات ارگانیک اختصاص یابد و فعالیت های کشت ارگانیک نظیر: مبارزه تلفیقی با آفات و بیماری های گیاهی، مبارزه بیولوژیکی، مصرف بهینه سموم، ترویج استفاده از کودهای آلی و زیستی، وسایرفعالیت های توسعه وترویج کشت ارگانیک در سطح مزارع و باغهای کشور به بخش غیر دولتی وتعاونی ها واگذار گردد
هم اکنون یک نمونه بارز ترویج کشاورزی ارگانیک در ایران، ایجاد واحدهای مدرسه مزرعه ای6 برای توانمندسازی کشاورزان در این زمینه است. به منظور اجرایی نمودن مصوبات شورای عالی مدیریت تلفیقی مبارزه با آفات ایران و برنامه ملی توسعه و ترویج محصولات ارگانیک، توانمند سازی شبکه1200نفری کارشناسان غیردولتی و با همکاری150هزارکشاورز بر روی 35 محصول در سطح 250هزار هکتار در دستور کار دولت قرار گرفته است.
اللهیاری و همکاران - 1387 - ، در مطالعه خود به بررسی ساز و کارهای پشتیبانی کننده ابعاد و سیاست های کشاورزی پایدار در شرایط ایران از دیدگاه متخصصان ترویج کشاورزی پرداخته اند. نتایج تحقیق ایشان نشان داد ابعاد و سیاست های حمایتی درصد عمده ای از متغیر وابسته را تبیین نموده و متغیر هایی همچون دارایی های توسعه کشاورزی پایدار، سازمان هایترویجی پشتیبانکشاورزی پایدار، تمهیدات و محتوای ترویج کشاورزی پایدار و حرفه ای های ترویج کشاورزی پایدار، بیشترین نقش را در تحقق ابعاد و سیاست های حمایتی کشاورزی پایدار داشته اند.
بابا اکبری ساری و همکاران - 1387 - ، عوامل مؤثر بر پذیرش محصولات کشاورزی ارگانیک توسط مصرف کنندگان را به چهارگروه آموزش و اطلاع رسانی؛ خدماتی- حمایتی؛ نظارتی؛ و اقتصادی تقسیم می کنند. وی آموزش و اطلاع رسانی را همان فعالیت های ترویجی تعبیر نموده و از جمله اقدامات معطوف به مؤلفه خدماتی- حمایتی ساماندهی به یارانه های اعطایی به بخش کشاورزی قلمداد نموده است.
پاپ زن و همکاران - 1391 - ، در پژوهش خود نگرش کارشناسان شرکت های خدمات فنی و مشاوره ای نسبت به مفاهیم کشاورزی پایدار در پنج گروه مورد تحلیل قرار داده اند، در نتیجه جهت کاهش حاصلخیزی، فرسایش خاک و تخریب بافت شیمیایی و فیزیکی خاک، کاهش مصرف کودهای شیمیایی، عدم وابستگی به نهادهای خارج از مزرعه و کنترل بیولوژیک آفات و علف های هرز، از بین گروه ها برگزیده شدند. همچنین پیشنهادهایی نظیر برگزاری کلاس های آموزشی، حمایت دولت از بخش کشاورزی، حمایت از فن آوری های مناسب برای مهندسین ناظر را ارائه نمودند.
چهارسوقی و میردامادی - - 1386، در بررسی رابطه بین ویژگی های شخصی و اجتماعی، اقتصادی بانوان برنج کار شهرستان بندر انزلی با معیارهای کشاورزی پایدار نشان دادند مواردی مانند سن، سابقه برنجکاری، میزان تولید برنج، میزان زمین زراعی، میزان مشارکت اجتماعی و درآمد سالیانه فروش برنج با رعایت معیارهای کشاورزی پایدار همبستگی مثبت و معنیداری داشته اند. به علاوه بین تعداد اعضای خانوار و رعایت معیارهای کشاورزی پایدار نیز همبستگی منفی و معنی داری گزارش شده است. متغیرهای مستقل، میزان تولید برنج و درآمد سالیانه فروش برنج بیشترین نقش و سهم را در تبیین متغیر وابسته تحقیق یعنی رعایت معیارهای کشاورزی پایدار داشته اند .
حسینی خشت مسجدی و همکاران - 1390 - ، در تحقیق خود نشان دادند آموزش، ترویج و آگاهی در زمینه روش های صحیح پرورش ماهی در شالیزار از اهمیت زیادی برخوردار است و در آن اهدافی چون افزایش کارآیی، ارتقاء سطح دانش کشاورزان، ارائه اطلاعات جدید، توسعه پایدار، تغییر دیدگاه های غیراصولی، رشد و ترقی اقتصادی و استفاده بهینه ازامکانات موجود می باشد.
لذا پیشنهاد گردیده از روش های نوین ترویجی مانند: مزارع نمایشی، مدرسه در مزرعه و مزارع الگویی در ترویج این پروژه استفاده شود. بهره مندی ازابزارهای فرهنگی نظیر نشریات ترویجی، همایش ها، کارگاه های آموزشی و رسانه های ارتباط جمعی، افزایش تعداد مروجین ماهر برای ارائه خدمات مشاوره ای، آگاهی بخشی به کشاورزان با استفاده از فن آوری روز، تخصیص به موقع منابع مالی و تسهیلات بانکی به کشت توام ماهی و برنج تبیین گردید.
