بخشی از مقاله
زمینه گرایی و بازیابی فضاهای گمشده از دیدگاه راجر ترانسیک
چکیده
فضاهای شهری تا قبل از دوران نوگرایی به عنوان عرصهای برای تظاهر و تجلی فرهنگ شهری، ارتباطات اجتماعی و تاریخ ملتها به شمار میرفته اند. اما فرآیند توسعه شهری تحت تاثیر نگرش دوران نوگرایی و بدون توجه به زمینهی کالبدی، فرهنگی و اجتماعی سایت، زمینه ساز ایجاد فضاهای بیشکل و ضد فضاها میگردد. راجرترانسیک1 معمار منظر و شهرساز زمینهگرا در کتاب خود به بحث درباره ضدفضاها (فضاهای گمشده) میپردازد و با مطرح نمودن 3 نظریه (توده فضا، اتصال، مکان) راهبردهایی را برای خلق فضاهای زنده و همگام با زمینه ارائه میکند. هدف از این مطالعه آشنایی با ویژگیها و نحوه سازماندهی فضاهای موفقی است که تعامل سازنده با زمینهی کالبدی، فرهنگی و اجتماعی جامعه پیدا کرده اند. روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی و در تطابق با نظریات ترانسیک صورت پذیرفته است و روش استدلال نیز قیاسی است. حاصل پژوهش راهبردهایی را برای اجرایی کردن نظریات ترانسیک در فضاهای گمشده و به منظور ایجاد ارتباط با زمینه ارائه میکند.
واژگان کلیدی: فضاهای گمشده، زمینهی کالبدی- فرهنگی و اجتماعی، راجر ترانسیک، توده فضا، اتصال
.1 مقدمه
فرایند توسعه شهری ، تحت تاثیر دگرگونی های دوران نوگرایی ، به ساختمان ها به مانند اشیای منزوی درون یک منظر طبیعی می نگرد ، نه همچون بخشی از بافتی بزگتر شامل خیابان ها ، میدان ها و فضاهای زنده . تصمیم گیری ها درباره الگوهای رشد به صورت دوبعدی و بدون در نظر گرفتن ارتباط سه بعدی میان فضاها و بناها و بدون فهم واقعی رفتار انسان ها گرفته می شود . به این شیوه به سختی فضاهای شهری به عنوان حجمی بیرونی در نظر گرفته می شوند که دارای ویژگی هایی چون شکل و مقیاس و ارتبط با دیگر فضاها باشد. از این رو ان چه که در بیشتر بسترهای محیطی امروز ظاهر می شود ، بیشتر فضاهای شهری بی شکل و ضد فضا هستند
(پاکزاد،1389، . (496
راجر ترانسیک نظریه پرداز، شهرساز زمینه گرا و از اعضای جامعهی معماری منظر آمریکا در کتاب خود »یافتن فضاهای گمشده«2 به بحث دربارهی ضد فضاها، فضاهای فراموش شده و پسمانده های فضاهای شهری در عرصه نوگرایی میپردازد و آنها را فضاهای غیرقابل استفاده و دور از سیل عبور عابران معرفی میکند. که علاوه بر اینکه عامل مهمی در شکست و قطع ارتباط زمینه کالبدی هستند، تاثیرات مخربی را بر زمینهی فرهنگی و اجتماعی منطقه وارد میسازند. این فضاها اغلب مناطقی جرم خیز و آلوده از نظر زیست محیطی میباشند و آنها را میتوان در مناطق رشد آسمان خراش ها، فضاهای ترک شده کنار دریا، محل عبور قطار و مکان های خالی نظامی و صنعتی و یا هر کجای دیگر یافت. ترانسیک با مطرح نمودن سه نظریه در باب فضاهای شهری این طور بیان میکند که با استفاده همزمان از این نظریه میتوان از ایجاد فضاهای گمشده در شهرها جلوگیری کرد (تولایی، .(119:1382
- نظریه توده- فضا: این نظریه بر مبنای ساختمانهایی که به مثابه ی تودهای سخت، سطح زمین را پوشانده و زمین بازخالی یعنی فضا، شکل گرفته است. طراحی توده باید در جهت ساختار بخشیدن به فضاها باشد تا ساختمان و فضا با یکدیگر همزیستی مثبت داشته باشند. در این نظریه، اسان ترین راه ایجاد فضاهای تعریف شده توده های ساختمانی افقی است . این فضاها متشکل از سلسله مراتبی از قلمروهای عمومی و خصوصی و پیوسته است و ایجاد مکان های تجمع برای کنش متقابل و روابط اجتماعی را امکانپذیر می کند.
- نظریه اتصال: این نظریه درباره راه هایی است که عناصر شهری را به هم پیوند می دهند.این خطوط به وسیلهی پیاده راه ها، فضاهای باز خطی و سایر عناصر پیوند دهنده شکل میگیرد که بخش های شهر را از نظر کالبدی با هم مرتبط میسازد و ترکیب فضاهای عمومی را به صورت یک کل معرفی میکند.
- نظریه مکان: اساس نظریه مکان، درباره راه هایی است که عناصر شهری را به هم پیوند میدهند. از نظر کالبدی، فضا یک زمین خالی محدود و هدفدار است که اشیاء را به هم پیوند میدهد. این فضا هنگامی که محتوای فرهنگی باید »مکان« نامیده میشود. خصوصیت مکان هم اشیایی را که دارای مصالح، شکل، بافت و رنگ هستند و هم روابط فرهنگی ناشی از استفاده انسانها در طول زمان را شامل میشود. وظیفه طراحان ایجاد مکانی است که بهترین تناسب را میان زمینهی فرهنگی،
کالبدی، نیازها و انتظارهای استفاده کنندگان فراهم آورد . برای ایجاد این مکان ها نیاز به بررسی زمینه تاریخی ، اطلاع از نیازهای جامعه برای پاسخگویی به انها، اگاهی از سنت های گذشته در ساخت این مکان ها و قابلیت انعطاف برای تغغیر درحال و اینده ضروری است .( Trancik, 1986, 91-98)
در این مقاله با معیار قرار دادن نظریات ترانسیک به عنوان چارچوب نظری به بررسی این نظریات در فضاهای گمشده شهری پرداخته شده است.
æ به نظر میرسد که میتوان به معیارهای جهت بازتعریف فضاهای گمشده در تعادل با زمینه از دیدگاه ترانسیک دست یافت.
2. یافته ها
.1-2 پارک مجسمه المپیک3، سیاتل، آمریکا، 2006
این پارک در زمینی باقی مانده از یک سایت صنعتی قدیمی در حاشیه ساحل توسط توسط معماران ویس و مانفردی طراحی شده است. این پروژه با ترمیم منطقه صنعتی پیشین، یک محیط استثنایی را برای ارائه هنر مجسمه سازی در فضای باز و استفاده عموم محیا ساخته است.چهره اصلی پروژه مسیری زیگزاگ است که مرکز شهر سیاتل را به بندرگاه متصل میکند و بر روی یک بزرگراه و خط آهن فعال پل میزند. ورودی این پارک از خیابان به داخل یک غرفه شفاف صورت میگیرد و بازدید کنندگان میتوانند به وسیله ترانسهایی پوشیده از چمن در میان یک حفره به طرف آمفی تئاتر حرکت کنند در جایی که 10 سطح موجی شکل با روکش فلزی با فاصله از سطوح مواج اسکله سربرآورده اندو مردم میتوانند این سطوح حجیم پرسه بزنند و در انتها این سطوح برای اجرای مراسم تئاتر و رقص با هم ترکیب خواهند شد . ( Pebody, 2012, 7)
مسیر زیگزاگی از سه قطعه با چشم اندازهای متفاوت تشکیل شده است. اولین قطعه عمارت کلاه فرنگی را به پلی برفراز خیابان الیوت متصل میکند. بخش دوم مسیر همتراز با کوه ربینیر و در امتداد آن شکل میگیرد و آخرین قطعه پل راه آهن را به ساحل متصل میکند. این مسیر پیوسته فعالیت های اجتماعی گوناگون را با فعالیت های فرهنگی و هنری مختلف که بر روی خود مسیر طراحی شده است به یکدیگر پیوند میدهد. این مسیر فضای مرکزی را در میان خود ایجاد میکند که در وسط آن مجسمهی عقاب بزرگی جلب توجه میکند که به عنوان نقطه مرکزی توسط بازدیدکنندگان شناسایی میشود. (www.etood.com)
شکل. مسیر زیگزاگی، پارک مجسمه المپیک (www. etood.com) 2006
.2-2 پارک های لاین4، نیویورک، آمریکا، 2011
پارک های لاین بر روی خط ریلی قدیمی که در گذشته مخصوص حمل بار گوشت و محصولات کشاورزی بوده، ساخته شده است. این خط ریل که در ارتفاع 9 متری از سطح زمین قرار دارد از سال 1980 به بعد بلااستفاده باقی مانده بود و مالکین خصوصی در اطراف آن به شدت خواستار تخریب آن بودند. اما در نهایت این فضای فراموش شد با تغییر کاربری به حیات خود ادامه میدهد.(شکل (2
این پارک یک مایلی از خیابان گانسورت در منطقه میت پنکیگ به خیابان 34 غربی بین خیابان های 11 و 12 کشیده شده است. از ویژگیهای طراحی این پارک آشنا کردن عموم مردم با فضاهای خاص است مانند (دشت گیاهان خودرو) که در واقع با رویش پراکنده گیاهان خودرو بین ریل های راه آهن به بازدید کنندگان این امکان را می دهد تا پارک های لاین را به عنوان محوری سبز درک کنند زیرا این محور در تمام شهر حرکت میکند. از دیگر قسمت های پارک میتوان به دشت چلسی با گیاهان فصلی اشاره کرد. (شکل (3
این پارک به عنوان نوآورانه و دعوت کننده ترین پارک نیویورک شناخته میشود.
این نوع فضاها در تعاریف شهرسازی (فضاهای هیبریدی) خوانده میشوند، یعنی فضای دوگانه بین طراحی منظر و طراحی شهری، در واقع این طور میتوان بیان کرد که تراکم توده های ساختمانی که این پارک را احاطه کرده اند عامل موفقیت این پروژه بوده اند.((www.harvard.edu
شکل .2 مسیر قدیمی راه اهن قبل از احداث پارک (www. harvard.edu) 2010
شکل .3 پارک های لاین (www.harvard.edu) 2011
.3-2 تفرجگاه بوفالوبایو5، هوستون، تگزاس، آمریکا، 2008
تفرجگاه بوفالوبایو باید به منظور بهره گیری از فضای وسیع بلااستفادهای که در زیر تعدادی از بزرگراه ها و پل های شهر هر ستون ایجاد شده بود، طراحی شد و تمرکز خود را بر طراحی یک سایت یکپارچه بر روی زیرساخت های موجود قرار داد. (شکل (4
در طراحی پارک از شخصیت فضایی سایت بهره گرفته شده است.
به بیان دیگر با الهام از حال و هوای حرکتی سایت، پارک به عنوان یک مسیر اتصالی جنوب شهر هوستون را به ریور پارک متصل میکند.
همچنین موقعیت قرارگیری سایت در کناره رودخانه و در زیر بزرگراهها و پلها فضایی فقیر از نظر فرهنگی و آلوده از نظر زیست محیطی را ایجاد کرده بود. که با هدفمند کردن سایت و طراحی آن علاوه بر بهبود زمینه فرهنگی به پاکیزگی کنار رودخانه جلوگیری از سیلابها کمک شایانی شد (www.buffalobayo.org)
شکل .4 مسیر دوچرخه سواری تفرجگاه بوفالوبایو (www. buffalobayo.org) 2008
.4-2 پارک دوچرخه کوهستان، سیاتل، آمریکا، 2002
معمولا دوچرخه سواران و سایر خرده فرهنگ های دیگر نظیر اسکیت سواران تجربه رانده شدن از فضاهای شهری مرکز شهر، چه خیابانها و چه مسیرهای پیاده روی را داشتهاند.
در سال 2002 گروهی از دوستداران دوچرخه با بهره گیری ازفضاهای بلااستفاده در زیر پنج بزرگراه بین ایالتی پارکی را با انواع مختلفی از مسیرهای دوچرخه سواری ایجاد کردند.(شکل (6
این فضای رها شده که از مرکز شهر عبور میکند، قبلا به عنوان پاتوقی برای معتادان هرویینی شناخته میشد و تاثیرات مخربی را بر روی فرهنگ ایجاد میکرد. با تاسیس این پارک فرهنگ دوچرخه سواری و ورزش به این منطقه تزریق شد و تعاملات اجتماعی مثبت به میزان قابل ملاحظهای در این منطقه افزایش یافت به طوری که تنها فاز اول این پارک 10000 بازدید کننده در سال را شاهد بوده است. (Sotomayor, 2012, 11)
