بخشی از مقاله
چکیده
منظر شهری پایدار بهعنوان یکی از مهمترین الگوهای منظر شهری، محصول دوران بلوغ طراحی شهری است. اهمیت این شاخه از الگوهای منظر شهری به دلیل تأکید و توجه آن بر نقش زیستمحیطی و اهداف پایداری میباشد. آسیبهای منتج از رویکردهای نوظهور شهری در تو سعه شهرها، ضرورت توجه به زمینه را اجتنابناپذیر کرده ا ست. زمینهگرایی از دیدگاههای رایج در شهر سازی است که بر پیوند با محیط تاکید دارد و با درک پیام بستر شکل میگیرد بگونهای که علاوه بر جنبه های صرفا کالبدی، ابعاد انسانی وجنبههای فرهنگی، اجتماعی و تاریخی را نیز مورد توجه قرار میدهد. پژوهش حاضر بدنبال تحقق منظر شهری پایدار براساس دیدگاه زمینهگرایی با بهرهمندی از روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانهای است. در واقع پس از بررسی مفاهیم رویکرد و بیان دیدگاههای آن از نظر اندیشمندان به ارتباط موضوع با منظر شهری پایدار پرداخته و به این نتیجه میرسد که زمینهگرایی چگونه میتواند موجب شکلگیری منظر شهری پایدار گردد.
-1 مقدمه
امروزه شهرنشینی، ابعاد وسیعی پیداکرده است و روزبهروز بر جمعیت شهرها افزوده میشود. افزایش جمعیت شهرها نیز بر تراکم بارگذاری در آنها اثر میگذارد و نیاز به وجود یک منظر شهری منا سب ،کاربردی و پایدار را بیش از پیش لازم و ضروری مینماید. مفهوم شهر بدون وجود منظر شهری مناسب و پایدار قابلت صور نیست. پیامدهای توسعه شهری، پیچیدگی معضلات زیستمحیطی آنها، موجودیت منظر شهری و توسعه آن را برای همیشه اجتنابناپذیر کرده است. برای اینکه شهرها بهعنوان کانونهای تمرکز فعالیت و زندگی انسانها بتوانند پایداری خود را تضمین کنند، چارهای جز پذیرش ساختار کارکردی متأثر از سیستمهای طبیعی ندارند.
در این میان مناظر شهری بهعنوان جزء لاینفک و ضروری پیکره یگانه شهرها در حیات آنها نقش اساسی دارد و کمبود آن میتواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد - خورانی کریمی، شوهانی. - 1394 منظر شهری زمینه گرا بهمثابه "پدیدار" یا رویدادی که در جریان دادوستد میان خ صوصیات کالبدی و محسوس محیط، از یکسو و الگوها، رمزهای فرهنگی و تواناییهای ذهنی فرد ناظر از سویی دیگر شکل میگیرد - تولایی. - 1380 فضاهای شهری عصر مدرن نیز مانند فضاهای شهری پیش از مدرن ن شانگر زندگی همان دوره یعنی دوره سرعت و ما شین،ت سلط نیروهای اقتصادی بر امور و نشاندهنده استثمار طبیعت و بحرانهای اجتماعی است.
اگر فضای شهری بخواهد یک فضای پایدار باشد که در ابعاد اقتصادی-اجت ماعی و زیستمحیطی جامعه نقش ایفا کنند، میبایست اندیشه غالب زمانه نیز در این جهت باشد چراکه فضای شهری محصول زمانه خویش بوده و در همین راستا ساختارهای ذهنی و عقلانی جامعه میتواند اساس شکلگیری گفتمان پایداری را فراهم سازد - گلکار. - 1378 بستر شهرها بهترین مکان برای تحقق آرمانهای پایداری بهحساب میآیند.
در بستر عواملی همچون فرهنگ ،اقتصاد ،اجتماع و تاریخ و هویت قرارگرفته است - منظر زمینه گرا - ، همین امر باعث شده است تا نگارندگان بر این باشند است که با ارائه راهکارهای مناسب به ارتباط میان منظر زمینه گرا و منظر پایدار بپردازند. بدیهی است که هر پژوهش نیازمند روش مناسب برای ارزیابی مسئله است که در ارتباطی تنگاتنگ با ساخ تار و ماه یت تحقیق میباشد، از اینرو برای ای جاد شالودهای منسجم در این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی و نیز برای گردآوری مطالب از ابزار کتابخانهای استفادهشده است. بخش اول مبانی نظری پژوهش پیش رو به معرفی مفهوم زمینهگرایی و خصوصیات آن پرداخته ودر قسمت دوم مبحث منظر پایدار و بنیانهای نظری آن بیان شده است. در ادامه ارتباط این دو مبحث بنیادین برای رسیدن به پارامترهای اساسی منظر پایدار بر اساس مفاهیم پایه زمینهگرایی ارائه شده است.
-2 زمینه گرایی
زمینهگرایی- یکی از دیدگاههای رایج در شهرسازی- زمینه را بهمثابه رویدادی تاریخی میپندارد که عناصر شهر در درون آن، شناخته، پرداخته و ساخته می شوند. دیدگاه مزبور ابتدا به جنبهای صرفاً کالبدی توجه داشت، اما بهتدریج به ابعاد انسانی گرایید و حوزه مطالعات خود را به وجوه اجتماعی-فرهنگی جامعه گسترش داد. در این دیدگاه، ایدهها و عناصر شهرهای گذشته در شکل دادن به کالبد شهرهای معاصر حضور دارند؛ بنابراین، شهر ساز زمینه گرا باید قادر باشد ویژگی های یک مکان را دریابد و آن را بخشی از فرایند طراحی خود قرار دهد. وی در هنگام ایجاد اجزای جدید شکل شهر به موارد زیر متعهد میماند.
2-1 زمینه گرایی کالبدی، به شکل کل از قبل موجود. توجه به زمینه کالبدی، مستلزم دارا بودن دید گاهی تاریخ گرایانه به شکل شهر و توجه به اهمیت گذشته در شکل دادن به حال و آینده است - تولایی، - 1380 2-2 زمینه گرایی تاریخی، به میزان و نظم رابطه اجزای شهر در طول زمان. اگر جامعهای خود را از گذشته جدا کند، تلاش انسان گذشته را بیهوده انگاشته است. انسان، در یک کلمه، طبیعتی ندارد، آنچه دارد تاریخ است. تنها فرق میان تاریخ انسان و تاریخ طبیعی آن است که تاریخ انسان هرگز نمیتواند از ابتدا آغاز شود ب سیاری از معماران معا صر، علاقهمند به حفظ ارزشهای موجود در بخش تاریخی شهر و کاربرد آنها در طرحهای جدید خود بودهاند. اعتقاد به تداوم در این گفته راب کریر بارز است: "تاریخ اجازه انقطاع نمیدهد"، بنابراین، هر آنچه در شهر انجام می شود باید به لحاظ شکلی، پاسخی به شرایط فضایی از قبل موجود باشد.
-2-3 زمینه گرایی اجتماعی- فرهنگی، به معنای ارزشها و اهداف مشترک زمینه اجتماعی- فرهنگی را میتوان مولد ارزشهای شکلدهنده سکونتگاه انسانی دانست. زمینه گرایان اجتماعی- فرهنگی معتقدند که فرهنگ مجموعه قواعدی را میآفریند که شکل ساختهشده بازتابی از آن است. مردم به ک مک فره نگ یعنی مجموعه ارزش ها، باورها، جهانبینی و نظامهای نمادی مشترک به محیط خود معنی میدهند و فضای خالی را به مکان تبدیل میکنند - تولایی، - 1380 بحث فوق نشان میدهد که در این رویکرد آنچه با زمینه موجود ناهماهنگ و نامتجانس است، قابلپذیرش نیست. در واقع زمینه گرایی دیدگاهی است که به ویژگیهای خاص یک مکان و بهکارگیری آنها در طراحی معاصر، توجه دارد.
ازاینرو، درعینحال که بهگونهای ت ضمینی به تمایز مکانی نظر دارد، بهصراحت، تداوم ارزشهای کالبدی و غیر کالبدی مکان یا زمینه موجود را خواستار است. بااینحال، ایجاد ارزش های جدید - تحول - را نفی نمیکند، از سویی دیگر، ازآنجاکه به ارتباط میان شکل- زمینه یا توده- ف ضا نظر دا شته و کل حاصل از این ارتباط را ارزشمند میداند، بهطور ضمنی به اصل وحدت/ کثرت نیز اشاره دارد بگونهای که رویکرد اصلی زمینه گرایی، درک ارزشهای زمینه و تداوم آنها در آینده است - تولایی، . - 1380
-3 منظر شهری ادراکی- زمینهگرا
-3-1 بنیانهای نظری
تحقق عملی الگوی طراحی شهری ادراکی، سیمایی را برای شهرها رقم میزند که میتوان آن را »منظر شهری ادراکی-زمینه گرا« نام نهاد. بنیانهای فکری این منظر شهری را میتوان در نظریههایی که بازخوانی انتقادی معماری و طراحی شهری مدرن - طراحی شهری عملکرد گرا - پرداختند، جستجو نمود. نظر یه های مزبور یعنی نظر یات پست مدرن ها، م طال عات پدیدارشناسی و مطالعات ادراک محیطی، عملاً به ظهور گونهی جدیدی از زیباشناسی که میتوان با عنوان »زیباشناسی ادراکی یا پدیدارشناسانه« از آن نام برد، انجامید. زیباشناسی ادراکی- پدیدارشناسانه را میتوان بنیان منظر شهری موردبحث تلقی نمود. ا سا ساً سه نظریه در مورد »حالت وجودی« کیفیت طراحی شهری - Golkar, 2000a - و یا کیفیت منظر شهری مطرح هست:
-1 تلقی کیفیت منظر شهری بهمثابه صفتی که ذاتی محیط کالبدی شهر بوده و به شکل مستقل از ناظر وجود دارد.
-2 تلقی کیفیت منظر شهری بهمثابه مقولهای کاملاً ذهنی و سلیقهای که توسط ناظر ساخته می شود و هیچگونه ربطی به ساختار و خصوصیات محیط کالبدی ندارد.
-3 تلقی کیفیت منظر شهری بهمثابه »پدیدار - فنومن - « یا رویدادی که در جریان دادوستد میان خصوصیات کالبدی و محسوس محیط از یکسو و الگوها، رمزهای فرهنگی و توانایی های ذهنی فرد ناظر از سوی دیگر شکل میگیرد. منظر شهری ادراکی- زمینه گرا بر اساس تلقی سوم، یعنی پدیدارشناسانه بنا گردیده و قابل تفسیر هست. نظریه پردازان همچون" لینچ"،" اپلیارد" "لنگ" و"نسر" را میتوان مهمترین حامیان اینگونه تلقی از ادراک و تجربه محیط شهر و از جمله منظر شهری دانست - گلکار، - 1387 منظر شهری ادراکی- زمینه گرا که بر دیدگاههای پستمدرنیست، بهویژه رابرت ونتوری استوار است همواره به لزوم توجه به اثرات متقابل و دیالکتیکی که نیازمندی های ف ضای داخل - ساختمان - و خارج - بافت شهری - توجه دادهاند.
