بخشی از مقاله
چکیده
اراضی بلاتکلیف وفضاهای گمشده در میان بافت شهری علاوه بر بر هم زدن هارمونی ونظم محیط
سبب ایجاد ناامنی وآلودگی زیست محیطی برای شهروندان شده است. با برنامه ریزی مناسب برای این فضاها
علاوه بر ارتقاء کیفیت منظر شهری وکاهش اثرات منفی بر پیرامونشان می توان به عنوان منابع بالقوه جهت رفع نیاز ها واجرای طرح های توسعه شهری در بافت های میانی ومتراکم شهرهای بزرگ از آنها استفاده کرد.
ازجمله دلایل ایجاد این فضاها تاکید بر جنبش نوگرایی و قرارگیری ساختمانها به صورت آزادانه در فضا است
که سبب پراکندگی و کشیده شدن توسعه به حاشیه شهرها می شود . در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از نوع کاربردی ، منطقه 10 مشهد مورد مطالعه قرار گرفته است . با بررسی سرانه کاربری های موجود در هر ناحیه و قیاس با سرانه استاندارد و سنجش وضعیت اجتماعی و اقتصادی منطقه ، میزان کمبود خدمات در سطح منطقه مشخص گردیده و سپس با استفاده از نرم افزار GIS اراضی قهوه ای و کاربری های موجود
شناسایی و شعاع عملکرد آنها تعیین گردیده است . در نهایت با استفاده از راهبردها و راهکارهای رشد
هوشمند که به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با پراکندگی توسعه شهری و "ایجاد فضاهای گمشده" مطرح
شده و با برنامه ریزی و ارائه تکنیک های رشد هوشمند ، به حل معضلات ناشی از آن و توسعه درونی شهر
پرداخته است.
کلید واژه ها : فضای گمشده شهری ، رشد هوشمند ، توسعه شهری.
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری.گروه شهرسازی.دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)
2 - کارشناس ارشد مدیریت و برنامه ریزی شهری ( عضو هیات علمی دانشگاه دولتی بجنورد )
-1 مقدمه
در کشورهای جهان سوم و حتی کشورهای صنعتی مردم در میان فضـاهای از هـم گسسـته زنـدگی مـی کننـد فضاهایی که ممکن نیست شکل و محتوا در پیوندی هماهنگ ، پیکری یگانه بسازند. میان مسکن یعنی فضاهای بنا شده و فضاهای ذهنی و نیز اقلیم، همسانی های ناگریزی وجود دارد بطوریکه نمی توان یکی را بـدون دسـت بـردن در
دیگری تغییر داد . امروزه معماری شهرها و حومه های آنها مبتنی بر فضاهایی ویران و بی محتوا با والاترین استعدادهای بشری ؛ فضاهایی که در گسترش بی پایان و رشد سریع و بی پایان دارند، است. فرآینـد توسـعه شـهری، تحـت تـاثیر دگرگونی های دوران نوگرایی، به ساختمان ها به مانند اشیای منزوی درون یک منظر طبیعی می نگرد، نه همچون بخشی از یک بافت بزرگتر شامل خیابان ها، میدان ها و فضاهای زنده. در چنین شرایطی تصحیح اثرات منفی پراکنـدگی هـای نامعقول ضرورتی اجتناب ناپذیر است که در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است و به این سوال هـا پاسـخ داده می شود که؛ آیا رشد هوشمند می تواند مانعی برای گسترش بی رویه شهر و حذف فضاهای گمشده باشد ؟ آیا اراضـی قهوه ای ، خود می تواند راه حلی برای مقابله با اثرات منفی این پدیده باشد ؟
-2 فضاهای گمشده شهری
-1-2تعریف و شناخت فضاهای گمشده
امروزه اکثر مجموعه های شهری بی شکل و ضد فضا هستند و در آنها فضاهای غیرقابل اسـتفاده و رهـا شـده و فراموش شده به چشم می خورد ؛ که فضاهای گمشده نامیده می شود.مانند فضاهای رهاشده ، حاشـیه بزرگـراه هـا ، محوطه های باز و بی شکل و بیکران بین برجها و بلوک های مسکونی ، این فضاها عملا به عنوان فضاهای عمومی بـه حساب نیامده و فضاهای دنجی به دور از دید شهروندان هستند که امکان وقـوع هرگونـه ناهنجـاری و جـرایم در آنهـا وجود دارد.
-2-2 مبانی نظری فضاهای گمشده
راجر ترانزیک به عنوان نظریه پرداز شهری در دوره شکل گیری نظریه های پست مـدرن بـا کتـاب Finding Lost Space در سال 1986 توجه طراحان را به سوی فضاهایی از شهر سـوق مـی دهـد کـه در جریـان رویکـرد مدرنیستی چهره ی شهر را مرده و نازیبا کرده اند. ترانزیک 5 عامل اصلی را از عوامل به وجودآورنده فضاهای گمشـده می داند:
.1افزایش روزافزون استفاده از خودروی شخصی .2 جنبش معماران مدرنیست گرا و رویکرد آنها به فضاهای عمومی .3 منطقه بندی و سیاست های کاربری زمین در طرح های نوسازی شهری .4 خصوصی سـازی فضـای همگـانی .5 تغییـر کاربری
-3 رشد هوشمند
-1-3 تعریف رشد هوشمند
رشد هوشمند، اصطلاح رایجی برای یکپارچه سازی سیستم حمل ونقل و کاربری راضی می باشد کـه از توسـعه های فشرده و کاربری های مختلط در مناطق شهری حمایت کرده و در تقابل با توسعه های اتومبیل محور و پراکنـده در حاشیه شهر قرار می گیرد.رشد هوشمند به خلق الگوهای کاربری اراضی قابل دسترس، بهبود فرصت های حمل ونقلـی، خلق جوامع قابل زیست و کاهش هزینه های خدمات عمومی منجر می شود.
-2-3پیشینه رشد هوشمند در سال 1970 ، برنامه ریزان شهری و حمل ونقل ، شروع به ترویج ایده جوامع و شهرهای فشرده کردند ؛ پس از
آن ، ایده پیتر کالتورپ ، با عنوان "روستا شهرها" که بر پایه ی حمل و نقل عمومی ، پیاده روی و دوچرخه سواری به جای استفاده از اتومبیل بود، با استقبال عمومی روبرو شد. معمار دیگری به نام آنـدرز دوانـی ، ایـده ی تغییـر قـوانین طراحی برای ارتقای مفهوم اجتماع و کاهش استفاده از اتومبیل را مطرح نمود. مشکل تهیه زمین و هزینه های بـالای آن جهت احداث ساختمان و تعریض بزرگراهها (به ویژه تخریب زمین های با ارزش تاریخی ) باعث شد برخی سازمان ها، ایده های دیگری را برای متمایل ساختن طرح های حمل ونقل به سوی استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی مطرح می سازند. سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا "رشد هوشمند" را به عنوان راهی برای کاهش آلودگی هوا پیشنهاد کرد.
-3-3 اهداف رشد هوشمند اهدافی جان هاپکینز عضو انستیتیوی سلامت اکولوژی آمریکا، برای رشد هوشمند برشمرده اسـت شـامل : خلـق
جوامع قابل زیست ، نزدیکی به طبیعت و حفاظت پایدار از زمین های با ارزش ، گذرهای عمومی ، گذرهای عمومی در شهر و مقیاس متروپلیتن برای پشتیبانی از فرم توسعه متراکم ضروری اند ، تجدید حیات حومه ها، مراکز شهری و مناطق تجاری قدیمی ، محدوده های رشد شهری ، داشتن چشم انداز های دراز مدت برای جوامع ، می باشد .
-4 راهبردها و راهکارهای رشد هوشمند در جهت احیاء فضاهای گمشده
رشد هوشمند در تقابل با پراکندگی شهری است و خواهان توسعه متمرکـز اسـت کـه سـبب اسـتفاده بـالقوه از فضاهای شهری و فضاهای گمشده می شود. در جدول((1 راهبردها و راهکارها رشد هوشمند شهری بـرای حـل عوامل پیدایش این فضاها ذکر شده است؛ به عنوان مثال یکی از مهمترین اهداف رشد هوشمند خلق جوامع قابل زیست است که دسترسی راحت و پیاده مداری را مدنظر قرار می دهد که با ارائه راهکار و راهبرد برای آن مـی تـوان یکـی از
علل اساسی پیدایش فضای گمشده- خودروی شخصی- را تا حد بالایی حل کرد . جدول :1 حل مسئله فضاهای گمشده با رشد هوشمند
عوامل پیدایش فضای گمشده
خودروی
شخصی
جنبش نوگرایی در طراحی
شاخص راهبردهای رشد هوشمند شهری
ارائه روش های مختلف حمل ونقل و
حمل نقل الگوهای کاربری اراضی که پیاده روی و
دوچرخه سواری را در نظر دارد.
پیاده روها و مسیر های به شدت متصل
ارتباطات به هم که هدایت سفرها را به صورت
موتوری و غیر موتوری میسر می سازد.
طرح خیابان خیابان ها در انطباق با فعالیت های متنوع
طراحی شده اند.
تراکم توسعه فشرده
الگوی رشد توسعه درون بافتی
اختلاط کاربری کاربری اراضی مختلط (ایجاد مراکز
محله)
مقیاس مقیاس انسانی، ساختمانها، بلوک ها و
جاده های کوچکتر
خدمات
عمومی(فروشگاه، محلی، کوچکتر و منطبق بر دسترسی پیاده
مدارس، پارک)
فضای عمومی تاکید بر حوزه عمومی محیط پیاده روها،
راهکارهای رشد هوشمند شهری
- بکاربردن مدیریت تقاضای حمل ونقل
- تشویق توسعه های مبتنی برمسیرهای حمل ونقل عمومی
- بهبود شرایط سفرهای غیر موتوری
- شبکه های مناسب جاده ها
- تشویق توسعه خوشه ای
-بهبود طراحی خیابان برای ایجاد شبکه های بهم پیوسته خیابانی تشویق توسعه فشرده تشویق توسعه درون بافتی
- فعالیت های متمرکز
- خلق جوامع خود اتکا
-بالابردن قابلیت دسترسی و فرصت های
حمل ونقل
- مدیریت خدمات عمومی
- ای
