مقاله زن در جاهلیت اولی و جاهلیت مدرن

بخشی از مقاله

چکیده

یکی از مباحث مهم بهویژه در تاریخ اسلام بحث باورها و ارزشهاي جاهلی و تأثیر آن در ایجاد نگاه نامتعادل، پیرامون شخصیت زن میباشد که موجب عدم پذیرش حق و تسلیم در مقابل خداست. جاهلیت که ریشه در قرآن کریم دارد و اندیشمندان اسلامی معانی، مصادیق و کارکردهاي آن را بهصورت کامل و در ابعاد مختلف بیان نمودهاند. دقت در آیات قرآن کریم این نکته را در پی دارد که باورهاي جاهلی دربارة زن نهتنها نادانی به ارزشهاي فطري زن نیست بلکه حاکی از حالتی نفسانی و درونی است که موجب عدم پذیرش حق و پیروي از هدایت الهی و قوانین آن میگردد. در این راستا، افکار جاهلی نهتنها در برههاي از تاریخ - قبل از اسلام - بلکه مقارن با آن رواج داشته است و به همین دلیل قرآن کریم آن عصر را »عصر جاهلیت « نام مینهد؛ چراکه نگاه به زن، برگرفته از مبانی اندیشههاي جاهلی است که در تمام زندگی بشر آن عصر جاري و ساري بوده است؛ از جمله آن، رفتار با زنان تا حد زندهبهگورکردن میباشد و این نشان از عدم پذیرش دین در تمامی عرصههاي زندگانی است که بهعنوان یک جریان مستمر تا عصر کنونی در شکلهاي مختلف مستمراً وجود دارد.

بنابراین، اگر امروزه از جایگاه زن در عصر جاهلی سخن به میان میآید و باورهاي جاهلی بهعنوان سمبل استبداد و تنگناي زن معرفی میگردد، هدف اصلی ارائه ومعرفی الگوهاي غربی براي زنان است. الگویی که بهمنظور پاسداشت از مقام زن تفاوتهاي طبیعی میان انسانها را که زمینهساز تفاوت عملکرد آنان در محیط اجتماعی است در نظر نمیگیرد و با شعار »تساوي طلبی« بیشترین لطمه را به جامعه انسانی و بهویژه زنان وارد ساخته است که در واقع اینگونه عملکرد برخاسته از جاهلیتی نوین در این عرصه است که مبانی آن اگرچه متفاوت اما در هدف و ثمره یکسان است و چه بسا بدتر.

واژههاي کلیدي: قرآن، جاهلیت، زن، تساوي، تفاوت، عرب، اسلام، غرب

مقدمه

اصلاح بنیادین در انحرافات فرهنگی و حرکت صحیح منطبق بر آموزههاي دین مبین در گرو تحول همهجانبه در عرصههاي فرهنگساز است عرصهاي که بنیان انقلاب اسلامی است. حضرت امامخمینی - ره - پیروزي انقلاب اسلامی در ایران را ناشی از تحول انسانی و انقلاب درونی و باطنی مردم ایران دانستهاند، نه صرف سقوط رژیم ستمشاهی و یا ایجاد حکومت اسلامی و ... .در کنار این تحول بزرگ همواره از نقش زنان بهعنوان نقشی انسانساز یاد نمودهاند که بار اصلی انقلاب متوجه سعی و تلاش آنان در این راستا بوده است.علیرغم این تحولات شگرف در عرصههاي فرهنگی و اجتماعی، امروزه با طرح نظرات متفاوت و متناقض پیرامون جایگاه زن در اسلام که عموماً ناشی از افراط و تفریط، تجدد و التقاطگري است، نیاز است تا راهی که بر سبیل اعتدال و گویاي جایگاه واقعی و درخور شأن زنان مسلمان است و مصداق عبارت »زن، مظهر تحقق آمال بشر است« در ابعاد مختلف بیان و براي نسل جدید که در عصر توسعه و ارتباطات و انفجار اطلاعات زندگی میکند و جویاي جایگزینی براي باورهاي خود است، ارائه گردد. بنابراین مسئله زن، در جهانبینی اسلام و نگاه متوازن به دور از افراط و تفریط در این نوشتار مورد بحث و نظر قرار گرفته است.

تأملی در واژه و معناي »جاهلیت«

براي اولینبار واژة جاهلیت، در قرآن، به دوران قبل از بعثت اطلاق شده است، بدون اینکه محدودة مکانی آن مشخص گردد - جعفریان، . - 1373 چیستی جاهلیت، مورد اختلاف است. برخی جاهلیت را از ریشه »جهل« و در مقابل »علم« و درنتیجه، به معنی نادانی گرفتهاند، ولی غالب اندیشمندان این معنا را نپذیرفتهاند. بنابراین، مقصود از جاهلیت، در قرآن، عصري است که با تمام موازین و ارزشهاي اخلاقی و دینی و فرهنگی، درست در مقابل اسلام بوده است - خرمشاهی، - 1381، در اینکه جاهلیت براي عصر پیش از بعثت پیامبر اسلام بهکار میرود، اختلافی نیست.همچنین در اینکه حدود 200-150 سال قبل از بعثت را شامل میشود تردیدي وجود ندارد. اما از نظر مکانی مورد اختلاف است؛ چراکه جاهلیت یک صفت و داراي ویژگیهایی است که در هر مکانی آن ویژگیها یافت شود، میتوان این وصف را بهکار برد - جعفریان، . - 1373

از بعضی آیات قرآن و احادیث معصومین علیهمالسلام چنین استفاده میشود که پس از اسلام نیز جاهلیت واقع شده و عدهاي از مردمان با ویژگیها و معیارهاي جاهلی در جامعه مسلمین ظاهر شدهاند - آلعمران: 144؛احزاب: 33؛ محمد: . - 25 چنانکه در حدیثی از رسول اکرم صلیااللهعلیهوآلهوسلم نقل شده است که فرمود: من بین دو جاهلیت برانگیخته شدهام که آخرین آنها بدتر از اولینشان میباشد - معجمالاحادیث - .ابن منظور در مادة »جهل« ابتدا جهل را نقیض علم دانسته و سپس با بیان نمونههایی، جهل را در برابر »حلم و بردباري« و در یک مورد، به تلویح، آن را در برابر »عقل« دانسته است. در المنجد آمده است: »جهل جهلا و جهاله: حمق و جفا و غلظ.بنابراین، جاهلیت نامی است که قرآن کریم به عصر پیش از اسلام اطلاق نموده است؛ زیرا عرب در آن عصر بت پرستیده و با یکدیگر به نزاع میپرداختند. همینطور نقل شده است که این واژه از »جهل« گرفته شده که در برابر حلم بوده، نه جهلی که متضاد علم است - فروخ، . - 1984

مصادیق کاربرد جاهلیت در قرآن کریم

این واژه ریشه در قرآن دارد و کاربرد و کارکردهاي مختلفی دارد؛ به این منظور، با توجه به آیاتی که مشتقات این واژه در آن به کار رفته است میتوان مفهوم و کارکرد و نمونههاي بیرونی جاهلیت را مشخص نمود.

.1 آلودگی به گناهان

»و قَرْنَ فیبیوتِکُنﱠو لا تَبرﱠجَن تَبرﱡج الْجاهِلِیهًْ الْأُولی« - احزاب: . - 33و در خانههایتان بنشینید و مانند روزگار جاهلیت قدیم، با خودنمایی ظاهر نشوید.