بخشی از مقاله
چکیده
آمایش سیاسی فضا به عنوان فرایند رابطه انسان، فضا و فعالیت در همه مقیاسها بیش از آن که یک سیاست تصمیم سازی باشد، یک تصمیم سازی سیاسی است که در راستای آمایش سازمان فضایی کشور در سطح ملی، منطقه ای و کالبدی، به منظور کاهش تباینات منطقه ای و مدیریت سازمان یابی فضایی قدرت انجام می گیرد در این فرآیند سیستم توزیع، میزان دسترسی به منابع و توسعه با توجه به عرصه های سه گانه - اقتصاد, سیاست و اجتماع - به سمت تعادل بخشی حرکت می کند.
با تغییر و تحول در ساختار و عملکرد شهری، سرازیر شدن مازاد درآمدهای نفتی و همچنین تحول در ساخت اشتغال، شبکه شهری ایران دچار گسیختگی فضایی شده و الگوی حاکم بر آن در قالب مدلهای رسمی نمیگنجد، در این شبکه شهری تهران با تمرکز و مرکزیت یکصد ساله خود به عنوان مرکز عمل کرده و نقش فرماندهی شبکه شهری را بر عهده دارد و این امر باعث تضعیف شبکه شهری و کمرنگ شدن نقش شهرهای متوسط و کوچک در نظام سلسله مراتب شهری می باشد. این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین این موضوع خواهد پرداخت که گسیختگی شبکه شهری ایران چه جایگاه در تعادلی و بی تعادلی فضای ملی دارد و چه راهکاری می توان برای برون رفت از آن ارائه کرد.
.1مقدمه
برخلاف روند تعادل در شبکه شهرهای جوامع توسعه یافته که با انقلاب صنعتی و در نتیجه گسترش روابط شهر و روستا و توسعه شبکه شهرها در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی - نهادی و فیزیکی به وقوع پیوست، در کشورهای در حال توسعه که به طور عمدهای دارای گذشته استعماری هستند و تحت سلطه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی غرب بوده اند، می توان گفت روند عدم تعادل در شبکه شهری در آغاز در شرایط سلطه اقتصادی یا در محل با غیبت نسبی و تأثیر بسیار ناچیز توسعه صنعتی به وقوع پیوست. در این کشورها در مراحل آغازین، روند به هم ریختگی تعادل شبکه شهری، قطب یا قطب های اصلی این جوامع، افزایش جمعیت مراکز شهری، عامل اصلی گسترش شهری بود.
در واقع نیروی محرکه ای که قطب های اصلی و در عمل فقط مرکز کشور را به کلانشهر شدن سوق داد، عمدتاً افزایش جمعیت شهری بوده است. عدم تناسب میان رشد جمعیت و یا افزایش جمعیت شهری و توسعه صنعتی یکی از ویژگی های ساختاری مهم کشورهای توسعهنیافته است. ویژگی که در ادبیات توسعه نیافتگی دهه60 و 70 میلادی یا عناوینی همچون شهرنشینی شتابان، پیشی گرفتن شهر نشینی از توسعه صنعت و پدیده بزرگ سری شهری و تعابیر دیگری از این قبیل مطرح شده اند - امیدوار، . - 112 :1388 با بسط سرمایهداری در ایران در عملکردهای شهری دگرگونی هایی به وقوع پیوست.
بدین ترتیب، که بخشی از عملکردها به طور کلی از بین رفتند و بعضی از آنها تغییر شکل داده و بالاخره عملکردهای جدیدی جایگزین عملکردهای قبلی شدند. اما مسئله مهم آن است که این دگرگونی و تغییرات در کل شبکه شهری به طور یکنواخت صورتنگرفت، بلکه به علت نیاز عملکردهای جدید به زیر ساختهای لازم صرفاً مکانهای خاصی جاذب عملکردهای جدید گردیدند. در نتیجه، شهرهای کوچک و متوسط - گاه شهرهای بزرگ - عملکردهای خود را از دست دادهاند بدون آنکه عملکرد جدیدی بدست آورند. از این رو، ارتباط ارگانیک منطقه با این گونه شهرها گسیخته گردید و ارتباط جدیدی بین مناطق مختلف و متروپل تهران، از یک سو، شهرهای بزرگ دیگر از سویی دیگر برقرار شد که حاصل آن گسیختگی شبکه های شهری محلی - جزء شبکه ها - و در کل گسیختگی در شبکه شهری ایران بود.
با بررسی نظام شبکه شهری ایران در سالهای 35، 45، 55 ، 65، 75 و 85 به این نتیجه میرسیم که طی سال-های یادشده این نظام نامتعادل بوده و به سمت تعادل نیز هدایت نشده است. این مسئله در مورد نظام شهری در مناطق و در سطوح استانی نیز صادق میباشد و علاوه بر آن مسئله عدم تعادل در تمامی طبقات شهری نیز وجود دارد. بنابراین برای متعادلسازی شبکه شهری در ایران میبایست از مجموعه ای از روشها، همچون استراتژی عدم تمرکز، مدیریت کارساز مادر شهرها، توسعه و گسترش شهرهای متوسط، کوچک و روستا شهرها، توزیع و باز توزیع فعالیت های اقتصادی و صنعتی، ایجاد شهرهای جدید و توسعه و برنامهریزی روستایی سود برد و به بررسی مسئله و انطباق این روش ها در سطوح منطقهای و استانی اقدام نمود.
.2روش تحقیق: این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه ای سعی بر تبین جایگاه سازماندهی سیاسی فضا در گسیختگی شبه شهری کشور را دارد.
.3مباحث نظری
3-1شبکه شهری
مطالعه شبکه شهری در بررسی پویش شهرنشینی معاصر حائز اهمیت اساسی است، چرا که روشنگر بسیاری از مسائل، از جمله علل و چگونگی جابجایی نیروی کار و سرمایه در بین شهرها و تمرکز شدید در یک منطقه و رکود و تخلیه جمعیت در منطقه دیگر است. به طور کلی، منظور از شبکه شهری در یک منطقه یا یک کشور از نظر اقتصادی عبارت است از ارتباط متقابل مراکز شهری و نظام مبادله و داد و ستدی که بین شهرها درباره عملکردهای تخصصی آنها - عملکردهای پایهای - به وجود می آید - حسامیان و دیگران،. - 113 :1380
از این رو به عنوان اصلی ترین مکان استقرار جمعیت و مؤثرترین مکان در جابجایی های جمعیت از اهمیت زیادی در برنامه ریزی برخوردار است - سرمست و زالی، . - 59 :1389 شبکه شهری در بیشتر موارد، به نظام وابستگی ها و ارتباطات خارجی شهر ها اطلاق میشود که مرزهای آن همراه با توسعه فناوری حمل و نقل و ارتباطات گسترش مییابد. شکلگیری شبکه شهری از طریق روابط تجاری، فرهنگی، سیاسی و مذهبی و مبادله تجربیات و همکاری صورت می گیرد. در واقع در هر شبکهشهری، شهرها به صورت شرکاء عمل می کنند، با این تفاوت که در این روابط، سهم یکی بیشتر و سهم دیگری کمتر است.
