بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت سازماندهی سیاسی سواحل استراتژیکی مکران با رویکرد و توجه به اصول و مبانی ژئوپلیتیکی موجب کسب قدرت، افزایش حوزه نفوذ و تامین منافع ملی و امنیت ملی و توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و .. میگردد. وزن ژئوپلیتیکی سواحل مکران و ارتباط این منطقه به عنوان یک کرویدور ارتباطی با کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان که دسترسی به آبهای آزاد و بازارهای بین المللی ندارند برای کشور ایران یک امتیاز مهم ژئوپلیتیکی در عرصه های منطقه ای و فرامنطقه ای به حساب می آید. سواحل مکران و بندر چابهار قابلیت و نقش این را دارند که در توسعه و رشد منطقه ای ایفاء کنند و باعث همگرایی و تعامل کشورها اسیای مرکزی و شبه قاره هند و ایران در مسائل سیاسی، اقتصادی، و امنیتی گردد دیپلماسی کشور در عرصه داخلی باید در راستای تامین منافع ملی، انسجام و یکپارچکی ملی، امنیت ملی، قدرت ملی و توسعه ملی گام بردارد تا باعث تعادل و توازان منطقه ای، رفع تبعیض و دوگانگی، همگرایی و تعامل همگرایی اقوام و قومیتها مختلف کشور با مرکز گردد. استان سیستان و بلوچستان از مناطق عقب مانده و توسعه نیافته کشور است که متاسفانه به توسعه این استان توجهی نشده و بیشتر یک نگاه ایدئولوژیک و قومیتی به برنامه ریزهای عمرانی و توسعه ای حاکم است. امید است با توجه به ژئوپلیتیک مکران و برنامه ریزهای اخیر که دولت در این منطقه انجام داده باعث رشد و توسه این استان گردد و فقر ومحرومیت ازاین خطه کشور ایران رخت برکند.
واژههای کلیدی: ژئوپلیتیک، سیاست خارجی، مکران، توسعه، ساماندهی سیاسی فضا، آسیای مرکزی
مقدمه
جغرافیا علم سازماندهی فضا و جغرافیا سیاسی به طور خاص به سازماندهی سیاسی فضا می پردازد .سازماندهی فضا به سازماندهی مطلوب فعالیت های مختلف مورد نظر توسعه در قضا می پردازد وسازماندهی سیاسی فضا چگونگی ساخت تعامل فضایی انسان را به ایفای نقش های سیاسی نشان می دهد نقش های سیاسی در سه گروه عمده طبقه بندی می شوند: -1 اعمال نظارت و کنترل بر روی توزیع،تخصیص و مالکیت منابع کمیاب از قبیل زمین،پول، و قدرت، این نقش در واقع یک نقش هماهنگ کننده و یا اداری است که به طور کلی به منظور امین نیازمندی های جامعه صورت می گیرد. -2 حفظ نظم و امریت ، در این نقش بیشتر حل تضادها و اختلافا درون وبرون جامعه - اختلافات مرزی یا سیاسی با کشورهای مجاور - موردنظر است.
-3 مشروعیت بخشیدن به آمریت از طریق یکپارچه سازی جامعهف در اینجا تاکید بر روی ایجاد و حفظ نهادها و الگوهای رفتاری است ک به پیشبرد وحدت و پیوستگی در جامعه کمک می کند . نقشهای سیاسی ، اصولا شامل سه فرایند اساسی یعنی مسابقه،تقابل، و همکاری می شود. در هر مورد نظام سیاسی سعی درد به کنترل و سازماندهی این فرایندها در درون و برون جامعه بپردازد. - احمدی پور..1390ص - 138 هر نظام سیاسی در بطن دو محیط داخلی و خارجی - بین المللی - قرار دارد که هم آنها شکل می بخشد و هم از آنها شکل می پذیرد کشورها برای تقویت رفاه و امنیت خود به انواع فعالیت های بین المللی اقتصادی ، دیپلماتیک و نظامی دست میزنند که بر شکوفایی یا رکود ،جنگ یا صلح ،ثبات یا تغییر در عرصه اقتصادی و سیاسی و بین المللی تاثیر گذار باشند این تحولات نیز به نوبه خود مسایل سیاسی و خط مشی های کشور را تحت تاثیر قرار می دهند - موسوی1387ص - 60
سازماندهی سیاسی فضا در هر کشور یا واحد جغرافیا یی سیاسی از فرایندی پویا و مستمر تبعیت می کند ضروتها و نیروها یی که در جریان توسعه ملی جوامع بشری تولید می شوند،دائما ساختارهای سیاسی فضایی موجود را به چالش می کشانند و آنها را وادار به انعطاف و اصلاح یا دگرگونی می کنند بنابراین حکومتها ناگریز از اعمال تغییرات مداوم در الگوی سیاسی فضایی کشور برای دستیابی به هدفها تعریف شده خود در عرضه سیاست داخلی و نیز عمل به وظایف و تعهدات خود در برابر ملت و سرزمین هستند - حافظ نیا1381ص - 401 یکی از مهمترین قابلیتهای سواحل مکران ، مجاورت آن با آبهای آزاد بینالمللی در سرتاسر مرز جنوبی، همسایگی مستقیم با کشورهای پاکستان و افغانستان، و به طور غیرمستقیم با کشورهای آسیای مرکزی - از طریق ترکمنستان - است که یک راه غیرقابل چشم پوشی برای این کشورهای محصور در خشکی - به جز پاکستان - به دریاهای آزاد محسوب میشود. ولی متاسفانه، زیرساختهای توسعه و بسترهای ترانزیتی آن با سطح استاندارد جهانی، فاصلهای چشمگیر دارد.
استان سیستان و بلوچستان در مسیر دو کریدور از سه کریدور ترانزیتی بزرگ دنیا قرار دارد. این امر، منطقه مکران را به عنوان محور ترانزیتی طرح توسعه جنوب شرق مطرح میکند. در صورت راهاندازی محور ترانزیتی کشور، که از بندر چابهار آغاز و با عبور از شهرهای استان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی، رضوی و شمالی به کشورهای آسیای میانه ختم میشود، این منطقه محروم، از فقر و محرومیت خارج خواهد شد و به سوی توسعه حرکت خواهد کرد.
بندر چابهار یکی از چهارراه های اصلی کریدور جنوبی تجارت جهانی نیز محسوب میشود. این بندر به علت موقعیت استراتژیک خود و دستیابی به آبهای آزاد بینالمللی، جایگاه ویژهای در مبادلات بین ایران و سایر نقاط منطقه دارد. چابهار نسبت به سایر نقاط ساحلی ایران، مزیتهای خاص خود را دارد. آب های عمیق در خلیج چابهار، شرایط پهلوگیری کشتی های بزرگ و ایجاد تاسیسات بندری را فراهم می کند. این بندر، مهمترین بندر تجاری خارج از حوضچه خلیج فارس است و از نظر سیاسی و راهبردی در مواقع جنگ و بحرانهای منظقهای میتواند نقش تعیین کنندهای ایفا کند. قرار گرفتن چابهار در یک خلیج، موقعیت بندری ایدهآلی برای توسعه فیزیکی در آینده به آن میبخشد که بسیاری از بنادر دنیا، از آن محرومند اگر نگاهی به توزیع جغرافیایی صنایع کشور بیندازیم به سادگی در خواهیم یافت که بطور کلی از اقتصاد سیاسی و اهداف سیاسی تبعیت نموده است در حالیکه باید سیاست ، امنیت ، نظامی گیری و دیگر فعالیت های اجتماعی توجیه کننده اهداف
اقتصادی باشند نه برعکس - عزتی 1388ص. - 89 با توجه به توزیع صنایع در استان سیستان و بلوچستان به این نکته پی می بریم که در این استان صنایع سنگین و کار افرین از کمترین تعداد برخوردار هستند که این امر در تضاد با موقعیت و پتانسیل های این استان می باشد و عدالت محیطی در این مورد رعایت نشده که این امر باعث افزایش فقر بیکاری ،ناامنی و بسیار از ناهنجاریهای اجتماعی و امنیتی می گردد.همزمان با دگرگون شدن نظام جهانی از سیستم دو قطبی به سوی یک سیستم چند قطبی،جغرافیا و منافع ملی ایران رفته رفته به صورت عوامل عمده در تعیین خطوط اصلی روابط خارجی کشورهای همسایه و دیگر کشورها در می ایند عامل دیگری که ایران را تحریک کرد تا مواضع کاملا ایدئولوژیک خود را دگرگون سازد ،پیگری منافع مل در روابط خارجی است، تلاش ایران برای رهایی از محاصره استراتژیک یک عامل مهم در جلب توجه ایران به موقعیت ژئوپلیتیک است - گلجان1386ص. - 171
در تصمیم گیریهای سیاسی و اتخاذ خط مشی های سیاسی ،توجه دقیق به موقعیتهای ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک تضمینی برای اجرای صحیح هر یک از آنها خواهد بود بتمام تحولات انجام شده در امر تکنولوژی و ارتباطات ، تجارت جنگهای گذشته این نکته را ثابت کرده که هرگاه کشوری دارای یک موقعیت ژئواستراتژیک باشد ، هیچ گاه نمی تواند خود را از تحولات جهان دور نگه دارد یا به عبارت دیگر مزوی باشد زیرا بناچار بخشی از یک استراتژی نظامی خواهد بود و باید سعی کند با درک موقعیت ، به عنوان یک وزنه استراتژیک وارد عمل شود و با بهره گیری از موقعیت خاص جغرافیایی، برای پیشرفت و توسعه کشور و ملت خود گام بردارد - عزتی1386ص. - 78توسعه کلیه شهرهای مرزی می بایست در رابطه با مسائل امنیت ملی و منافع فراملی کشور باشد با توجه به به بحرانها و تحرکات و تحریکات دشمنان و رقیبان، در کشورهای شرقی و اسیای مرکزی و چین می بایست بیش از پیش به مسائل امنیت ملی و منافع فراملی خود در شرق کشور توجه کنیم خطر تهاجم فرهنگی از مرزهای شرقی هیچ کمتر از خطر تهاجم فرهنگی مستقیم غرب نیست.
لذا باید به توسعه کل شرق کشور به ویژه کانونهای قدرتمندی که بتواند منافع فرا ملی ما را حفظ کند بپردازیم - پاپلی1383ص. - 48برقراری ارتباط ترانزیتی افغانستان وآسیای میانه ازطریق محور ترانزیتی شرق کشور "چابهار - میلک" ؛ نزدیکی جغرافیائی بندرچابهار به افغانستان ، انجام سرمایه گذاریهای گسترده دربخشهای مختلف حمل ونقل بویژه بخش دریائی، ایجاد تسهیلات و زیرساختهای حمل ونقل در مسیر محور شرق کشور وحمایتهای گسترده دولتی ،بندر چابهار را به عنوان قطب ترانزیت افغانستان تبدیل کرده ودرصورت مرتفع شدن موانع، علاوه برتوسعه محور شرق شاهد رونق ترانزیت درمسیر مذکور خواهیم بود. بندر چابهار به عنوان مهمترین بندر در مسیر ترانزیتی محورشرق کشور مطرح است ولی به دلیل برخی نارسائیهای ساختاری، درترانزیت کالا به افغانستان نسبت به بندرعباس از اهمیت کمتری برخوردار می باشد.
تاریخ سازمان سیاسی فضا در ایران
بررسیهای تاریخی نشان می دهد اولین دولت و ملتی که قلمرو سرزمینی خود را از نظر سیاسی ساماندهی کرده است ایرانیان بوده اند مطالعات نشان می دهد دولت هخامنشی ،بویژه داریوش اول ، فضای سرزمینی خود را برای بهتر آن به واحدهای کوچکتری تقسیم کرده بود دولت هخامنشی که ظاهرا در زمان خود بزرگترین و وسیعترین دولت بوده وملل مختلفی را از اروپا تا افریقا و آسیا در بر می گرفته است این دولت برای اداره بهتر سرزمین، قلمرو جغرافیایی خود را ساماندهی کرد و نظام تقسیمات سیاسی آن ، الگوی قدرتها پیرامونی، نظیر هند و روم قرار گرفت دومین نقطه عطف، دوره انوشیروان از سلسله ساسانیان است وی دولت مقتدری تشکیل داد و با توجه به تهدیدات پیرامونی و تحولات دیگر الگوی جدیدی را پیاده کرد .سومین تحول در دوره صفویه و عصر شاه عباس صفویه صورت گرفت .این تحول با دوران اقتدار دولت
